Ազգային մեր բանակի հիմնադրման տասնհինգամյակն, անշուշտ, փառավոր ու մեծ տոն է։ Այն պետք էր նշել հանդիսավորությամբ, ինչը եւ արվեց։ Բայց մեզանում հանդիսավորությունը հաճախ լինում է ինքնանպատակ եւ շփոթմունք է առաջացնում։
Նշելով Ազգային բանակի հիմնադրման տարեդարձը՝ ի՞նչ պատգամ էինք ուզում փոխանցել մեր հասարակությանը։ Այն, որ մեր բանակն ամենամարտունակն է տարածաշրջանում, մենք լսում ենք արդեն շուրջ տասը տարի՝ այդպես էլ չհասկանալով, թե տարածաշրջան ասելիս` ի՞նչ ընդգրկում է նկատի առնվում՝ Հարավային Կովկասի երեք հանրապետություննե՞րը, թե՞ Թուրքիան ու Իրանն էլ։
Այն, որ մեր բանակն ամենակազմակերպվածն է, դա էլ բավական երկար ժամանակ հայտնի է։ Բայց հայտնի չէ, թե ինչի համեմատ է ամենակազմակերպվածը՝ հարեւան (հակառակորդ) երկրի բանակի՞, թե՞ Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության այլ բնագավառների։ Համենայնդեպս, Պաշտպանության նախարարի` անցյալ տարի արած մի հայտարարությունից պարզ էր դառնում, որ բանակը մրցում ու հաղթում է մեր պետական ու հանրային կյանքի մյուս ոլորտներին, քանի որ 80 տոկոսանոց վստահություն է վայելում։ Իսկ ութսուն տոկոսանոց վստահություն Հայաստանում ոչ ոք եւ ոչինչ չի վայելում։
Սա հպարտության զուլալ աղբյուր կարող էր լինել, եթե բանակը նմանված չլիներ անապատի մեջ ծաղկած օազիսի։ Ես անկեղծորեն չեմ ուզում հավատալ բոլոր նրանց, ովքեր բանակից վերադառնալուց հետո «հեքիաթներ» են պատմում «դեդավշչինայի», «չաստ նայողների», «չաստ նայողներին հովանավորող աֆիցերների», «կաշառքով օտպուսկ գալու» ու նման բաների մասին։
Նույն անկեղծությամբ չեմ ուզում հավատալ նաեւ այն ծնողներին, ովքեր պատմում են երեխաներին լավ նայելու դիմաց զորամասերին ցուցաբերած նյութատեխնիկական աջակցության մասին՝ ափսե, բաժակ, պրինտեր, քարթրիջ, մինչեւ անգամ` գրելու թուղթ։
Առավել, քան անկեղծ` չեմ հավատում երբեմնի զինվորների այն «փչոցներին», թե ծառայության երկու տարվա ընթացքում այդպես էլ չեն կրակել որեւէ զենքից, բայց այդ զենքի կողքին կանգնել են դիրքերում։
Չեմ հավատում, որովհետեւ մեկի-երկուսի-տասի կամ քսան հոգու վկայությունը դեռ բավարար հիմք չէ դատողություն անելու շուրջ վաթսունհազարանոց մի բանակի մասին, որը սփռված է մոտ քառասուն հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքում։ Մեկը կարող է խաբել, մյուսը` չարախոսել, երրորդը` գլուխ գովել. բանակն էդ տեսակ բան է։ Հեռավոր մի ազգական ունեմ, ով 1968 թվականին զորացրվելուց հետո մինչ օրս (արդեն բազմաթիվ թոռների պապ է), հիշում ու անվերջ հիշում է, թե գոտին փորատակը գցած ոնց էր ֆռֆռում «չաստում» եւ թե ոնց էին ծառայակիցներն ու սպաներն ակնածանքով ասում. «Առմյան, բուռի առմյան»։
Ի՞նչ կարող ես անել, հեռավոր այդ ազգականիս կյանքում 1968 թվականից դեսը ոչ միայն նշանակալի որեւէ բան չի կատարվել, այլեւ հեռավոր վաթսունականներին կատարվածը հնարավոր չէ ստուգել, քանի որ «բանակ տեղ» մարդիկ ոնց ասես դրսեւորվում են, իսկ միլիտարիզացված այդ հաստատության պատերից դուրս կյանքը չի ստացվում։
Հայաստանի ամենալուրջ խնդիրը սա է, որն էլ կասկածի տակ է առնում ոչ թե կազմակերպվածության առկայությունն, այլ՝ որակը։ Որովհետեւ երբ ամենամարտունակ եւ ամենակազմակերպված զինված ուժերից զորացրված տղան՝ տուն վերադառնալով, մատուցող կամ տաքսու վարորդ է աշխատում, որ մի քիչ փող հետ գցի «ստեղից պոկվելու» համար, հասկանում ես, որ «վերկաց» ու «քնել» հրամանների ճիշտ կատարմամբ, երգը շուրթերին շարային քայլքով ճաշարան գնալով, օրինագրքով հերթապահություն անելով ու նման բաներով չի պայմանավորված Ազգային բանակի մարտունակությունն ու կազմակերպվածությունը, այլ այն բովանդակությամբ, որը բացակայում է դիրքերում կանգնած եւ քաղաքում մատուցող կամ տաքսու վարորդ աշխատող նույն երիտասարդի միջակայքում։
Բանակում ծառայելը քաղաքացիական պարտք է, եւ, համաձայն տրամաբանության, զինվորը քաղաքացիականության խտացում պետք է լինի։ Մեր պատկերացումներով` զինվորը քաջ է, խիզախ, անվախ ու համարձակ։ Սրանք են այն մակդիրները, որ դրվում են «զինվոր» բառից առաջ։ Բայց ո՞նց կարող է մարդը երկու տարով լինել քաջ, խիզախ, անվախ ու համարձակ, իսկ դրանից շատ չանցած մտածել մի քիչ փող կուտակելու մասին, որ կաշառքով գործի ընդունվի։ Երբ քսան տարեկանն անց մի տղա ինձ ներկայացրեց կյանքի իր ծրագրերը, ես հասկացա, որ բանակը ոչ միայն կյանքի դպրոց է, այլ նույնիսկ կարող է կոոպերատիվ համալսարան համարվել։
Հայրենիքը պաշտպանելը սուրբ գործ է, բայց ինչպե՞ս հասկանալ այն երիտասարդներին (հիմնականում հեռավոր, սահմանամերձ շրջանների բնակիչ), ովքեր ժամկետային ծառայությունն ավարտելուց հետո՝ աջ ու ձախ նայելով եւ աշխատանք չգտնելով, վերադառնում են պայմանագրային ծառայության, որովհետեւ այնտեղ լավ են վճարում։ Փողի դիմաց նրանք հրաժարվում են հասարակական կարգավիճակից՝ դառնալով «թվանքով մարդ»։
Եվ հենց «թվանքով մարդու» գաղափարն է մեզ փոխանցվում այս օրերին, երբ նշում ենք մեր բանակի ստեղծման 15-ամյակը։ Ամենուր փողոցներում ու հրապարակներում փակցված են մեծ ցուցապաստառներ, որոնց հաջորդական հայտնությունը սպառազինությունների մրցավազք է հիշեցնում։
«Իմ զենքը իմ երգն է». Շուշան Պետրոսյան։ «Իմ զենքը ձեր ժպիտն է». Հրանտ Թոխատյան։ «Իմ զենքը իմ արվեստն է». Արմեն Ջիգարխանյան։ «Իմ զենքը իմ բեմն է». Վլադիմիր Մսրյան։ «Իմ զենքը ձեր առողջությունն է». Արա Բաբլոյան։ «Իմ զենքը իմ բռունցքն է». Վիկ Դարչինյան։ «Մեր զենքը մեր միտքն է». մի խումբ շախմատիստներ։ «Իմ զենքը իմ երաժշտությունն է». Արմեն Մարտիրոսյան։ «Իմ զենքը իմ մեղեդին է». Ջիվան Գասպարյան։ Եվ վերջապես` Նավասարդ արք. Կճոյանի ուղերձը, թե «Մեր զենքը մեր հավատքն է»։
Նայում ես ու չես հասկանում, թե զինված մարդիկ ինչո՞ւ են այսքան շատ մի քաղաքում, որտեղ տնտեսական երկնիշ աճ կա, որտեղ եվրոշենքեր են կառուցվում, որտեղ սրճարաններն ու բարերը լեցուն են մարդկանցով, ովքեր իրենց քաղաքացիական պարտքը կատարել են՝ թվանքով կանգնելով մեր կյանքի միակ օազիսում։