«Ծերությո՜ւն, ծերությո՜ւն… ծեր ու շուն, ծեր ու շուն…»,- ասելով՝ ձեռքերը մեջքին ծալած՝ այս ու այն կողմ է քայլում Երջանիկ պապը: Ասում է՝ իր նման ծերերն ու փողոցային շները միեւնույն կյանքով են ապրում, դրա համար էլ սիրում է անընդհատ կրկնել «Ծեր ու շուն» բառերը: Երջանիկ Զաքարյանը 69 տարեկան է ու համարում է, որ իր կյանքն իր անվան ճիշտ հակառակն է: Դրսում, ուր առավոտից իրիկուն քայլում է, որ սենյակում մենակությունն իրեն չճնշի, ցուրտ է, շատ ցուրտ է:
«Ես սովոր եմ էս ցրտին, աղջի՛կս, քեզ համար եմ ասում, որ չմրսես: Ցուրտ է, արի ներս գնանք»,- ասում է: Գնում ենք ներս: Վարդաշենի հանրակացարանում ապրող Երջանիկ պապի սենյակն ենք մտնում: Դուռը բացվելուն պես հասկանում եմ, որ դրսում ցրտին կանգնելն ավելի հաճելի է, քան ներսը: Սարսափելի է: Երջանիկ պապը շատ է կաշկանդվում ու ներողություն է խնդրում, որ իր սենյակն էդքան անտանելի է: Նրա ներողությունից էլ ես եմ կաշկանդվում, որ իմ երկրում ապրող ծերերն ինձնից ներողություն են խնդրում: 69-ամյա ծերունու կոկորդին ինչ-որ սարք է միացրած, ու նա շնչակտուր լինելով, խռխռալով է խոսում: Իսկ ընդհանրապես խոսելիս նրան հասկանում եմ ոչ թե ձայնով, այլ՝ խռխռոցով: Հարցնում եմ՝ «Ի՞նչ է պատահել, ինչո՞ւ ձայն չունեք»: Պատասխանում է՝ «Կոկորդի վիրահատություն եմ տարել, սխալ վիրահատեցին, ձայնս կորավ, հիմա մի կերպ շնչում եմ, բայց մի օր շունչս էլ կփչի: Գնում եմ հիվանդանոց, ասում են՝ 200 դոլար պիտի վճարես, որ վիրահատենք` շունչդ տեղը գա: Ի՞նչ 200 դոլար, էս վերջին տարիներին 13.000-ից ավել փո՞ղ եմ տեսել: Էսպես էլ կմեռնեմ»,- սառած աչքերը երկար անթարթ պահելով՝ հուսահատված ասում է նա: Երջանիկ պապի սենյակի պատերի վրայի նկարները հետաքրքիր են, որովհետեւ դրանցից ամեն մեկն իր պատմությունն ունի: Մասնագիտությամբ պատմաբան, ինչպես նաեւ` լեզուների մասնագետ ծերունին ցույց է տալիս իր նախկին ուսանողների նկարներն ու թվարկում, թե իր աշակերտներից ով ինչ բարձունքների է հասել: «Իմ հպարտությունը դա էր, բոլոր աշակերտներս ընդունվում էին ինստիտուտ»: Պահարանից հանում է շքանշանը, որը ստացել է կարմիր դիպլոմի հետ միասին: Ասում է, որ երազել է տիեզերագնաց դառնալ, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով մերժվել է Գիտությունների ակադեմիայի կողմից: Պահարանից հանում է նաեւ մի կաշվե ճամպրուկ: Ասում է՝ «Սա, աղջիկս, իմ գանձն է: Էս սենյակում ինձ համար ամենաթանկ բանն է, որով կարող եմ գոնե մխիթարվել»: Հնամաշ ճամպրուկը բացում է, որտեղ թղթեր, լուսանկարներ ու գրառումներ են: Լուսանկարները վկայում են, որ Երջանիկ պապն այն հին երեւանցիներից է, ում հետ բարեկամություն է արել Մհեր Մկրտչյանը, Պարույր Սեւակը, դերասաններ, մտավորականներ: «Է՜, եթե դու էդ նկարներով ես հիանում, ապա ես անձամբ իրենցով եմ հիացել, ու իրենք էլ` ինձնով: Ի՜նչ բոհեմական կյանքով ենք ապրել, դուք դա չեք հասկանա, ջահելներ ջան, հիմա կյանքը մի տեսակ սառած ա: Ֆրունզիկի նման ընկեր եմ ունեցել, Պարույրի նման գրողի հետ բախտ եմ ունեցել օրեր ու գիշերներ լուսացնել, իսկ էսօր… Էսօր մենք լրիվ անտերացանք»,- ոգեւորությամբ սկսած տողերը հուսահատությամբ ավարտելով՝ ծանր հոգոց է հանում Երջանիկ պապը: Ասում է, որ երբ թոշակ է ստանում, իրեն թույլ է տալիս երբեմն-երբեմն երթուղային տաքսիով Վարդաշենից կենտրոն հասնել՝ Երեւանի փողոցներում շրջելու համար: «Ես շատ քիչ եմ Վարդաշենի էս բոմժանոցից դուրս գալիս: Տրանսպորտի փող չեմ ունենում: Բայց էս վերջերս ինչքան քաղաքում շրջում եմ, էնքան հիասթափվում եմ, գիտե՞ս: Հին Երեւանից բան չեն թողել: Իմ ամենասիրած փողոցը Աբովյան փողոցն էր: Ֆրունզիկի հետ շատ ենք զբոսնել, նա էլ շատ էր սիրում էդ փողոցը: Հիմա, երբ էդ փողոցով քայլում եմ, Աբովյանը ոնց որ 1920 թվի Երեւանի Ղանթարը լինի: Ղանթարը էդ Կիրովի այգու շուկան էր, որտեղ ձիերով ու էշերով ապրանք էին բերում ծախելու: Աբովյանն էսօր Ղանթարն ա հիշեցնում: Էսօր որ քայլում եմ էդ փողոցում, մեջս զգացմունք չի շարժվում, իսկ էն ժամանակ մեկ-մեկ որ նեղված էի լինում, գնում էի «Բարեկամության» այգու ձեռքերի քանդակի մոտ նստում, լաց էի լինում: Ա՛յ, էդքան սիրում էի Երեւանը: Էդ քանդակն էլ հայերի եւ իտալացիների բարեկամությունն էր խորհրդանշում»,- պատմում է Երջանիկ պապն ու բոլոր փողոցների արձանների հետ կապված` իր կյանքի պատմություններից մեջբերումներ անում: Երջանիկ պապն ուզում է ապացուցել, որ անցյալում ինքն էլ ինձ նման ինքնավստահ տոնով հարցազրույցներ է վերցրել, մարդկանց մասին նյութեր է տպագրել «Սովետական Հայաստան» թերթում: «Եթե ինձ էն ժամանակ ճանաչեիր… Էս խեղճացած մարդն ո՞վ է, որ իրենից հարցազրույց ես վերցնում: Ժամանակին քեզ նման ես էլ եմ շատերին հարցեր տվել»: «Է՜հ, էս 4-5 օլիգարխներն ո՞ւր էին, երբ որ ես Պրոսպեկտի ամենալավ շենքերից մեկում էի ապրում: Ամեն մի մականունավորի համար մի հատ հյուրանոց են սարքում: Էն ժամանակ մտավորականներն էին քաղաքի տերերը, իսկ էսօր՝ նրանք, ովքեր 1-ին դասարանի կրթություն էլ չունեն: Էն ծանր տարիներին տունս վաճառեցի, սովից մեռնում էինք, կինս մահացավ: Ինձ բերեցին ստեղ տեղավորեցին, ու սենց էլ փակվեցի, մեկուսացա աշխարհից: Երեխաներ էլ չունեմ: Հիմիկվա հայ մարդն առեւտրական է, դրա համար էլ ակադեմիկոսը 15.000 դրամ է ստանում: Հայ մարդու էն արժանիքները, էն հպարտությունն ու հայրենասիրությունը չկա: Աշխարհի գրականությունը կարդացել եմ, բայց էսօր սովից մեռնում եմ, որովհետեւ առեւտրական չեմ»,- նեղսրտում է Երջանիկ պապն ու ցույց տալիս գրապահարանը, որը, սակայն, գրեթե դատարկ է: Նրա համար ամենածանրը եղել է այն, որ վաճառել է գրքերը: Ծերունու ամսական եկամուտը 13.000 դրամ թոշակն է: «Գիտե՞ս, օրերով, շաբաթներով կարող եմ սոված մնալ, բայց ինձ լույսն է նեղում: Թոշակով լույսի փող չեմ հասցնում տալ: Միշտ նույն կռիվն ա: Էլեկտրիկին խնդրում-աղաչում եմ, որ լույսը չկտրի, բայց չի ստացվում, ամեն ամիս նույն պատմությունն է: Ինձ համար ամենադաժան բանը լույսից զրկելն է, խավարին չեմ դիմանում: Հիմա նորից պիտի գա, երեկ եկավ, ասեց՝ քեզ 2 օր ժամանակ եմ տալիս, եթե չմուծես՝ կկտրեմ: Էդ մթությունն ինձ վախեցնում ա, էդ օրերին ես խելագարվում եմ, չեմ դիմանում»,- գրեթե լացակումած ասում է նա, կարծես իր առջեւ էլեկտրիկն է նստած, ում ուզում է աղաչել, որ լույսը չմարի: Ցույց է տալիս մոմը, որը վառելու համար նրան տվել են 2 օր ժամանակ: «Էդ մթությունը, էդ ցուրտը ինձ սպանում ա: Ես պիտի կարդամ երեկոներին, ես գրքերի միջոցով մի քիչ ցրվում եմ, չգիտեմ` ինչ եմ անելու»,- կրկնում է նա ու մի պահ ժպտալով ասում. «Աղջիկս, ես ուզում եմ քեզ մի բան նվիրել: Բայց չգիտեմ՝ ի՞նչ կարող եմ տալ, որ դու ուրախանաս»: Դատարկ գրապահարանի անկյունում մի քանի գրքերից Գրիգոր Զոհրապի նովելներն է հանում ու էջը բացում է, որ մակագրի. «Վա՜յ, գրած է, ինձ էլ են նվիրել: Իսկ Վահան Տերյան սիրո՞ւմ ես: Իմ ունեցած ամենաթանկ բաներից եմ նվիրում քեզ»,- վստահեցնում է Երջանիկ պապը, մակագրում է գրքի էջին ու վերջում մեծ տառերով ավելացնում. «ԵՐՋԱՆԻԿ ԶԱՔԱՐՅԱՆ՝ ԲՈՄԺԱՆՈՑԻՑ»: Զարմացած հարցնում եմ՝ «Բոմժանոցի՞ց»: Պատասխանում է՝ «Այո՛, ճշմարտության դեմ չմեղանչելու համար եմ էդպես գրել»: