«Մոսկվայում շատերը կարծում են, թե Հայաստանը հավատարիմ կին է, որին կարելի է դավաճանել, եւ նա ոչ մի տեղ չի փախչի: Ժամանակն է փոխել այս մտածելակերպը»,- այս արտահայտությունը ժամանակին ասել է Գալինա Ստարովոյտովան: «Ցավոք, առ այսօր Մոսկվայում որոշ շրջանակներ այդպես են մտածում, եւ ես գտնում եմ, որ մեղավորը մենք ենք»,- ասում է ԱԺ պատգամավոր, ԱժԿ նախագահ Շավարշ Քոչարյանը: Իսկ «դավաճանության» ամենավառ ապացույցը Ռուսաստանում հայերի` հաճախակի դարձած սպանություններն են: «Պրեսսինգ» ակումբի հերթական քննարկումը, որի թեման էր` «Քսենոֆոբիայի դրսեւորումները Ռուսաստանում», վարում էր «168 Ժամ» թերթի փոխխմբագիր Արմեն Բաղդասարյանը: Նրա կարծիքով, խնդիրը պետք է դիտարկել մի քանի հարթությունների վրա` որպես եւ՛ միջպետական հարաբերությունների, եւ՛ բարոյական, եւ՛ տնտեսական խնդիր:
Ըստ Ա. Բաղդասարյանի, քանի որ ՀՀ եկող տարեկան մոտ 1.2 մլրդ դոլար տրանսֆերտներից շուրջ 600-650 մլն-ը փոխանցվում է ՌԴ-ից, ուստի հայերի նկատմամբ հալածանքները կարող են անդրադառնալ նաեւ մեր տնտեսության վրա: «ՌԴ-ում մոտ 1,5-2 մլն հայ կա, այսինքն` երկրի բնակչության 1%-ից ավելին: Ենթադրվում է, որ եթե ՌԴ-ում տարեկան 30.000 սպանություն է տեղի ունենում, ուրեմն օրը մեկ հայ է սպանվում: Ըստ վիճակագրության, դա նորմալ է: Բայց ամեն անգամ, երբ հայի սպանություն կամ մահափորձ է լինում, այն մեծ արձագանք է ստանում հայաստանյան լրատվամիջոցներում»,- ասաց քննարկման վարողը: Նա մի քանի հարցադրումներ արեց` հայերի նկատմամբ ընդգծված քսենոֆոբիա կա՞ Ռուսաստանում, թե՞ դա ուռճացվում է, ինչպե՞ս է պետք եւ հնարավո՞ր է, արդյոք, այս երեւույթը կանխել, Ռուսաստանում քսենոֆոբիայի դրսեւորումները քաղաքական ենթատեքստ ունե՞ն, թե՞ ոչ:
ԱԺ պատգամավոր, ՀՀԿ անդամ Արմեն Աշոտյանը նշեց, որ հնարավոր չէ խուսափել ո՛չ ռուսական իշխանական, ո՛չ էլ ռուսական հասարակության բաղադրիչներից: «Որովհետեւ, երբ եվրոպական որեւէ երկրում օտարերկրյա քաղաքացու են սպանում, ապա քաղաքացիական հասարակությունն ընդվզումներ է սկսում` ընդհուպ պահանջելով համապատասխան պաշտոնյաների հրաժարականը: Իսկ ռուսական մամուլից ինձ հայտնի չէ որեւէ նման դեպք: Հետեւաբար, քաղաքացիական տարրը ՌԴ-ում բացակայում է, եւ, իմ կարծիքով, դա է խանգարում պետության ներսում պայքարել այդ երեւույթների դեմ»,- ասաց պատգամավորը: Նրա կարծիքով, դժվար է միանշանակ ասել՝ այս երեւույթը հրահրվա՞ծ է իշխանությունների կողմից, թե՞ ոչ: «Բայց մի քանի զուգադիպություններ կան, որոնք այդ հարցերն առաջացնում են: Օրինակ, «Միասնական Ռուսաստանի» վերջին` «Ռուսական երթ» նախագիծը: Իշխող կուսակցության ազգայնական նախագիծն իրականում միտում ունի ազգայնամոլական մեծ ընտրազանգված գրավել եւ «ռուսական ազգային գաղափար» կոչվածը դարձնել իշխանական ազդեցության լծակ»,- գտնում է Ա. Աշոտյանը: Ինչ վերաբերում է Հայաստանի` որպես պետության դերակատարմանն, ապա պատգամավորը խոսեց մեր դիվանագիտական որոշ ներկայացուցչությունների թերի աշխատանքի մասին: «Իհարկե, 100-ից ավելի միջոցառումներ անցկացվեցին Ռուսաստանում Հայաստանի տարվա շրջանակներում, եւ ռուսները կամ ՌԴ-ում ապրող այլ ազգերի ներկայացուցիչները, մեզ լավ ճանաչելով, պետք է, որ ավելի հանդուրժողական լինեին մեր նկատմամբ: Սակայն վերցնենք հյուպատոսական աշխատանքը Ռուսաստանի այն վայրերում, որտեղ հայերի հոծ զանգված կա: Ես ունեմ ՌԴ-ում շատ բարեկամներ եւ գիտեմ, թե ինչ պրոբլեմներ կան անգամ պարզունակ իրավաբանական ձեւակերպումների, փաստաթղթերի հետ, էլ չեմ խոսում հայերի շահերի պաշտպանության մասին»,- ասաց Ա. Աշոտյանը: Նա նաեւ նկատեց, որ Ռուսաստանում հակավրացական մեծ ալիքին չզուգադիպեց վրացիների սպանության ոչ մի դեպք, մինչդեռ ազգայնականները կարող էին օգտվել այդ առիթից:
«Ռուսաստանը մեր ռազմավարական գործընկերն է, ուստի այս խնդիրը մեզ պետք է հետաքրքրեր նույնիսկ այն դեպքում, եթե Ռուսաստանում քսենոֆոբիան հայերին չվերաբերեր: Որովհետեւ, ես խորապես համոզված եմ, որ Ռուսաստանի պարագայում ժողովրդավարական քաղաքացիական ձեւավորված հասարակությունը կարող է մեզ համար երկարաժամկետ հատվածում լինել անվտանգ ռազմավարական գործընկեր: Այդ տեսանկյունից, կրոնական կամ ազգային այլատյացությունը պետք է մեզ համար հետաքրքրություն ներկայացնի»,- ասաց ՀՔԴՄ նախագահ Խոսրով Հարությունյանը: Նրա կարծիքով, միայն «Ռուսաստանը` ռուսներին» լոզունգը բավարար է, որ ակնհայտորեն ասենք, որ ՌԴ-ում քսենոֆոբիա կա: Այլ հարց է, թե որո՞նք են դրա պատճառները: «Դրանք կարող են հետաքրքիր լինել տվյալ պետության նկատմամբ երկարաժամկետ պլանավորվող քաղաքականության առումով: Խնդիրը մեզ պետք է հետաքրքրի այս տեսանկյունից»,- նշեց Խ. Հարությունյանը: Նրա դիտարկմամբ, քսենոֆոբիայի դրսեւորումները ռուսական իշխանությունների կողմից ոչ միայն պաշտպանվում են, այլեւ` խթանվում:
Ի՞նչ պետք է անեն մեր իշխանությունները: «Ընդհանրապես գործադիր իշխանության գործը շատ դժվար է: ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների պարագայում ենթադրվում էր, որ գործադիր իշխանությունը կոնկրետ քայլեր պետք է աներ (թեեւ ես համաձայն եմ, որ մենք ունենք դեսպանատուն, որի հիմնական նպատակը պետք է լիներ մասնավորապես ՀՀ քաղաքացիների կամ ազգությամբ հայերի շահերի պաշտպանությունը): Բայց ես համոզված եմ, որ այս պրոցեսում լիարժեք չի օգտագործվում խորհրդարանական դիվանագիտությունը: Այն, ինչ կարող են ասել ԱԺ պատգամավորները, չի կարող ասել գործադիր իշխանության ոչ մի ներկայացուցիչ: Մենք պետք է պրոբլեմների շուրջ բաց երկխոսություն իրականացնենք` օգտագործելով խորհրդարանական հնարավորությունները թեկուզ ռուսական եթերում»,- ասաց ՀՔԴՄ նախագահը: Նա հիշեցրեց հակավրացական տրամադրությունների սկզբին ռուսական եթերով հեռարձակված մի հաղորդում, որի ժամանակ դահլիճում ներկա է եղել ընդամենը 3 վրացի` Վրաստանի փոխդեսպանն ու երկու քաղաքացիներ: «Քննարկումը սկսվեց խիստ հակավրացական տոնով: Կես ժամ ուղիղ եթերից հետո դահլիճը համակրանքով էր լցված իր վրացի բարեկամների նկատմամբ: Իսկ մեր քաղաքական գործիչների մեծ մասը (ես նկատի ունեմ` ԱԺ-ի) շատ կրավորական կեցվածք ունի այս ամենի նկատմամբ: Կա հայ-ռուսական միջխորհրդարանական հանձնաժողով: Թող նա քննարկի այս հարցերը: Թող քննարկվի ՌԴ Պետդումայում, թող մեզանից ներկա լինեն 4-ը, ռուսներից` 44-ը: Փորձենք հասկացնել, որ հայ-ռուսական հարաբերությունները բոլորին են ձեռնտու, ընդ որում` ոչ միայն քաղաքական գործիչներին, այլեւ` քաղաքացիներին»,- ասաց Խ. Հարությունյանը: Նրա համոզմամբ, սքինհեդները լրատվամիջոցների կողմից ձեւավորված հասարակական կարծիքի արդյունքներն են: Այսինքն, ձեւավորվում է մի պահանջարկ, որից օգտվում են տարբեր ուժեր, այդ թվում` սքինհեդները: «Քննարկումներ պետք է անցկացվեն քաղաքացիական բոլոր ինստիտուտների մակարդակով` ԶԼՄ-ներ, կուսակցություններ, եւ այլն: Եվ այս ամենի նախաձեռնողը պետք է լինենք մենք` հայերս ու հայաստանցիներս: Կարծում եմ, որ սա պահանջում է ոչ թե պայքար, այլ աշխատանք, համագործակցություն: Հարկավոր է ամբողջ զինանոցը ներգրավել այս գործում, հակառակ դեպքում այս խնդիրը կմնա ակադեմիական քննարկման մակարդակում»,- գտնում է ՀՔԴՄ նախագահը: Ա. Բաղդասարյանն էլ նկատեց, որ իրականում խնդիրը միայն սքինհեդները չեն: «Մոտավորապես նրանց նման են գործում նաեւ ռուսական Հատուկ նշանակության ջոկատները: Նրանք մտնում են շուկաներ, ստուգում են փաստաթղթերն ու բոլոր «սեւերին», եւ, հետաքրքիր է, որ ուզբեկներին ձեռք չեն տալիս: Միգուցե միջպետական համաձայնությո՞ւն կա»,- ասաց Ա. Բաղդասարյանը: Շավարշ Քոչարյանը չի բացառում, որ ռուսների մոտ գոյություն ունի եւս մի գործոն. նրանք հոգու խորքում լավ հասկանում են իրենց մեջ առկա երկրորդ բաղադրիչը` մոնղոլական արյունը:
Շ. Քոչարյանը փորձեց բացատրել Ռուսաստանում հայերի նկատմամբ իրականացվող բռնությունների պատճառները: «Խորհրդային Միությունը փլուզվեց, եւ, այնուամենայնիվ, բոլոր նախադրյալները կարող են ստեղծվել, որ փլուզվի նաեւ ՌԴ-ն, որը դեռ կայսրություն է: Եվ ռուսները դրա ազդակները տեսել են: ԱՊՀ բոլոր երկրների աչքը դրսում է՝ ԱՄՆ, Եվրոպա, ՆԱՏՕ: Մնում են այն բացահայտ բռնապետները, որոնք արհամարհված են Արեւմուտքի կողմից: Դա է մնում Ռուսաստանին, եւ դա գիտակցելով` նրանք գնում են այսպիսի ճանապարհով, այսինքն` պահպանել նման ռեժիմները, որոնք Ռուսաստանից կախված լինեն, այլընտրանք չունենան: Դա էլ լրացուցիչ հանգամանք է»,- գտնում է պատգամավորը: Սակայն, նրա կարծիքով, Հայաստանն, այնուամենայնիվ, աշխատանք պետք է տանի այս ուղղությամբ, քանի որ մեր երկիրն, «ի տարբերություն Բելառուսի, Միջին Ասիայի, բացահայտ բռնապետություն չէ»: «Հայաստանը միջանկյալ վիճակում է, հավակնություններ ունի Եվրոպա գնալու: Կարող ենք ասել՝ դա դանդաղ է անում կամ իմիտացիա է անում, բայց, այնուամենայնիվ, դա է մեր պետական գիծը»,- ասաց Շ. Քոչարյանը:
Նա առաջ քաշեց արժանապատվության գաղափարն` ասելով, որ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում մեզ մոտ բացակայում է արժանապատվությունը: «Այստեղ մենք շատ ենք թերացել` այն էլ ունենալով այդպիսի մեծ հայ համայնք, որի ֆինանսական հնարավորություններն էլ գիտենք: Ամեն անգամ, երբ տեղի է ունենում հայի սպանություն, այդ նույն համայնքի երեւացող դեմքերը փորձում են դա սվաղել: Երբ Դինքի սպանությունից հետո Եվրախորհրդում քննարկվում էր լրագրողների հատուկ հարցը, իմ մեջ ներքին վախ կար, մտածում էի. «Բա որ թուրքերից մեկը կանգնի ու ասի. «Մի օր չկա, որ Ռուսաստանում հայ չսպանվի, այդ ինչո՞ւ հիմա միանգամից ոգեւորվեցիք»: Հասկանալի է, թե Դինքը ով էր, բայց, այնուամենայնիվ, եկեք հաշվի առնենք այն, որ այնտեղ, որտեղ ատելություն ունենք, կարող ենք լինել նաեւ արժանապատիվ: Այնտեղ, որտեղ ատելություն չկա, կորցնում ենք այն»,- նշեց պատգամավորը: Նա նկատեց, որ նույնիսկ ռուս-վրացական լարված հարաբերությունների ժամանակ վրացիների նկատմամբ զգուշավորություն կա: «Այսինքն, արժանապատվությունը միշտ հարգվում է, իսկ վրացիների այդ հատկությունն ակնհայտ է: Նրանք ցանկացած իրավիճակում արժանապատիվ են»,- ասաց Շ. Քոչարյանը:
«Բիզնես Դիփո միջազգային ծառայություններ» ընկերության գործադիր տնօրեն Նարբէ Տեր-Մկրտչյանի խոսքերով, հայերի նկատմամբ տվյալ երեւույթի դրսեւորումը նորություն չէ: «Պատմականորեն մենք այս երեւույթը տեսել ենք թուրքերի կողմից, որ հասավ իր գագաթնակետին, վրացիների, ադրբեջանցիների կողմից: Այն, ինչ տեսնում ենք այսօր Ռուսաստանում, կարելի է տրամաբանական համարել: Այնուամենայնիվ, ռուսների շատ քիչ տոկոսն է, որ գիտի, թե Հայաստանը որտեղ է, եւ հայը ով է` անկախ նրանից, որ մենք փորձում ենք մեզ ինչ-որ ձեւով կապել այդ ժողովրդի հետ, ավելի մաքուր ռուսերեն խոսել եւ այլն, թեեւ 70 տարի ապրել ենք նույն համակարգի մեջ»,- ասաց Ն. Տեր-Մկրտչյանը: Նրա դիտարկմամբ, անվտանգության համակարգերը, որոնք գործել են խորհրդային հասարակարգի օրոք եւ որոնք գործում են նաեւ այսօր, պետության կողմից հնարավորություն են տալիս կանխելու ցանկացած կազմակերպված մոտեցում, դաժան դրսեւորում: Եվ եթե չի կանխվում, ապա, ըստ Ն. Տեր-Մկրտչյանի, դա հովանավորվում, խթանվում կամ պաշտպանվում է պետության կողմից: Բացի այդ, նա հիշեցրեց, որ այն վարքագիծը, որն այսօր հայերը դրսեւորում են Ռուսաստանում, Խորհրդային Միության հոգեբանության հետեւանք է: «Հենց իրենց կողմից դաստիարակված ժողովուրդն է այսօր ապրում Ռուսաստանում»,- նշեց Ն. Տեր-Մկրտչյանը: Նրա կարծիքով, քսենոֆոբիայի երեւույթը կանխելու ամենակարեւոր գործոնն արժանապատվություն ունենալն է: «1603-1604թթ. դեպի Պարսկաստան գաղթելուց 400 տարի հետո հայերն ունեցան ուժ, ֆինանսներ, քաղաքական ազդեցություն, բայց ոչ մեկն այդ կարողությունները մեծամտորեն չցուցադրեց այն ազգի ներկայացուցիչներին, որոնց մեջ ապրում է: Իսկ, օրինակ, վերջերս հրապարակվեց Ռուսաստանի միլիարդատերերի մեջ հայերի անունները: Ես համոզված եմ, որ մարդիկ այդ ցուցակում հայտնվելու համար փող են տալիս: Դա մեր մտածելակերպն է: Ուրեմն, արժանապատվությունը շատ կարեւոր է»,- ասաց միջազգային հարաբերությունների մասնագետը:
Նա նկատեց, որ քսենոֆոբիայի դրսեւորումներն ԱՄՆ-ում էլ կան, պարզապես այնտեղ այնքան է քաղաքակրթվել, որ դրանք սպանություններով չեն արտահայտվում: «Չինացին ասում է. «Ես պետք է իմ լեզվով դպրոց ունենամ», կառավարությունն ասում է՝ խնդրեմ, բացի դպրոցդ: Բայց տարեվերջին IRS-ը գալիս-ասում է. «Դու պետք է մուծեիր 1000 դոլար, հիմա պետք է մուծես 10.000, քանի որ չինարեն դպրոց ես բացել»: Դա էլ է քսենոֆոբիայի դրսեւորում, պարզապես այս դեպքում արյուն չի թափվում»,- ասաց Ն. Տեր-Մկրտչյանը: Նրա կարծիքով, ամեն ինչ գալիս է ինքնահարգանքից եւ այն դիմագծից, որ ազգը պետք է ունենա: «Դրանով մարդն ուր էլ գնա, այդ դրսեւորումները շատ կնվազեն, քանզի հարգված մարդուն միայն հոգեկան խանգարում ունեցողը կարող է վնաս պատճառել: Պատմությունը մեզ հուշում է, որ տեղի ունեցած ամենահրեշավոր երեւույթներն էլ գոնե իրենց բացատրությունն ունեցել են: Երբ Հիտլերը մարդ էր կոտորում, նա ուներ իր թեզը: Իմ կարծիքով, բացատրություն փնտրելը նման է փաստաբանի դեր ստանձնելուն, ասենք, ՌԴ կառավարության համար: Եվ այն, որ մենք պետականորեն, ոչ պետականորեն, քաղաքական գործիչներով, հասարակական կազմակերպություններով չենք արձագանքում, պատճառն այն է, որ եթե այսօր էլ փողոցում դրվի հայկական եւ ռուսական սոխը, մենք կնախընտրենք երկրորդը»,- գտնում է Ն. Տեր-Մկրտչյանը:
Որպես ռուսական մշակույթի վրա կրթված եւ մեծացած անձնավորություն՝ ԵՊՀ դասախոս, քաղաքագետ Տիգրան Հակոբյանն ասաց, որ հայերը Ռուսաստանը միշտ համարել են իրենց բնական, պատմական հայրենիքի մի մասը, այդպես ապրել են եւ այդպես Ռուսաստանում իրենց դրսեւորում են առ այսօր: «Հայերը ՌԴ-ում պետք է սովորեն ապրել այնպես, ինչպես ապրում են Միջին Արեւելքում, ԱՄՆ-ում, Եվրոպայում: Այսինքն, որպես այլ էթնոս, որն ունի կամ չունի այնտեղի քաղաքացիություն, բայց ենթարկվում է այդ երկրների ընդհանուր գրված կամ չգրված օրենքներին: Ռուսաստանում այդպես չէ: Մի օրինակ բերեմ: Մի քանի ամիս առաջ ընկերներիցս մեկը Վոլգոգրադից եկել էր եւ մեծ ոգեւորությամբ պատմում էր այնտեղի մի մեծահարուստ հայի մասին, որն ապրում է չեխերի պես՝ ծառաներ ունի, իշխում է, ծեծում է, եւ այլն: Դա իր ազդեցությունը չի կարող չունենալ ռուսների շրջանում: Ուստի հայերի հանդեպ բացասական վերաբերմունքը ձեւավորվում է նաեւ այդ տիպի մարդկանց պատճառով»,- նշեց Տ. Հակոբյանը: Նրա կարծիքով, մենք մի փոքր ուռճացնում ենք հայերի նկատմամբ ՌԴ-ում կիրառվող բռնությունները: «Մի ժամանակ ընդհանրապես ձայն չէինք հանում, իսկ հիմա նույնիսկ քրեական հեղինակության սպանությունը որակում ենք որպես հայերի նկատմամբ բռնություն: Մամուլում, առանց մտածելու, հավասարության նշան են դնում քրեական հեղինակության եւ պատանու սպանության միջեւ: Կարեւոր է, որ մեր հասարակությունն ու քաղաքական գործիչները կարողանան այդ դեպքերը տարանջատել, այլապես ՀՀ-ում կարող են ստեղծվել ռուսոֆոբ տրամադրություններ, ինչը, մեզ համար, անկախ ամեն ինչից, ձեռնտու չէ»,- ասաց քաղաքագետը:
Ա. Աշոտյանը խոսեց նաեւ պետության PR-ից: «Կառավարության վերջին որոշումներից մեկի համաձայն, CNN-ով եւ «Եվրոնյուզով» Հայաստանի մասին տեսահոլովակներ պետք է ցուցադրվեն, բայց մենք, կարծես թե, անտեսում ենք ետխորհրդային ինֆորմացիոն տարածքը: Իրականում այն չի աշխատում: Աշխատում է «Միր» հեռուստաընկերությունը, որը գրեթե ռեյտինգ չունի ոչ մի ԱՊՀ երկրում»,- նշեց ՀՀԿ-ական պատգամավորը: Նա նաեւ նկատեց, որ ռուսական պետական հեռուստաընկերությունները Հայաստանի մասին ռեպորտաժները ցուցադրում են «ոչ կարեւոր» ժամերի` առավոտյան կամ ցերեկը: Իսկ Տ. Հակոբյանն էլ ավելացրեց, որ այդ հեռուստաընկերություններն արդեն նույնիսկ սեփական թղթակից չունեն ՀՀ-ում:
Ա. Աշոտյանը ենթադրում է, որ քսենոֆոբիկ դրսեւորումները Հայաստանի նկատմամբ կիրառվող յուրահատուկ մահակ կարող են լինել: «Կարելի է կազմել մի գրաֆիկ եւ տեսնել, թե որքանով են հաճախանում այս դեպքերը, երբ հայաստանյան իշխանական որեւէ այր անում է պրոատլանտիկ ինչ-որ հայտարարություն, օրինակ, ստորագրում ենք որեւէ պակտ ԵՄ-ի կամ ՆԱՏՕ-ի հետ: Ինձ թվում է՝ այստեղ կորելյացիա կգտնենք»,- նշում է պատգամավորը: Իսկ Ա. Բաղդասարյանն առաջ է քաշում մի վարկած, որի համաձայն, եթե Հայաստանը Ռուսաստանի ֆորպոստն է, ուստի այն պետք է ունենա ժողովուրդ, սակայն Հայաստանն անընդհատ դատարկվում է: «Այդ պատճառով նրանք հայերին այնտեղ ճնշում են, որպեսզի հայերը ետ գան, եւ այստեղ լինի բնակչություն: Ֆորպոստը պետք է սպասարկող անձնակազմ ունենա»,- ասաց Ա. Բաղդասարյանը:
Ռուսաստանում քսենոֆոբիայի համատեքստում Ա. Աշոտյանը կարեւորում է թե՛ հայկական եւ թե՛ ռուսական ԶԼՄ-ների դերը: «Կան լրատվամիջոցներ, որոնք առիթ են փնտրում, որպեսզի հերթական սպանությունը դարձնեն մեծ PR-ակցիա, դա մեզ մոտ աշխատում է: Իսկ Ռուսաստանում վերցնենք, օրինակ, ինչ-որ գազամուղի միանալու վերաբերյալ Օսկանյանի հայտարարությունը: Հաջորդ օրը ռուսական մամուլը հեղեղված էր «Հայաստանը հեռացավ», «Հայաստանը դավաճանեց», «ՀՀ-ն լքեց ՌԴ-ին» դիտարկումներով, որոնք օգտագործողի մոտ բացասական տպավորություն են թողնում: Ես մի երկու անգամ նաեւ նացիստական, սափրագլուխների ֆորումներ եմ մտել, եւ այնտեղ այդ հոդվածները պարզապես արտատպում են եւ դրան ավելացնում մի քանի էջանոց հակահայկական արտահայտություններ»,- հավաստիացրեց Ա. Աշոտյանը: Ի դեպ, նա նույնպես անդրադարձավ նրան, որ ազգային արժանապատվության խնդիրը շատ արդիական է:
«168 Ժամ» թերթի գլխավոր խմբագիր Սաթիկ Սեյրանյանն անդրադարձավ դիվանագիտական կառույցների աշխատանքին: Նա անդրադարձավ, թե ՌԴ-ում Հայաստանի հյուպատոսարաններում ինչպես են վարվում հայերի հետ` աննկարագրելի հերթեր են գոյանում հյուպատոսարանների առջեւ, նույնիսկ հերթեր են վաճառվում: «Մենք պահանջում ենք ՌԴ իշխանություններից, բայց տեսնենք, թե մեր դեսպանատունն ի՞նչ քաղաքականություն է վարում: Ռուսաստանում Հայաստանի օրերի շրջանակներում, Կրեմլի մոտ հայկական մշակույթը ներկայացվում էր խորովածով, քաբաբով, նարդիով… Այդ ընթացքում հայկական գերեզմանատներում, անցյալ տարվա գներով, 50.000 դոլարով գերեզման էին վաճառում հայերին»,- նշեց Ս. Սեյրանյանը: «Ինչպե՞ս կարող են, օրինակ, Հարավային Ռուսաստանում պատվո հյուպատոս Արարատ Գոմցյանին հետաքրքրել մեր ազգային խնդիրները, երբ նրան ավելի շատ հետաքրքրում է իր նստավայր Դոնի Ռոստովում ծավալած պանրի բիզնեսը,- ասաց նա: -Կարծում եմ, որ ազգն էլ պետք է արժանապատվություն ունենա: Ռուսները վրացիների նկատմամբ տնտեսական պատժամիջոցներ կիրառեցին, սակայն վրացիներն իրենց պահվածքով հարգանք ցույց տվեցին, եւ նրանց սկսեցին հարգանքով վերաբերվել: Միգուցե մե՞նք էլ այդպես անենք»: «Արժանապատվությունն, իհարկե, ելք է, բայց կարճաժամկետ հատվածում ի՞նչ պետք է անենք: Քանզի արժանապատվությունը կարելի է ձեռք բերել տասնամյակների ընթացքում»,- հարցրեց Ա. Բաղդասարյանը: Նրա պատկերացմամբ, այստեղ ոչ թե անձերի խնիր է, այլ՝ պետության, քանզի այդ անձինք ներկայացնում են պետության պատկերը:
Խոսրով Հարությունյանը գտնում է, որ հայ-ռուսական հարաբերությունները պետք է լրջագույն ձեւով վերաիմաստավորվեն: «Հայերի նկատմամբ կիրառվող «Հայերը ոչ մի տեղ չեն փախչի» բանաձեւը գալիս է մեզանից: Մեր քաղաքական մտքի արգասիքն է, երբ ասում ենք, որ մենք առանց ռուսների չենք կարող: Եվ մասամբ, կարծում եմ, 1995-96թթ. մեծ քաղաքական պայմանագրի հիմքում միգուցե գաղափարաբանական առումով այս թեզն աշխատում էր, երբ մենք խոսում էինք 25 տարով բազաների տրամադրման, ռազմաքաղաքական երկարաժամկետ հարաբերությունների մասին: Ռուսաստանն այն պետությունն է, որի հետ անհրաժեշտ է համագործակցել: Խնդիրը նրանում է, թե որքանով պետք է այդ համագործակցությունը ծառայեցնենք սեփական շահերին: Այստեղ կորեկտիվների անհրաժեշտություն կա, եւ այդ կորեկտիվները պետք է արվեն մեր կողմից»,- ասաց ՀՔԴՄ նախագահը: Նրա կարծիքով, երկարաժամկետ հատվածում մեր ռազմավարական հետաքրքրությունները Ռուսաստանի հետ չեն համընկնում, քանզի ՌԴ-ն Եվրոպա չի գնալու, իսկ մեզ համար Եվրոպան «պարզապես անվտանգության խնդիր է»: «Հայաստանի նման երկրին պետք է պետությունների այնպիսի ընկերակցություն, որտեղ միջպետական հարաբերությունները միգուցե ավելի ժողովրդավարական են, քան ներքին կյանքը, որտեղ չկա մի պետություն, որը կարողանա որոշում կայացնել: Հետեւաբար, եվրոպական վեկտորը մեզ համար անխուսափելի է: Մնացածը պետք է ծառայեցնել սրան, այդ թվում` հայ-ռուսական հարաբերությունները: Դրանք կարող են օրգանական զարգացում ստանալ այնքան ժամանակ, քանի դեռ չեն խանգարում մեզ` գնալ դեպի Եվրոպա»,- գտնում է Խ. Հարությունյանը: Նա նույնպես կարեւորում է մամուլի դերը: Ըստ Խ. Հարությունյանի` լրատվամիջոցներն առավել խիստ մոտեցում պետք է ցուցաբերեն այնպիսի երեւույթների նկատմամբ, ինչպիսիք են, օրինակ, այն, որ քաղաքական ուժն ԱԺ-ին է ներկայացնում ռուսերենը երկրորդ պետական լեզու ճանաչելու մասին օրինագիծը: Կամ այն, որ քաղաքական գործիչները քարոզում են ռուբլու գոտի մտնել:
«P-Art» ընկերության տնօրեն Կարեն Քոչարյանը շեշտը դրեց պետական արժանապատվության բացակայության վրա: Նա նշեց, որ Հայաստանի նկատմամբ անարժանապատիվ վերաբերմունք ունի ոչ միայն Ռուսաստանն, այլեւ, օրինակ, ԱՄՆ-ը, որը, մոտ մեկ տարի է` չի ուզում դեսպան նշանակել Հայաստանում: «Մենք պետք է այնպես անենք, որ մենք որեւէ մեկին պիտանի լինենք»,- ասաց Կ. Քոչարյանը:
«Երբ ընտրություններից առաջ փորձում են Ռուսաստանից «դաբրո» ստանալ, կամ երբ հայ պաշտոնյան իր աշխատասենյակում կախում է Քոչարյանի, իսկ կողքին` Պուտինի նկարը, արժանապատվության մասին խոսելն ավելորդ է»,- ասաց քաղաքական մեկնաբան Գեւորգ Ալթունյանը: Նրա հավաստմամբ, մինչեւ 1999-ի կեսերը Ռուսաստանում հայերի նկատմամբ բռնության ոչ մի դեպքի մասին ինքը չի լսել: «Իսկ հիմա այդ դեպքերը մասսայական բնույթ են կրում: Նույն հայերին Եվրոպայում ազգային պատկանելության համար չեն սպանում: Որովհետեւ հայերը յուրաքանչյուր երկրում իրենց պահում են այնպես, ինչպես պահանջում են տվյալ երկրի արժեքային համակարգը, բարոյական նորմերը: Այսինքն, մենք պետք է հասկանանք, որ այս քաղաքականությունը, իրողությունը ձեւավորվել է Պուտինի իշխանության գալուց հետո: Իսկ դա նշանակում է, որ սա պետական քաղաքականության տարր է: Չգիտես ինչու` մեր պետական քաղաքականությունը չի ուզում դա ընկալել ու գործել դրան համապատասխան: Մենք պետք է հետեւություններ անենք նրանից, որ ՌԴ-ն վարում է մի խաղ, որը դեմ է մեր շահերին, ու մենք պետք է հակաքայլեր անենք»,- նշեց քաղաքական մեկնաբանը: ՀՀ պետական քաղաքականությունն անվանելով «անողնաշար»` Գ. Ալթունյանն ասաց, որ մենք զբաղվում ենք ինքնախաբեությամբ` «ամեն ինչ գցելով մեզ վրա, մեր որակական հատկանիշների վրա»:
«Մենք ունենք հաշմանդամի հոգեբանություն: Մեր թեւերի տակ ռուսական անթացուպեր են, եթե դրանք գցենք, ապա որո՞նք ենք վերցնելու` ամերիկյա՞նը, եվրոպակա՞նը: Եթե այս հոգեբանությունից չազատվենք, ուրեմն մենք ապագա չունենք»,- գտնում է Շավարշ Քոչարյանը: