– Վերջերս ասել էիք՝ «Աստված տա», սահմանը բացվի, իսկ որպես նախարար իշխանությունների առջեւ նման խնդիր դնո՞ւմ եք, եւ Հայաստանը կոնկրետ ի՞նչ քայլեր է անում դրա համար:
– Որպես նախարար, իհարկե, ինքս եմ դնում այդ խնդիրը, եւ դա մեր երկրի տնտեսության զարգացման կարեւորագույն խնդիրներից մեկն է: Ճիշտ է, շրջափակման պայմաններում մենք ապահովում ենք համապատասխան զարգացում, բայց ապաշրջափակման պայմաններում զարգացման տեմպերն ավելի բարձր կլինեն: Այդ ուղղությամբ ի՞նչ քայլ. դա քաղաքական խնդիր է: Մենք մեր երկրում շատ լավ միջպետական ճանապարհներ ենք կառուցել: 1560 կմ միջպետական ճանապարհից 1500կմ-ն համապատասխանում է միջազգային չափանիշներին: Գյումրի-Կարս երկաթգծի աշխատելու առումով հայկական տարածքում, ինչպես տերմինալը, այնպես էլ գիծը՝ մինչեւ մագիստրալին միանալը, պատրաստ վիճակում է: Այսինքն՝ մենք պատրաստ ենք, եւ Հայաստանի ղեկավարությունն իր պատրաստակամությունն է հայտնում թե՛ երկաթուղին, թե՛ ավտոմոբիլային ճանապարհները տրամադրել եւ՛ Թուրքիային, եւ՛ Ադրբեջանին՝ տրանզիտ բեռներ տեղափոխելու համար: Տրանզիտի համար նույնիսկ զեղչեր ենք կիրառելու: Այսինքն՝ մենք ամեն ինչ անում ենք, բայց սա զուտ քաղաքական խնդիր է, մնում է Թուրքիան քաղաքական կամք դրսեւորի եւ ապաշրջափակի Հայաստանը: Այս ամենը կախված է Թուրքիայից:
– Բայց Հայաստանի իշխանությունները ձգտո՞ւմ են դրան եւ որեւէ քաղաքական քայլ կատարո՞ւմ են:
– Հայաստանի իշխանության քաղաքական գործելակերպը եկեք չկապենք դրա հետ: Եթե առաջ Թուրքիան դա կապում էր Ղարաբաղի խնդրի հետ, հիմա այլեւս դրա հետ չեն կապում: Նրանք ասում են՝ դուք ձեր Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարեք, Ցեղասպանության ճանաչման հարց մի բարձրացրեք, ճանաչեք Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը: Ինչպե՞ս կարելի է հային ասել՝ մոռացի Ցեղասպանությունը, ինչպե՞ս կարելի է որեւէ հայի պարտադրել, որ նա չհիշի դա: Մենք, իհարկե, բազմաթիվ հանդիպումներում այդ հարցը բարձրացրել ենք, եւ ես՝ որպես տրանսպորտի նախարար, ասել եմ՝ եկեք տրանսպորտը նայենք քաղաքականությունից դուրս: Միջազգային բոլոր կազմակերպություններում ես միշտ իմ ելույթներում նշում եմ, որ տրանսպորտը պետք է դիտել քաղաքականությունից դուրս: Դա պետք է դիտել զուտ որպես բիզնես եւ կապել ոչ թե քաղաքականության հետ, այլ՝ բիզնեսի: Բայց, ցավոք, մեր պայմաններում, մեր դեպքում տրանսպորտային հաղորդակցության ուղիները կապում են քաղաքականության հետ:
– Դուք տնտեսության զարգացումը պայմանավորում եք սահմանի բացման հետ, բայց նույն ԱԳ նախարար Վարդան Օսկանյանն էր հայտարարում, թե այս վիճակում Հայաստանը կարող է 100 տարի էլ զարգանալ: Ինչպե՞ս եք բացատրում այս հակասությունները:
– Իհարկե, մենք զարգացում ապահովում ենք հիմա, բայց ապաշրջափակման պայմաններում տեմպերն ավելի բարձր կլինեն: Որեւէ մեկը չի կարող սա վիճարկել: Եթե որոշ տնտեսագետներ մտավախություն ունեն, թե Թուրքիան տնտեսական էքսպանսիայի կենթարկի Հայաստանը, ապա ես նման մտավախություն չունեմ: Այսօր էլ Թուրքիայի հետ առեւտրի ոչ լեգալ ծավալները կազմում են 120 մլն դոլար, ինչպես թուրքը հայտարարեց, բայց իմ կարծիքով՝ այն ավելի մեծ է: Նրա նշած թվերը զուտ Թուրքիայի հետ ապրանքաշրջանառության ծավալն է կազմում, բայց շատ, շատ գործարարներ ապրանքը բերում են Վրաստան եւ վրացական կազմակերպության միջոցով են գնում, ու դա չի գրանցվում որպես թուրքական ապրանքաշրջանառություն: Բայց դա համարվում է ոչ օրինական: Այսինքն՝ կա այդ ապրանքաշրջանառությունը, կա ամեն ինչը, եւ պետք է այդ ամենն օրինականացնել, բացել սահմանը: Մենք հարեւաններ ենք, եւ չմոռանալով Ցեղասպանությունը՝ պետք է կարողանանք հարեւանների հետ տնտեսական հարաբերություններ ունենալ: Հայաստանը պետք է զարգանա, հզորանա, պետք է ունենա լուրջ տնտեսական պոտենցիալ, որ ավելի ամուր կերպով պաշտպանի այն հարցերը, որոնք այսօր բարձրացնում ենք: Մեր երկրին տնտեսական զարգացում է անհրաժեշտ:
– Երկաթգիծը մասնավորեցնելու մասին լուրերը համապատասխանո՞ւմ են իրականությանը:
– Ո՛չ: Համաշխարհային բանկի ներկայացուցիչներն ասում են, որ իրենք բալաստի վրա փող չեն դնելու: Ասում են՝ 1950թ. վագոնն ինչի՞ եք պահել, դա լոմ է, մենք ո՞նց դրա վրա փող դնենք: Ասում են՝ մաքրեք, թողեք միայն աշխատող շարժակազմը, եւ մենք համապատասխան միջոցներ կներդնենք: Մենք դա արել ենք, դուրս ենք գրել ու օտարել ենք Պաշտպանության նախարարությանը: Ես կողմ եմ ՊՆ-ին տալուն: Այդ վագոնները սփռված են ամբողջ հանրապետությունով, ես նման աշխատուժ չունեմ, որ այն կտրեն-տեղափոխեն: Իմ խնդիրը հայկական երկաթուղու զարգացումն է: Իմ խնդիրն այն է, որ բալաստից մաքրելով հայկական երկաթուղու շարժակազմը կարողանանք միջազգային կազմակերպությունների հետ բանակցել, որպեսզի նրանք ֆինանսական միջոցներ բերեն ու եղած շարժակազմը վերանորոգեն:
– Իսկ առաջիկա մեկ տարում սեփականաշնորհելու մտադրություն ունե՞ք:
– Իհարկե, դա ծրագիր է եւ ուսումնասիրման փուլում է: Եթե մենք գտնենք, որ ճիշտ է՝ այդպես կանենք: Ենթակառուցվածքների մասին խոսք լինել չի կարող, իսկ եթե շարժակազմի սեփականաշնորհումը նպատակահարմար գտնենք, ապա ես կողմնակից եմ, թող բաժանվի օպերատորներին, բայց դա պետք է օգտագործվի միայն Հայաստան բեռներ տեղափոխելու համար: Մենք չենք տա մեր վագոնները, որ տանեն, Ռուսաստանում վարձակալության տան ու գումարներ ստանան: Սեփականատերը պետք է այն օգտագործի միայն Հայաստանի համար:
– Իսկ ՊՆ-ն նման աշխատանքներ իրականացնելու իրավունք ունի՞:
– Մենք դա նրանց որպես լոմ ենք վաճառում, ոչ թե որպես վագոն: Հանձնաժողով է ստեղծվել, տեղում ուսումնասիրվել է:
– Դա ՊՆ-ն պիտի վաճառի՞:
– Չգիտեմ, եթե վաճառի, 20%-ը պետք է տրամադրի երկաթուղուն:
– ԱՊՀ երկրների վիճակագրական տվյալներով, Հայաստանի ու Մոլդովայի ապրանքաշրջանառության ծավալները նվազել են: Ինչո՞վ եք դա բացատրում:
– Ես ծանոթ եմ այդ տվյալներին, եւ Հայաստանի ապրանքաշրջանառության ծավալներն աճել են, չեն նվազել: Գումարային առումով՝ միգուցե՝ կապված Ռուսաստանից ալմաստ տեղափոխելու հետ, որտեղ նվազում կա, իսկ զուտ ապրանքաշրջանառության ծավալներն աճել են:
– «Արմենիա-Լադա» ընկերության նախագահ Ռաֆայել Շահմուրադյանի սպանության վերաբերյալ մամուլում բազմաթիվ մեղադրանքներ եղան ձեր հասցեին: 2004թ. մայիսին նրա նկատմամբ մահափորձը նույնպես ձեր անվան հետ էին կապում, քանի որ նույն Ռ. Շահմուրադյանը ՀՀ Գլխավոր դատախազությունում հայտարարել էր, թե դուք եք պատվիրել այն: Ձեզ այն ժամանակ դատախազություն հրավիրե՞լ են հարցաքննության:
– Իհարկե, եւ մեկ անգամ չեն ինձ այնտեղ հրավիրել: Շահմուրադյանի մեղադրանքն այսպիսին էր. իբր «ԱվտոՎԱԶ»-ը ցանկացել է իրեն վաճառել «Արարատ-Լադա» ՓԲԸ բաժնետոմսերի 49%-ը, որը պատկանում էր «ԱվտոՎԱԶ»-ին, ու ես իմացել եմ այդ մասին եւ դրա համար կազմակերպել եմ այն: Ես կարող եմ ասել, որ օրենքների չիմացության պատճառով նա կարող էր ինձ վրա նման ցուցմունքներ տալ: Նույն օրը ես «ԱվտոՎԱԶ»-ից ստացա գրություն, որ վերջինս իր բաժնետոմսերը Շահմուրադյանին վաճառելու մտադրություն երբեւիցե չի ունեցել եւ չունի: Ինչպես ՌԴ-ում, այնպես էլ ՀՀ-ում գոյություն ունի «Բաժնետիրական ընկերությունների մասին» օրենք եւ սեւը սպիտակի վրա գրված է, որ եթե ՓԲԸ է, եւ այդ ընկերության որեւէ բաժնետեր, ցանկանում է բաժնետոմս վաճառել, ապա գնման նախապատվությունը տրվում է գործող բաժնետիրական ընկերության այլ բաժնետիրոջ: Շահմուրադյանը «Արարատ-Լադայի» բաժնետեր չէր, եւ եթե նույնիսկ «ԱվտոՎԱԶ»-ը ցանկանար իր բաժնեմասը վաճառել, ապա մենք ունեինք 50 բաժնետեր, նրանք պետք է գրավոր հրաժարվեին այն գնելուց, հետո ժողովը որոշում կայացներ այն Շահմուրադյանին վաճառելու մասին: Երբ այստեղ ամեն ինչ ապացուցվեց, քննիչներն ապշել էին, թե ինչպես կարող է մարդը նման մեղադրանք ունենալ: Եվ երբ ես իմ բաժնեմասը փոխանցեցի Շահմուրադյանին, 40 օր պահանջվեց: Մեր բաժնետերերից մեկն այդ ժամանակ գտնվում էր ԱՄՆ-ում, մենք նրան գտանք, խնդրեցինք, որ լիազորագիր ուղարկի, որպեսզի իր մտերիմներից մեկը գա, հրաժարվի իր փոխարեն: Ինչի՞ մասին է խոսքը: Սա իմ դեմ քաղաքական պատվեր էր եւ փորձ էր, որպեսզի իմ անունը կապվեր այդ մահափորձի հետ: Ես ցավում եմ, որ նման խոսակցություններ են տարածվում, որ այդ մարդը զոհվեց: Կան իրավապահ մարմիններ, թող պարզեն ու ամենադաժան պատժի ենթարկեն նրանց, ովքեր այդ մարդու վրա ձեռք են բարձրացրել: