Փետրվարի 7-ին Թբիլիսիում նախատեսվում է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի եւ Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Էրդողանի հանդիպումը Վրաստանի նախագահ Միխայիլ Սահակաշվիլիի հետ` Կարս-Ախալքալաք-Թբիլիսի-Բաքու երկաթգծի նախագծի իրագործումը սկսելու մասին համաձայնագրի վերջնական ստորագրման նպատակով: Ինչպես հաղորդում է ադրբեջանական մամուլը, ադրբեջանական կողմը լիովին պատրաստ է փաստաթղթի ստորագրմանը:
Վրաստանն այս նախագծին մասնակցում է աղքատ ազգականի կարգավիճակով, որն անտեսել հնարավոր չէ: Դրամական միջոցներն Ադրբեջանն է տալիս: Արդեն համաձայնեցվել են գումարն ու վրացական կողմին վարկի հատկացման ընթացակարգը: Միջազգային բանկի գծով Ադրբեջանը «Մարաբդա-Կարս երկաթգիծ» ՍՊԸ-ին կհատկացնի 200 մլն դոլար վարկ` տարեկան 1% տոկոսադրույքով եւ 25 տարի ժամկետով: Փաստորեն, Բաքուն այդ միջոցները նվիրում է Թբիլիսիին` Հայաստանի վերջնական մեկուսացման դիմաց: Վարկը Վրաստանին կտրամադրվի առանց պետական երաշխավորման: 98 կմ երկարությամբ վրացական հատվածի շինարարությունը կսկսվի մինչեւ 2007 թվականի հուլիսը: Հարկ է հիշեցնել, որ Բաքու-Թբիլիսի-Ախալքալաք-Կարս երկաթգծի նախագծի նախնական արժեքը կազմում է 42 մլն դոլար:
ԱՄՆ Սենատի Բանկային հանձնաժողովի որոշումը, որը հաստատվեց նախագահ Ջորջ Բուշի կողմից, առ այն, որ ԱՄՆ ներմուծման եւ արտահանման բանկը երաշխավորագրեր, փոխառություններ կամ այլ հնարավոր ֆինանսավորում չի տրամադրի Կարս-Ախալքալաք-Թբիլիսի-Բաքու երկաթգծի շինարարության նպատակով, Թբիլիսիի համար կասկածների առիթ հանդիսացավ` Վրաստանի կառավարությունը սկսեց լրջորեն խորհել Կարս-Ախալքալաք-Բաքու նախագծի իրականացման նպատակահարմարության շուրջ: Այն պարզ բացատրություն ունի. Միխայիլ Սահակաշվիլին չի ցանկանում անել այն, ինչ չի ցանկանում Միացյալ Նահանգները: Ճիշտ է, վերջին ժամանակներս Վրաստանի քաղաքականությունն ավելի ու ավելի է հարուցում ԱՄՆ, այսպես ասած, դժգոհությունը: Պատահական չէ, որ Վրաստանի նախագահը հակամարտությունների կարգավորման համար դիմել է ՎՈՒԱՄ-ին եւ Եվրոպային: Եվ, իմիջիայլոց, Եվրամիությունը մտադիր չէ ֆինանսավորել այդ շինարարությունը: Պատճառը պարզ է` Եվրամիության կանոնադրությունը ենթադրում է տարածաշրջանի, առանց բացառության, բոլոր երկրների համագործակցությունը, եւ Հայաստանը շրջանցող ճանապարհը Բրյուսելի կողմից միանշանակ բացասական վերաբերմունքի է արժանանում: ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի եւ Եվրասիայի հարցերով օգնականի տեղակալ Մեթյու Բրայզայի խոսքերով, ԱՄՆ-ը ձգտում է զարգացնել բոլոր այն նախագծերը. «կրկնում եմ, բոլոր այն նախագծերը, որոնք միավորում են Արեւելք-Արեւմուտք միջանցքի երկայնքով ձգվող բոլոր երկրները: Իհարկե, մենք կցանկանայինք, որպեսզի Թուրքիան ու Բաքուն կապող երկաթգիծն անցներ Հայաստանի տարածքով: Առաջինը, դա արտահայտում է մեր քաղաքականությունը, երկրորդ` տնտեսական տեսանկյունից գոյություն ունեցող երկաթգծով առավել նպատակահարմար է Թուրքիայի եւ Վրաստանի կապը Հայաստանի տարածքով: Սակայն մենք չենք կարող այդ հարցի շուրջ որոշում կայացնել: Ներդրողներն իրենք են առաջադրում իրենց համար շահավետ ներդրումային սխեմա: Եթե Ադրբեջանը, Վրաստանն ու Թուրքիան ցանկանում են երկաթգիծ կառուցել, ապա, բնականաբար, մենք չենք կարող առարկել: Սակայն մենք այնքան էլ չենք աջակցում այդ նախագծին: Մենք հույս ունենք, որ մոտ ժամանակներս վկա կլինենք տարածաշրջանի բոլոր երկրներն ընդգրկող տրանսպորտային սխեմային»:
Մինչդեռ, այս նախագծում գլխավորն այն է, որ վերջինս, ինչպես նաեւ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նախագիծը, առաջին հերթին քաղաքական է, հետո նոր միայն տնտեսական: Ուստի երկաթգծի շինարարությանը կարող է միանալ Ղազախստանը, եւ, ինչն ամենից հավանական է, Չինաստանը: Մի խոսքով, ստացվում է Անդրարեւելյան ճեպընթացի նման մի բան: Ճիշտ է, ինչպես եւ յուրաքանչյուր վիթխարի նախագծում, անհրաժեշտ են, առաջին հերթին, երկաթգծի բոլոր հատվածներում կայունություն ու անվտանգություն: Իսկ ահա դա կողմերն առայժմ երաշխավորել չեն կարող: Ըստ նախնական պայմանավորվածության, յուրաքանչյուր երկիր պատասխանատու է երկաթգծի իր հատվածի համար, եւ եթե, Աստված մի արասցե, գծերը պայթեցնեն կամ ինչ-որ բան փչանա, Վրաստանը, Ադրբեջանը կամ Թուրքիան ստիպված կլինեն յուրաքանչյուրն իր հերթին հատուցել: Միգուցե եւ ստիպված չլինեն, սակայն այդ կարգի նախագծերում հաշվարկվում է ամեն մի մանրուք եւ հաշվի են առնվում նույնիսկ ամենաանկանխատեսելի հանգամանքները:
Թուրքիան պատրաստ է շինարարության համար հատկացնել 220 մլն դոլար կազմող իր բաժինը, իսկ Ադերբջանը` 200 մլն Ախալքալաք-Բաքու հատվածի վերանորոգման համար: Եվս 200 մլն դոլար կծախսվի «զուգահեռ» ինժեներային, հեռահաղորդակցային եւ տրանսպորտային ենթակառուցվածքների, սպասարկման կետերի, փոխաբեռնման հանգույցների եւ նման այլ միջոցառումների ապահովման վրա: Այսինքն` արդեն ստացվում է 500-600 մլն դոլար: Միանգամայն հնարավոր է, որ նախագծի արժեքը մոտենա 1 մլրդ դոլարի: Սակայն եւ՛ Բաքուն, եւ՛ Անկարան հաստատապես գիտեն, որ Հայաստանի մեկուսացման համար կարելի է ցանկացած գումար վճարել: Ի դեպ, այդպես էլ անում են, իհարկե, ոչ առանց Վրաստանի օգնության: Իր հերթին, Թուրքիայի որոշ գործարար շրջանակներ դեմ չեն Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում լրացուցիչ երկաթուղու շինարարությանը, սակայն, նրանց կարծիքով, տնտեսական տեսանկյունից Կարս-Ախալքալաք-Թբիլիսի-Բաքու նոր երկաթուղու շինարարությունը բավականին վնասաբեր է: Հայ-թուրքական տնտեսական հարաբերությունների զարգացման խորհրդի համանախագահ Քահան Սոյակի խոսքերով, Կարս-Գյումրի երկաթուղու վերակառուցումն առավել էժան կնստի եւ շահույթ կբերի տարեկան 10 մլն տոննա բեռ թողունակության դեպքում:
Թբիլիսիում բոլորը չեն համաձայն այդ նախագծի հետ: Վրաստանի նախկին արտգործնախարար, այժմ «Վրաստանի ուղին» ընդդիմադիր կուսակցության առաջնորդ Սալոմե Զուրաբիշվիլին իշխանություններից պահանջել է բացատրություն տալ այն մասին, թե Վրաստանի համար տնտեսապես որքանով է շահավետ Կարս-Ախալքալաք-Թբիլիսի-Բաքու երկաթուղու շինարարությունը, եւ արդյո՞ք դա փոխզիջում չէ շահ-դենիզյան գազի ստացման դիմաց: «Ինչո՞ւ է Վրաստանն իր վրա վերցնում այդքան երկարաժամկետ վարկ, նույնիսկ 1% տոկոսադրույքի դեպքում, եթե նախկինում այդ նախագիծը պետք է ֆինանսավորվեր Ադրբեջանի, Թուրքիայի եւ ԱՄՆ-ի կողմից… Արդյո՞ք մենք զիջում չենք կատարել Թուրքիայից եւ Ադրբեջանից մեզ համար անհրաժեշտ գազ ստանալու նպատակով», – հայտարարել է Վրաստանի նախկին արտգործնախարարը: Նրա խոսքերով, նոր երկաթուղու շահագործումը կարող է վտանգ ստեղծել Բաթումի եւ Փոթի նավահանգիստների գործառնման համար` նվազեցնելով նրանց նշանակությունը: «Եթե բեռները մեր սեւծովյան նավահանգիստներով ուղիղ Եվրոպա չփոխադրվեն, ապա այդ երկաթուղին կնշանակի, որ բեռները կարճ ճանապարհով կփոխադրվեն Վրաստանից Թուրքիա: Մենք կորցնում ենք մեր նավահանգիստների գործարկման հիմնական հնարավորությունները», – հայտարարել է Զուրաբիշվիլին: Սակայն Վրաստանի իշխանությունների պաշտոնական ներկայացուցիչներն այդպիսի ենթադրություններն անհիմն են անվանում:
Պաշտոնական Թբիլիսին հաստատորեն համոզված է, որ այդ երկաթգիծը կենսական, ռազմավարական նշանակություն ունի Վրաստանի եւ Ադրբեջանի համար: Նրա տեսակետը մոտավորապես հետեւյալն է. Ադրբեջանը սահման չունի իրեն բարեկամ Թուրքիայի հետ, ավելի ճիշտ սահման ունի, բայց Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետության հատվածում, որն, իր հերթին, կտրված է մայրցամաքային Ադրբեջանից` նրանց միջեւ գտնվում են Հայաստանն ու Իրանը: Ընդ որում, Թուրքիան Ադրբեջանի գլխավոր տնտեսական եւ քաղաքական դաշնակիցն է: Այն, որ երկու երկրները վաղ թե ուշ պետք է միմյանց հետ կապ հաստատեն երկաթուղու միջոցով, ակնհայտ է: Այդ երկաթուղին հսկայական նշանակություն ունի նաեւ Վրաստանի համար. այսօր երկիրը եվրոպական աշխարհամաս էժան եւ արագ մուտքի հնարավորություն չունի: Երկաթուղային հաղորդակցության առկայությունը Վրաստանի համար իսկական պատուհան կհանդիսանա դեպի Եվրոպա. մեկ օրում կարելի է Աթենք հասնել, իսկ մեկ ու կես օրում` Հռոմ: Թբիլիսիի կարծիքով, այդ ուղին պակաս կարեւոր նշանակություն չունի նաեւ մեծ տնտեսության տեսանկյունից` Ասիան եւ Եվրոպան կապող երկաթուղին բոլոր երեք երկրներին մեծ եկամուտներ կբերի: Բեռների փոխադրման հարցում շահագրգռվածություն հայտնեցին նույնիսկ Ղազախստանն ու Չինաստանը: Թուրքիայի համար, բացի ֆինանսական առավելություններից, գոյություն ունի նաեւ քաղաքականը` այդքան հզոր տնտեսական լծակ ունենալով, Անկարան զգալիորեն կամրապնդի իր դիրքերը որպես տարածաշրջանային տերություն: Սակայն Վրաստանում, չգիտես ինչու, մոռանում են, որ իրենց տնտեսության փլուզման համար նախ եւ առաջ «պարտական են» Թուրքիային եւ Ադրբեջանին, որոնց էժան ապրանքները պարզապես ոչնչացրեցին վրացական արտադրողներին: