– Մամուլում հրապարակվեցին «Հայ կամավորականների համախմբման» նախաձեռնության համակարգող Ժիրայր Սէֆիլյանի եւ նախաձեռնության անդամ Վարդան Մալխասյանի՝ փակ համաժողովում հնչեցրած ելույթները, որոնց համար վերջիններս ձերբակալվել են: Ձեր կարծիքով, նրանց ելույթներում՝ «ՀՀ սահմանադրական կարգը բռնությամբ փոփոխվելուն ուղղված» հրապարակային կոչեր կա՞ն, ինչում մեղադրվում են նրանք:
– Ես այդ երեւույթներն իրավական տեսանկյունից չեմ նայում: Իրավապահ մարմիններն են գնահատում՝ կա՞ արդյոք հանցակազմ վերը նշված անձանց գործողությունների մեջ, թե՞ ոչ: Ես պարզապես չեմ ընդունում բռնությամբ քաղաքական, տնտեսական, միջպետական խնդիրների լուծման ուղին: Կարծում եմ՝ խոսքով արտահայտված բռնությունն այն սկիզբն է, որից հետո հետեւում են իրական գործողությունները: Եվ ցանկացած պետություն, նույնիսկ, եթե այդ պետությունն այնքան է կոռումպացված ու թաթախված անօրինականությունների մեջ, ինչպես մերն է, անպայման պետք է արձագանքի նման երեւույթներին:
– Միշտ ասում են, թե ընկածին չպետք է «խփել», պետք է կանգնել նրա կողքին եւ այլն: Սակայն դուք այսօր միակն եք, որ հանդես եկաք նրանց ելույթների դեմ: Մտավախություն չունե՞ք, որ ձեզ կմեղադրեն իշխանությունների գործողությունները պաշտպանելու մեջ:
– Երբ ես կարծիք եմ արտահայտում, չեմ մտածում, թե այն ինչ արձագանքներ կունենա: Մանավանդ՝ այսօրվա քաղաքական դաշտի արձագանքներն ինձ համար ոչինչ են: Բացի այդ, ի՞նչ է նշանակում՝ «ընկած մարդ»: Ե՛վ մարդասպանն է ընկած մարդ, եւ՛ մանր խուլիգանություն կատարողը, եւ՛ պաշտոնից հեռացվածը… Մենք խնդիրը պետք է դնենք ոչ թե նման հարթության վրա, այլ՝ թե նման մոտեցումները, գաղափարներն ինչ վտանգներ են բերում Հայաստանի հասարակությանն ու Հայաստան պետությանը: Ցավոք, հայ հասարակությունը բռնության հանդեպ տոլերանտ է, դա բազմաթիվ պատճառներ ունի՝ պատմական, հոգեբանական: Ուրեմն՝ քաղաքական խնդիրները բռնությամբ լուծելու կոչերը պետք է համապատասխան արձագանք ունենան:
– «Հայկական Ժամանակում» տպագրված ձեր հրապարակախոսության մեջ բազմաթիվ փաստեր եք նշել Ժիրայր Սէֆիլյանի անցյալից՝ հիշեցնելով, որ նա հայտնի «Դրո» գործի ժամանակ հաջողությամբ կարողացել է «փախնել» Բեյրութ, որ՝ նա այն առաջիններից էր, ում հետ Նաիրի Հունանյանը հոկտեմբերի 27-ին ԱԺ դահլիճից ցանկացել է հեռախոսազրույց ունենալ եւ այլն: Ինչի՞ եք այսօր դուք սա հիշեցնում, ինչ-որ կա՞պ կա դրանց մեջ:
– Ժ. Սէֆիլյանը պարտադրեց ինձ հիշել այդ ամենը: Ճիշտ է՝ աշխարհի բոլոր ազգերի նորմերի, ավանդույթի, քաղաքական մշակույթի մեջ բռնությունը լեգիտիմացված է, որովհետեւ ցանկացած ազգ եւ անհատ իրավունք ունի բռնության դիմել, եթե վտանգված է իրենց ազատությունը, անվտանգությունը, պետության ինքնիշխանությունը, եթե բռնատիրական ռեժիմ է հաստատված երկրում, եւ այլն: Հայաստանի պարագայում դրան ավելանում է նաեւ մեր անցյալը՝ ցեղասպանությունը, դրանից հետո եղած ահաբեկչական գործողությունները, որոնք մենք նույնացնում ենք վրեժխնդրության հետ, եւ այդ բոլորը բերել են նրան, որ մենք հակված ենք արդարացնել քաղաքական բռնությունները, հաճախ նաեւ՝ ահաբեկչությունը: Ուզում եմ հիշեցնել հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչությունից հետո անցկացված սոցհարցման տվյալները՝ հարցվածների մեկ քառորդն այս կամ այն ձեւով արդարացնում էր Ն. Հունանյանի արարքը՝ մատնանշելով, որ Հայաստանում ծայրաստիճան աղքատություն է, անիշխանություն է, անարդարություն: Եվ, ընդհանրապես, ահաբեկչությունն արդարացնող ցանկացած գաղափարախոսության մեջ միշտ վեհ ու ազնիվ գաղափարներ են դրվում, բայց այդ վեհ գաղափարներին հասնելու համար ծով արյուն են թափում, որի արդյունքում որեւէ խնդիր չի լուծվում:
– Ձեր կարծիքով, նրանց կոչերն ահաբեկչությա՞մբ էին ավարտվելու: Չէ՞ որ նման կոչեր՝ համախմբվելու, իշխանությունների «գլուխը ջարդելու», «ողնաշար կոտրելու», միշտ էլ եղել են ընդդիմադիրների կողմից:
– Ուրեմն, սպասենք՝ ինչ աղետ կբերեն մեր գլխին, նո՞ր արձագանքենք: Առաջին անգամ չէ, որ ահազանգում եմ. հասարակությունը պետք է իր մեջ ուժ գտնի եւ բացասական դաշտ ստեղծի նման արտահայտությունների հանդեպ: Ցավոք, մեզ մոտ այդպես չէ, եւ ամենամեծ մեղքի բաժինն իշխանություններինն է: Մի քանի ցցուն օրինակ կարող եմ բերել. ժամանակին հրապարակավ «գլուխ ջարդելու» կոչերով հանդես եկողներից մեկն, օրինակ` Գառնիկ Իսագուլյանն այսօր ՀՀ նախագահի խորհրդականն է այնպիսի կարեւոր գծով, ինչպիսին ազգային անվտանգությունն է: Գաղտնի կազմակերպություն ստեղծած Վահան Հովհաննիսյանն այսօր ԱԺ փոխնախագահն է: Իսկ հասարակությունը մոռացել է, որ այդ կազմակերպության գործունեության արդյունքը դիակներ էին, այդ թվում՝ ոստիկանների: Այդպիսի գործողությունների նախանշանը նման հավաքներն են, նման կամավորականների ջոկատների ստեղծումը, նման կոչերը, որոնք անհրաժեշտ է կանխել: Ոչ միայն ռեպրեսիվ մեթոդներով, այլեւ՝ բացատրական աշխատանքներով, անգործ մնացած ակտիվ երիտասարդներին երկրի համար կարեւոր ծրագրերի իրականացման մեջ ներքաշելով: Ես կհավատայի Սէֆիլյանի եւ Մալխասյանի անկեղծությանն ու հայրենասիրությանը, եթե նրանք մի խումբ համախոհներով տեղափոխվեին ապրելու, ասենք, Լաչին, եւ արդեն տիրոջ իրավունքով պաշտպանեին իրենց հողը: Երեւանում անգործ նստած Ջավախք կամ Ֆիզուլի պահանջելը հայրենասիրություն չի:
– Ընդդիմության ներկայացուցիչներից ոմանք՝ արձագանքելով Ժ. Սէֆիլյանի ձերբակալմանը, իշխանություններին մեղադրում էին նաեւ նրանում, որ նրանք մոռացել են, որ Ժ. Սէֆիլյանը Ղարաբաղյան պատերազմի հերոս է եւ այլն: Ի դեպ, Սամվել Բաբայանն էլ դժգոհել էր, թե՝ իշխանությունները պատերազմի դաշտում ինչո՞ւ չէին հիշում, որ Ժ. Սէֆիլյանը վտանգավոր է:
– Խնդրեմ, նաեւ Սամվել Բաբայանը, ով դեռ չի մաքրվել ԼՂՀ նախագահի դեմ մահափորձ կազմակերպելու մեղադրանքներից, Հայաստանում քաղաքական ուժ է ստեղծում, խոսում է եվրոպական արժեքների, հանդուրժողականության եւ այլ գեղեցիկ բաների մասին: Այսինքն՝ կերպարանափոխվում է, եւ այդ նույն ընդդիմադիր դաշտը դա շատ հանգիստ ընդունում է, միգուցե վախ ունենալով մի մարդու հանդեպ, որն իր կամային հատկություններով բոլորին հայտնի է: Այս ամենը տեսնելով՝ շատերը գայթակղություն կարող են ունենալ, որ պատմությունը կամ հասարակությունն ինչ-որ ժամանակ անց կսրբագրեն իրենց գործունեությունը, նույնիսկ հավանություն կտա դրանց: Իսկ ինչ վերաբերում է պատերազմում ավանդ ունենալուն, ապա, կարծում եմ՝ անցյալում հայրենիքին մատուցած քո ծառայությունները քեզ որեւէ իրավունք չեն վերապահում, որպեսզի այսօր դու խախտես քո պետության մեջ գործող օրենքները: Դա միանշանակ է: Ի վերջո, ԼՂՀ պատերազմին մասնակցելն ամենաթողության մշտական տոմս չի կարող դիտվել:
– Ձեր կարծիքով, արդարացված չէ՞ Ժ. Սէֆիլյանին արդարացնողների նաեւ այն պնդումը, թե երբ երկրում ընտրության միջոցով ինչ-որ բան փոխելն այլեւս անհնար է, դա պետք է տեղի ունենա նման ջոկատների ու զենքի գործադրման միջոցով:
– Նման պարագայում՝ ոչ սիստեմային բռնությանը պետությունը միշտ պատասխանում է սիստեմային բռնությամբ: Սկսում է գործել «ջունգլիների օրենքը»: Ի՞նչ է փոխվում: Խոսքը հենց այդ մասին է, որ՝ ունենալով նույնիսկ ազնիվ նպատակներ (իմիջիայլոց՝ հաճախ թվացյալ), չի կարելի դիմել անօրինական մեթոդների: Եկեք հիշենք ոչ այնքան հեռավոր անցյալը՝ 1996թ.: Պարտված կողմը, որը կարծում էր, թե ինքն է հաղթել ընտրություններում, դիմեց բռնությունների, եւ ինչի՞ հասան: Միայն նրան, որ խաթարեց մարդկանց հավատը եւ՛ ընդդիմության, եւ՛ իշխանության նկատմամբ, դանդաղեցրեց բարեփոխումների ընթացքը եւ այլն: Կրկնում եմ, ժողովուրդների նորմերի մեջ նպատակներին հասնելու համար բռնության մեթոդը կիրառելու ավանդույթ կա, բայց աշխարհը զարգանում է, եւ քաղաքակիրթ հասարակությունն այսօր պետք է մերժի նման մեթոդները:
– Ձեր հրապարակման մեջ հիշատակել էիք նաեւ այն, որ Ժ. Սէֆիլյանը Երեւանի գործվածքեղենի խանութներով ընկած` խակի գույնի մեծ քանակի կտոր էր փնտրում: Հեգնել էիք, թե՝ «Երեւի ամանօրյա պարահանդեսի էր պատրաստվում»: Իրականում ինչո՞ւ էիք դա հիշատակել:
– Ես նշել եմ ընդամենը մի քանի գործոն, որոնք վերլուծելով կարող ես գալ այն եզրահանգման, որ այդ խումբը, որը ղեկավարում էին Սէֆիլյանն ու Մալխասյանը, տանում են երկիրն ապակայունացնող գործողությունների: Շատ լավ գիտեմ այդպիսի մարդկանց տեսակը:
– Ուզում եք ասել՝ նրանց ձերբակալելով իշխանությունները կանխե՞լ են այդ գործողությունները:
– Նույնիսկ չեմ բացառում, որ այդ «տաք գլուխները» ջավախահայության «հայաթափումը» կանխելու համար փորձ անեն դեստաբիլիզացնել իրավիճակն այդ շրջանում: Բայց, անկախ նրանից, թե այն ինչ խնդիրներ ուներ՝ ներքի՞ն, թե՞ արտաքին (որը շատ ավելի վտանգավոր է), այնուամենայիվ, իրենց ելույթներն են վկայում, որ ինչ-որ գործողության էին պատրաստվում:
– Իսկ կա՞ Հայաստանում որեւէ ուժ, որը պատասխանատու է, ինչպես դուք եք ասում, «այդպիսի տեսակի մարդկանց» վերարտադրության համար:
– Հետաքրքիր մի զուգադիպություն կա. ՀՀ նորագույն պատմության մեջ բոլոր այն մարդիկ, ովքեր կա՛մ հակված են եղել բռնությունների իրագործման, կա՛մ կատարել են նման գործողություններ, նրանք բոլորը երդվել են՝ ձեռքը դնելով զենքի վրա: Բոլորն այդ զենքի միջոցով են ինչ-որ կրթություն, գաղափարներ ստացել. եւ՛ Նաիրի Հունանյանի խումբը, եւ՛ Ժ. Սէֆիլյանի խումբը, եւ՛ Գառնիկ Իսագուլյանը, եւ՛ «Դրո» գործով դատապարտվածները: Այսինքն՝ զենքի վրա երդվելու սիմվոլիկան լեգիտիմացնում է ահաբեկչությունը, որպես քաղաքական կոնֆլիկտների ախտահանման միջոց: Այսօր նույնիսկ հեռուստատեսությամբ են ցուցադրում դաշնակցականների երդման այդ արարողությունը: Ասում են, դա ընդամենն ավանդույթ է: Լավ, ացտեկներն էլ ժամանակին, որպես ավանդույթ, մանուկներին էին զոհաբերում հանուն իրենց Աստծո: Ինչ հասկանալի էր անցյալ դարասկզբին, այսօր անհեթեթ է: Միգուցե ժամանա՞կն է փոխել սիմվոլները եւ այդ սիմվոլների հետ կապված գաղափարները:
– Ասում են, որ այս ձերբակալությունների նպատակն ընտրություններից առաջ վախի մթնոլորտ ձեւավորելն է, եւ, որ իշխանություններն ուզում են կանխել բոլոր այն խմբավորումների ստեղծումը, որոնց նպատակն ընտրախախտումներ կանխելն է:
– Գեղեցիկ լեգենդ է, որ մի քանի ազնիվ, պինդ տղա կարող են փոխել ՀՀ զարգացման այսօրվա տխմար մոդելը: Կարծում եմ, սա ապակողմնորոշող PR քայլ էր, որպեսզի հասարակության ուշադրությունը շեղեն բուն վտանգներից: Պետք է ուշադիր հետեւել նրանց ելույթների տրամաբանությանը: Ի՞նչ ընտրություն, ի՞նչ իրավական դաշտ՝ «զենքի մեջ է հայի փրկությունը»:
– Քանի որ մեզ մոտ արդեն օրինաչափություն է դարձել այն, որ ով ձերբակալվում է՝ անմիջապես հերոսացվում է, չե՞ք կարծում, որ Ժ. Սէֆիլյանն ու Վ. Մալխասյանն էլ առաջիկայում կհերոսացվեն:
– Է, հերոսացրեք, պաշտպանեք, արձաններ կանգնեցրեք: Հետո երգեր գրեք կորսված պետության մասին: Շատ ռոմանտիկ է եւ գեղեցիկ: