Արդա Աքչայը երբեք հայի չի հանդիպել: Ճիշտ է, նա ունի ընկերներ Ստամբուլում, որոնք ընկերություն են անում հայերի հետ, «բայց դե նրանք էլ կես հայ, կես թուրք են»,- ասում է նա: Արդան ուսանող է եւ Էրասմուս (Erasmus) միջազգային ծրագրի շրջանակներում՝ Ինֆորմատիկա ուսումնառելու նպատակով վերջերս եկել է Բեռլին:
– Ի՞նչ գիտես հայերի եւ թուրքերի մասին:
– Ես գիտեմ, որ հայերն ու թուրքերը տասնյակ տարիներ շարունակ՝ առանց վեճերի, ապրել են կողք կողքի:
– Իսկ ի՞նչ գիտես Ցեղասպանության մասին:
– Այդ մասին այնքան էլ շատ բան չեմ կարդացել:
– Ինչո՞ւ, մի՞թե Թուրքիայում այդ թեմայով գրքեր չկան:
– Անձամբ ես շատ չեմ կարդացել, բայց, ըստ իս, հայերի սպանությունը չի կարելի համեմատել Գերմանիայի հոլոքոստի հետ: Բայց ճիշտ է` շատ մարդիկ են սպանվել, կարծեմ, 1915 թվականին:
– Ինչպե՞ս ես վերաբերվում այն փաստին, որ Թուրքիան չի ճանաչում Հայոց ցեղասպանությունը, ողջունո՞ւմ ես, թե՞…
– Խնդիրն այն է, որ մենք պետք է կարդանք ու կարդանք, հետո ասենք՝ դա ցեղասպանությո՞ւն էր, թե՞ ոչ:
– Գրքերը բազմաթիվ են, կան բազմաթիվ ապացույցներ: Այդ մասին գիտի միջազգային հանրությունը:
– Տարբերությունն այն է, որ գերմանացիների գործողություններն ուղղված էին հրեա ժողովրդին վերացնելուն, դա նպատակադրված, մտադրյալ սպանություն էր:
– Իսկ ինչո՞ւ ես համոզված, որ Օսմանյան Կայսրության նպատակը հայերին վերացնելը չէր:
– Անգլիալեզու հոդվածներում կարդացել եմ, որ հայ ժողովուրդը տեղահանվել է Արարատի տարածքից դեպի Սիրիա եւ այլ վայրեր, այժմ կոնկրետ չեմ հիշում, թե ուր: Դա Օսմանյան Կայսրության որոշումն էր, որովհետեւ խոսում ենք 1915 թվականների մասին: Դա թուրքական կառավարությունը չէր, այլ` Օսմանյան Կայսրությունը:
– Ի՞նչ ես կարծում, Թուրքիան համապատասխանո՞ւմ է ԵՄ չափանիշներին: Դու ապրում ես Անկարայում եւ պետք է որ առաջինը զգաս՝ կա՞ առաջընթացը:
– (Լուռ ժխտում է գլխով.- Ի.Ս.) Ես չեմ կարծում, որ Թուրքիան եւ թուրք ժողովուրդը ԵՄ իսկական անդամ են: Բայց թուրքերի մեծամասնությունն ուզում է լինել ԵՄ կազմում: Սակայն, ըստ իս, կարեւորը ԵՄ կազմում լինելը չէ: Պրոբլեմն այն է, որ մարդիկ կարծում են, թե ԵՄ-ին անդամակցելուց հետո ամեն ինչ կփոխվի: Բայց դա այդպես չէ: Մենք շարունակելու ենք ապրել այնպես, ինչպես նախկինում: Շատերը հույս ունեն հետագայում աշխատել ԵՄ անդամ երկրներում: Չգիտեմ, թե ԵՄ-ն մեզ ի՞նչ կտա: Ինձ համար միեւնույն է՝ կանդամակցե՞նք, թե՞ ոչ: Ինչ վերաբերում է ԵՄ-ին, ապա, կարծում եմ, որ ԵՄ-ին է անհրաժեշտ Թուրքիան, քանի որ ԵՄ-ն ձգտում է դառնալ ԱՄՆ-ին մրցակից: Իսկ Թուրքիան սահմանակից է Իրաքին եւ Սիրիային:
– Վերադառնանք հայ եւ թուրքական հարաբերությանը:
– Ժողովրդի մակարդակով մենք պրոբլեմներ չունենք: Մենք Օսմանյան Կայսրության տարիներին միասին ենք ապրել: Ապա Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հայերը ցանկություն հայտնեցին գնալ Արեւելյան Հայաստան: Այս ամենը քաղաքական մակարդակով է:
– Այդ դեպքում, ինչո՞ւ Թուրքիան չի ցանկանում դիվանագիտական հարաբերություններ սկսել Հայաստանի հետ: Հայկական կողմը պատրաստ է երկխոսության:
– Ճիշտն ասած, ես Ձեզանից եմ լսում, որ հայկական կողմը նման պատրաստակամություն ունի: Գիտեմ, որ մեր վարչապետը` Էրդողանը, առաջարկել էր քննարկել Հայոց ցեղասպանության հարցը, եւ նա պատրաստ էր բացել բոլոր արխիվները: Բայց Քոչարյանը մերժեց այդ առաջարկը:
– Նա մերժեց, որովհետեւ քննարկելու կարիք չկա, երբ ամենուր առկա են ապացույցներ: Ասացիր՝ հայ եւ թուրք ժողովուրդների հարաբերությունները բարիդրացիական են, այդ դեպքում՝ ինչո՞վ ես բացատրում Հրանտ Դինքի սպանությունը թուրք երիտասարդի կողմից:
– Կարծեմ` նա մի դատավարության ժամանակ թուրքերի հասցեին բացասական էր արտահայտվել:
– Դու գտնում ես, որ դա կարող է հի՞մք լինել սպանության համար:
– Ոչ: Իհարկե ոչ: (Նա վեր է թռչում տեղից.- Ի.Ս.) Հրանտ Դինքը նախ թուրք է: Նա եւ՛ թուրք է, եւ՛ հայ: Ունի նույն ազգությունն, ինչ դուք եւ ես: Նա ապրել եւ մեծացել է Թուրքիայում: Նա լրագրող է, չգիտեմ, պարզապես աբսուրդ է սպանել մարդուն, աբսուրդ եւ սխալ: Վերջին ժամանակներս այն տպավորությունն ունեմ, թե մարդկանց որոշակի խումբ հայ եւ թուրք բնակիչների միջեւ գժտություն է ուզում սերմանել: Չգիտեմ, արդյոք դա իրականում այդպե՞ս է, թե՞ ոչ:
– Իրատեսակա՞ն ես համարում հայերի եւ թուրքերի միջեւ հարաբերությունների նորմալացումը, սահմանի բացումը:
– Կարծում եմ, մինչեւ Հայոց ցեղասպանության հարցը լուծում չստանա, Թուրքիան երբեւէ չի բացի սահմանը: Թուրքիան չի ցանկանում ընդունել Հայոց ցեղասպանությունն անմիջապես: Եթե իսկապես ցեղասպանություն եղել է, կարծում եմ, նա ուշ թե շուտ կընդունի: Բայց առանց քննարկումների Թուրքիան մոտ ապագայում հաստատ չի փոխի իր դիրքորոշումը:
– Շաբաթ օրը Բեռլինում Թուրքական դեսպանատան մոտ Հրանտ Դինքի սպանության համար ցույց է լինելու: Ի՞նչ ես մտադիր անել այդ օրերին:
– Այդ դեպքում, ես նույնպես կմասնակցեմ: Ինչո՞ւ ոչ: Հրանտ Դինքի հոդվածները ծանոթ են ինձ: Նրա առաքելությունը միայն Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը չի եղել: Նա մշտապես ձգտել է սկիզբ դնել հայերի եւ թուրքերի երկխոսությանը քաղաքական մակարդակով, հայ եւ թուրք կառավարությունների միջեւ ստեղծել իսկական դիվանագիտական հարաբերություններ: Եվ դա է կարեւորը:
– Կա՞ որեւէ բան, որ կուզենայիր հավելել:
– Մենք բոլորս նույն մարդիկ ենք: Հրանտ Դինքը նույնպես: Ցավոք, նա լքեց մեր շարքերը: Բայց հույս ունեմ, որ հետագայում չի սպանվի ոչ մի հայ լրագրող: Հույս ունեմ: Բավ են սպանությունները: Բավ են: Խնդրում եմ: