«Պրեսսինգ» ակումբի հերթական քննարկումն, ինչպես եւ նախորդ անգամ, նվիրված էր Հայաստանի PR-ին: Այս անգամ քննարկման մասնակիցները գործարարներ էին, գործարար պատգամավորներ, լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներ: Քննարկումը վարում էր Ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության տնօրեն Կարեն Վարդանյանը: Թեեւ քննարկման թեման նույնն էր, սակայն, ինչպես ակնկալվում էր, ակումբի վերջին երկու քննարկումներն ընթացան տարբեր շեշտադրումներով: Գործարարները, ի տարբերություն քաղաքական գործիչների, ընդհանրապես չխոսեցին Ցեղասպանության մասին, աշխարհաքաղաքական բախումներում Հայաստանի դերի մասին: Սակայն, այս քննարկումը նույնպես հետաքրքիր դեղատոմսեր առաջարկեց, թե ինչպես կարելի է անել պետության PR-ը, եւ ովքեր պետք է դրանով զբաղվեն: Իսկ այդ PR-ի անհրաժեշտությունը, ինչպես եւ նախորդ անգամ, կասկածի տակ չդրվեց: Հիմնական տարակարծությունները ՀՀ նոր իմիջի եւ հնարավոր բրենդի շուրջ էին: Կ. Վարդանյանը նախորդ քննարկումը նմանեցրեց puzzle-ի, այսինքն` բոլոր մասնակիցներն ամեն մի կտորի մասին ինֆորմացիա ու տեսակետներ ունեին, սակայն ամենակարեւորը դրանք ամբողջականացնելն է:
«Սիլ» կոնցեռնի հիմնադիր, ԱԺ պատգամավոր Խաչատուր Սուքիասյանը բերեց պետության PR-ի մի ակնհայտ օրինակ` իտալական պիցցան, որը, որպես ուտելիք իրենից ոչինչ չներկայացնելով, իտալական քարոզչական մեքենայի շնորհիվ այսօր ճանաչված է ամբողջ աշխարհում: Նրա կարծիքով, Հայաստանն աշխարհին կարող է ներկայանալ հարյուրավոր տարրերով, օրինակ, մի շնորհալի երեխայով, ով կարող է մի ամբողջ երկրի նկատմամբ տրամադրություն փոխել, կամ մեծ հաջողությունների հասած մեր մարզիկներով: Խ. Սուքիասյանը նկատեց, որ, օրինակ, Ֆրանսիայում Հայաստանը ճանաչում են բացառապես Շառլ Ազնավուրի շնորհիվ: Մենք` հայերս, շատ ենք շեշտում այն, որ մենք խելացի ազգ ենք: Պատգամավորը գտնում է, որ դա միանշանակ չի ընկալվում այլ ազգերի կողմից: «Արաբական աշխարհում այդ մտքից կվախենան, իսկ ավելի քաղաքակիրթ երկրներում, հնարավոր է, որ մեզ իրենց համարժեք ընդունեն»,- ասաց Խ. Սուքիասյանը` ավելացնելով, որ մեր այս հատկությունը մեծ առավելություն կարող է հանդիսանալ բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում:
Ըստ Խ. Սուքիասյանի, յուրաքանչյուր գործողություն անելիս պետք է հասկանալ, թե արդյոք դա կնպաստի՞ ՀՀ զարգացմանը: Օտարերկրյա ներդրողներին գրավելու համար Հայաստանը պետք է ունենա ներդրումային բարենպաստ մթնոլորտ: Խ. Սուքիասյանի կարծիքով, երկրի ներսում առկա այն բամբասանքները կամ այն իրականությունը, որ ՀՀ-ում գործարարների համար հավասար պայմաններ չկան, շատ բացասական են ազդում երկրի իմիջի վրա: Այստեղ պատգամավորը կարեւորում է հայ պաշտոնյաների դերը, ովքեր առնչվում են արտասահմանցիների հետ, եւ որոնցից շատերն իրենց անվայել պահվածքով բացասական կարծիք են ստեղծում Հայաստանի նկատմամբ: «Առաջին հերթին պետք է այդ նորմերը հստակեցնել, քարոզչություն անել, որպեսզի հասարակությունը հասկանա, որ նրանք, ովքեր արտասահման են մեկնում, օտարերկրացիներին բացատրեն, որ Հայաստանը լավ գոտի է ներդրումների համար»,- ասում է Խ. Սուքիասյանը: Նրա համոզմամբ, Հայաստանն ունի առանձնահատուկ օգտակար ռեսուրս` Սփյուռքը: «Ո՞վ ասաց, որ այդքան մեծ Սփյուռք ունեցող ազգը չի կարող իր պետությունը ներկայացնել` որպես շատ լավ պետություն»,- նկատեց պատգամավորը:
Քննարկման վարող Կ. Վարդանյանին հետաքրքրում էր, թե հայ գործարարները, ովքեր շփվում են արտասահմանյան գործընկերների հետ, ի՞նչ խնդիրների են հանդիպում` Հայաստանի իմիջի հետ կապված: Խ. Սուքիասյանը հավաստիացրեց, որ երբ մարդիկ ուղղակի շահ են ունենում առեւտրային գործարքներում՝ նման պրոբլեմներ չեն առաջանում, բայց երբ արտասահմանցուց պահանջում ես իր ունեցվածքի 2%-ը ՀՀ-ում ներդնել, դժվարություններ են առաջանում: «Եթե արտասահմանցիների հետ պայմանագրային հարաբերություններ կան, դա դեռ չի նշանակում, որ մեր երկրի իմիջը կայացած է, եւ այդ իմիջի արդյունքում է այդ ամենը կատարվում»,- ասաց պատգամավորը: Նա օրինակ բերեց, որ երբ դրսից շիշ ես գնում, ընդամենը սկսում են խոսել, որ արդեն Հայաստանն էլ է իրենց հաճախորդը: Բայց դա չի նշանակում, որ այդ շիշ արտադրողն առաջին երկու տարում Հայաստանում շշի գործարան պետք է հիմնի: «Այլ շուկա մուտք գործելիս շատ կարեւոր է քո երկրի անունը: Որակյալ ապրանքը լավագույն PR-ն է, սակայն, եթե մեր երկիրը լիներ Շվեյցարիան, մեզ համար 10 անգամ ավելի հեշտ կլիներ մեր ապրանքն իրացնել»,- հավաստիացրեց Խ. Սուքիասյանը:
«P-Art» ընկերության տնօրեն Կարեն Քոչարյանի այն հարցին, թե Սփյուռքն ի վիճակի՞ է, արդյոք, այս ուղղությամբ լոբբինգ անել, Խ. Սուքիասյանը պատասխանեց, որ Սփյուռքի արածը չպետք է մոռանալ, նույնիսկ բիզնեսի PR-ի առումով: «Իսկ Սփյուռքն ի՞նչ է անում, որ հայկական ապրանքը դրսում վաճառվի»,- հարցրեց Կ. Քոչարյանը: Խ. Սուքիասյանն ասաց, որ այս դաշտում վիճակը շատ վատ է, քանզի սփյուռքահայերն իրենք չեն վստահում, որ հայկական ապրանքը կարող է լավը լինել, որակի տարբեր տեսչություններով անցած լինել, ուստի չեն կարող պայքարել իրենց երկրների արտադրանքի քարոզչական հզոր ապարատի դեմ: Խոսելով Սփյուռքի դերի մասին` պատգամավորը նաեւ նշեց, որ մենք պետք է փոխենք Սփյուռքի նկատմամբ պահանջները: Նա գտնում է, որ ուղղակի նյութական օգնության փոխարեն Սփյուռքը պետք է զբաղվի ՀՀ քարոզչությամբ:
Լրագրող Արթուր Սահակյանի կարծիքով, պետության կողմից պետք է ստեղծվի եւ ֆինանսավորվի մի այնպիսի օղակ, որը ծրագրեր մշակի եւ ոլորտ առ ոլորտ երկրի իմիջը ներկայացնի աշխարհին: «Որպեսզի, օրինակ, պարոն Սուքիասյանի կամ մեկ այլ գործարարի լավ արտադրանքն աշխարհում հաջողություն ունենա, նախ պետք է մեր երկրի մասին պատկերացումներ լինեն: Որքան էլ ուզում ես` փայլուն արտադրանք ունեցիր, առանց պետության իմիջի հաջողությունների չես հասնի»,- ասաց Ա. Սահակյանը: Նա նույնիսկ գտնում է, որ պետության PR-ով զբաղվող հատուկ նախարարություն պետք է ստեղծվի: Ա. Սահակյանն անդրադարձավ նաեւ այն բանին, որ «Հ1» հեռուստաընկերությունը ճիշտ է անում, որ հայհոյող ընդդիմադիրներին եթեր չի տրամադրում, քանզի դա բացասական իմիջ է ստեղծում մեր երկրի հանդեպ: Այս կարծիքին հետեւեցին ոմանց հակակարծիքները: Խ. Սուքիասյանը չհամաձայնեց լրագրողի հետ` ասելով, որ արեւմտյան երկրներում, օրինակ, Անգլիայում նման բան գոյություն չունի:
Իսկ «168 Ժամ» թերթի գլխավոր խմբագիր Սաթիկ Սեյրանյանը գտնում է, որ Հ1-ն ընդհանրապես, վատորակ սերիալների փոխարեն, արբանյակային հեռարձակմամբ պետք է ներկայացնի իր երկիրը, ինչպես դրսում անում է, օրինակ, Ադրբեջանը: «Չմոռանանք, ի վերջո, որ Հ1-ը ֆինանսավորվում է պետբյուջեից, հարկատուների հաշվին: Ավելին, Հ1-ը Մատենադարանից շատ ֆինանսավորում է ստանում: Միգուցե կառավարությունը Հ1-ին պետք է պետպատվե՞ր ներկայացնի, որ Հանրային հեռուստաընկերությունը հաղորդաշար պատրաստի եւ ներկայացնի հայաստանյան արտադրողներին, թեկուզ վճարովի հիմունքներով»,- առաջարկեց Ս. Սեյրանյանը: Այս առաջարկին մեծ հավանություն տվեց նաեւ Խ. Սուքիասյանը:
Գործարար, իրավաբան Սարգիս Աղաբեկյանը գտնում է, որ ՀՀ PR-ի առաջին կրողը պետք է լինի ՀՀ քաղաքացին, երկրորդը` հայը, երրորդը` պետությունը, այսինքն` ձեւավորված հավաքական ուժը: «Իմիջը կապիտալի տեսակ է, որը հետագայում բերում է մշտական դիվիդենտներ` ապրանքների իրացման, ֆինանսական մուտքերի, ժողովրդի կենսամակարդակի բարձրացման առումներով: Այսինքն, PR-ի նպատակը պետք է ուղղված լինի մեր ազգային եւ պետական բուն շահերին, եւ մենք համապատասխան քայլեր պետք է իրականացնենք: Ինչպե՞ս անենք, որ դրանք արդյունավետ լինեն, ծառայեն իրենց նպատակին: Պատկերացնենք, որ մենք ինքնաթիռ վարել չգիտենք (պետականության հետ եմ նույնացնում) եւ այս 15 տարիների ընթացքում ինքնաթիռի ղեկը փորձեցինք ինչ-որ ձեւով պահել` սխալներով, չգիտակցելով ուղղությունը: Հիմա մենք այն փուլում ենք գտնվում, որ խնդիրները պետք է հստակեցնենք: Առաջնային խնդիրն ինձ համար այն է, որ մենք պետք է գույքագրենք եւ գնահատենք մեր ուժերը, մեր պոտենցիալը` առաջին հերթին` մարդկային ռեսուրսների տեսքով, որոնք կարող են մտքեր արտադրել, թիմային խաղով խնդիրներ լուծել, լուծել տակտիկական հարցեր եւ, ամենակարեւորը, վեր կանգնած լինեն նյութական շահերից: PR-ի դաշտում անելիքները շատ են: Մենք պետք է հիմնական մեխերի տեղը ֆիքսենք, որտեղ մենք այսօրվա ուժերով հավանականություն ունենք դառնալու մրցունակ աշխարհում, եւ կարողանանք մեր սովորույթները, մեր ապրանքատեսականին, մեր կենսական շահերն արտահանել: Ի՞նչ կարող ենք արտահանել: Մենք ասում ենք` ինտելեկտուալ ազգ ենք, ուրեմն պետք է շեշտը դնել ինտելեկտուալ ոլորտների վրա: Մշակույթը պետք է հզորացնենք, որովհետեւ մշակույթը ստեղծում է տուրիզմ, տուրիզմից ձեւավորված փողեր, տուրիզմի հետեւանքով ձեւավորված ենթակառուցվածքներ: Հաջորդը պետք է մեր ֆիզիկական անվտանգության մասին մտածենք: Այսինքն, մեր PR-ով մենք այնպիսի շահերի դաշտում պետք է հայտնվենք, որ հայկական պետությունն այսօրվա աշխարհի հզորներին ձեռնտու լինի, որպեսզի համագործակցեն: Թող սկզբից որպես թվացյալ քաղաքական գործիք` մեզ օգտագործեն իրենց շահերի համար, բայց երբ որպես գործիք մեզ օգտագործում են մի քանի ուժեր, մենք դառնում ենք սուբյեկտ: Սուբյեկտ դառնալով` մենք ենք կարողանում մեր շահերին ենթարկեցնել այս կամ այն ուժերին: Տարածաշրջանում մենք գտնվում ենք հզոր քաղաքական եւ հասարակական սեյսմիկ գոտում, որտեղ բախվում են մի շարք ուղղությունների շահերը: Մենք պետք է պատրաստ լինենք, որ տարածաշրջանային գործընթացների ընթացքում մեզ ընձեռված ցանկացած հնարավորություն օգտագործենք ի օգուտ մեզ: Այսինքն, մենք պետք է մեր ուժերը մոբիլիզացնենք եւ մեր էներգիան չծախսենք մանր-մունր հակասությունների վրա: Մենք պետք է սովորենք թիմային ձեւով խնդիրներ լուծել եւ մեկմեկու հանդուրժել»,- ասաց Ս. Աղաբեկյանը: Խ. Սուքիասյանն էլ գտնում է, որ եթե քաղաքացին նյութական շահ չունի, ապա պետությունը չի կարող նրան համոզել, որ ինքը զբաղվի պետության PR-ով: «Հնարավոր չէ մարդկանց ասել` սա ձեր սուրբ գործն է, գնացեք քարոզեք: Նա պետք է այդտեղ շահ ունենա: Սակայն յուրաքանչյուր քաղաքացի պետք է հասկանա, որ պետությունն ու հասարակությունն են այդտեղից շահեկան դուրս գալիս: Մենք պետք է թեկուզ բացատրենք, որ այս պահին քաղաքացին կարող է նյութական շահ չունենալ, սակայն հետագայում կունենա»,- ասաց Խ. Սուքիասյանը` ավելացնելով, որ քաղաքացիները պետք է գիտակցեն, որ տնտեսության հետագա զարգացումը հենց իրենց շահերից է բխում:
Վեդու Գինու գործարանի խորհրդի նախագահ, ԱԺ պատգամավոր Մանվել Ղազարյանը Հայաստանի PR-ի խնդիրը դիտարկեց տնտեսության տեսանկյունից: «Աշխարհում այնպիսի երկրներ կան, որոնք ընդհանրապես չունեին զարգացած գինեգործություն, այսօր դարձան հզոր գինեգործական երկրներ: Դրանցից են` Չիլին, Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետությունը, Ավստրալիան, Նոր Զելանդիան: Ես տարբեր երկրներում մասնակցել եմ գինեգործական ցուցահանդեսների: Օրինակ, Չիլիի նման պետությունը վարձակալում է մի քանի հեկտար տարածք, որը մեզ համար շատ թանկ է, իր արտադրողներին երաշխավորում է ծախսերով եւ ասում է` գնացեք, ձեր արտադրանքը ներկայացրեք: Տարիներ շարունակ այդ երկրների արտադրողները, իրենց արտադրանքը ներկայացնելով, այսօր կարողացան տարբեր զարգացած շուկաներում վստահություն ձեռք բերել եւ արտահանել: Այսօր հենց ռուսական շուկան, որ կոնկրետ ոգելից խմիչքների առումով մեր հիմնական շուկան է, ողողված է չիլիական, արգենտինական գինիներով: Ինձ թվում է` այստեղ մենք ժամանակի ու զարգացման խնդիր ունենք: Կոնկրետ այն ճյուղային նախարարությունները, որոնք պետք է զբաղվեն այս գործերով, ավելի շատ զբաղված են նրանով, թե ինչպես պարարտանյութ հասցնեն գյուղացուն, ջրի հարց լուծեն, եւ այլ մանր հարցերով: Օրինակ, անցյալ տարի մեզ Գյուղնախարարությունից առաջարկում էին գնալ Թաիլանդ եւ ներկայացնել մեր արտադրանքը: Մեր հաշվին գնացինք Թաիլանդ, հսկայական արտադրանք տարանք, սակայն պարզվեց, որ այդ երկրի օրենքները թույլ չեն տալիս, որ մեր արտադրանքը մաքսատնից դուրս գա: Ի՞նչ արեց մեր պետությունը մեզ համար: Ոչինչ: Խայտառակ վիճակի մեջ ընկանք: Պատասխանատուն Գյուղատնտեսության նախարարությունն էր, փոխնախարարներից մեկը: Դեռ ավելին, մեզ ասում են. «Դու ի՞նչ գործարար ես, տե՛ս` Չիլին ինչպես է իր արտադրանքը վաճառում Ռուսաստանին, իսկ դու չես կարող»,- ասում է Մ. Ղազարյանը: Նա գտնում է, որ Հայաստանի PR-ով զբաղվում է ծագումով հայ կամ հայաստանցի ցանկացած ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ: «Եթե որեւէ տեղ մեր ներկայացրած արտադրանքը լավ գնահատականի է արժանանում, դրանով մենք մեր երկրի PR-ն ենք անում»,- հավաստիացնում է գործարարն` ավելացնելով, որ PR-ի հարցում կառավարությունը, Սփյուռքը եւ արտադրողները պետք է փոխկապակցված աշխատեն: «Վա՞տ կլիներ, որ Հայաստան-Սփյուռք համաժողովի ժամանակ մի քանի ուղղություններ առաջարկեին, որոնք կարելի էր զարգացնել: Տնտեսության բազմաթիվ ճյուղեր ունենք, որոնք կարող ենք նպատակային համարել եւ 5-10 տարվա ընթացքում զարգացնել»,- գտնում է Մ. Ղազարյանը:
«Սինոփսիս Արմենիա» ՓԲԸ գլխավոր տնօրեն Հովիկ Մուսայելյանը գտնում է, որ պետությունը սեփական PR-ով զբաղվելու մենաշնորհն իրեն չի վերագրել, իսկ հասարակությունն ինչ-որ տեղ անտարբեր է այս ամենի նկատմամբ, քանզի հասարակությունը միշտ կարծել է, թե այս PR-ը պետության գործն է: «Սա ավելի շատ դարձել է գործարար աշխարհի մենաշնորհը` տեղական շուկայում կամ դրսում հայկական արտադրանքի, հայ բիզնես ոճի PR-ն իրականացնելը: Ես պարոն Սուքիասյանի հետ համամիտ եմ, որ պետական պաշտոնյան ամենամեծ PR-ն է պետության համար: Եվ եթե նա ներսում կամ դրսում անվայել է իրեն պահում, դա մեր պետության իմիջի վրա բացասաբար է անդրադառնում: Բացի այդ, պետության համար հիմնական PR իրականացնողները դիվանագիտական կորպուսներն են»,- ասում է Հ. Մուսայելյանը: Նա կարծում է, որ հայերը որոշ ազգային հատկանիշներ ունեն, որոնց վրա կարելի է PR-ը կառուցել: Օրինակ, ՏՏ ոլորտում այնպիսի կարծիք կա, որ հայերը մեծ ինտելեկտուալ հատկանիշներ ունեն, գենետիկ ծրագրավորողներ են:
«Հայերի նկատմամբ այս առումով իսկապես մեծ հարգանք կա, մենք պետք է դա մեծացնենք ու պահենք»,- նկատեց Խ. Սուքիասյանը: «Հայերն, իմ կարծիքով, աչքի են ընկնում ու մնացած ազգերից տարբերվում են վերակազմավորվելու, վերապատրաստվելու առումով: Սա շատ կարեւոր գրավական է: Նոր միջավայրում ոչ մի մասնագետ իրեն այնքան ճկուն չի զգում, որքան հայը: Հայի այս հատկանիշն, իմ կարծիքով, արդեն գենետիկ է: Եվ Սփյուռքի ամբողջ պատմությունն էլ է դա ցույց տվել»,- ասաց Հ. Մուսայելյանը: Նա պատմեց մի միջադեպ, որին հենց ինքն է ականատես եղել:
«Իսրայելից երկու հյուր ունեինք անցյալ տարի: Երբ գնացինք դիմավորելու, նրանք դուրս չէին գալիս օդանավակայանից, սպասում էին իրենց հրավիրողին: Վախենում էին շենքից դուրս գալ, որովհետեւ վատ բաներ էին լսել Հայաստանի մասին: Երեք օր անց նրանք ասացին, որ չէին կարող պատկերացնել առավել անվտանգ քաղաք, քան Երեւանն է: Այսինքն, մենք այնքան տկար ենք այն առումով, որ նույնիսկ Իսրայելը Հայաստանի մասին ոչինչ չգիտի: Վերջերս ռուսական «Էլեկտրոնիկա» ամսագիրը հրապարակել է մեր ընկերության նախագահի հետ հարցազրույցը, որտեղ վերջինս ասում է, թե ինչու ընկերությունը եկավ Հայաստան, ինչու ներդրումներ իրականացրեց ՀՀ-ում: Եվ այստեղ բավական դրական փաստեր կան»,- հավաստիացրեց «Սինոփսիս Արմենիա»-ի տնօրենը: Վերջին փաստը հետաքրքրեց Խ. Սուքիասյանին: Նա առաջարկեց այդ հարցազրույցի տարածման այլ մեխանիզմներ եւս փնտրել, քանզի, նրա կարծիքով, անկախ մասնագետի տեսակետները մեր երկրին իմիջի առումով մեծ օգուտ կարող են բերել: «Ես կուզենայի իմանալ, թե ինչպես ենք տարածելու այն փաստաթուղթը, որի համար պետք է գումար վճարեինք»,- հարցրեց Խ. Սուքիասյանը: «Սրա մասին ասել ենք ՀՀ նախագահին, վարչապետին: Այն տարածել ենք հասարակական կառույցներում: Դրանից ավելի մենք ի՞նչ կարող ենք անել»,- ասաց Հ. Մուսայելյանը:
Անդրադառնալով ՀՀ դեսպանատների դերին` Կ. Քոչարյանը նկատեց. «Մենք չենք կարող դիվանագիտական խողովակների մասին խոսել, եթե այսօր մեր դեսպանների կեսը գնում եւ մնում են արտասահմանում»: Իսկ Ս. Սեյրանյանն ավելացրեց, որ դեսպանները կարող են միջնորդ դառնալ նաեւ տնտեսվարող սուբյեկտների համար: Կարծիք հնչեց, որ մեր դեսպանություններն այսօր տնտեսական հարցերով զբաղվող ստորաբաժանումների կարիք ունեն:
Հայաստանում «Իտառ-Տասս»-ի սեփական թղթակից Տիգրան Լիլոյանը նշեց, որ PR-ում կան մտածողության եւ ընկալման կարծրատիպեր: «Մենք պետք է ընդունենք, որ մեր մասին կարծրատիպերը բավական սահմանափակ են` տառապյալ ազգ, մեծ մշակույթ ունենք, մեծ պատմություն, Ցեղասպանություն, Ազնավուր, «Սուսերով պարը» գրած Արամ Խաչատրյան եւ վերջ: Իմ կարծիքով, մենք պետք է հստակեցնենք այն կարծրատիպերը, որոնք ունենք տարբեր ոլորտներում: Այս հարցում առաջնահերթը պետության դերն է, պետական աջակցությունն ու հոգածությունը: Առանց դրա ոչինչ անել չենք կարող: Ի՞նչն է մեզ խանգարում գտնել մի ոլորտ, մի ապրանքատեսակ, մի բրենդ (լավաշ, պանիր, դուդուկ, ծիրան) եւ զարգացնել այն: Եվ դրանք իրենց հետ կտանեն այլ ոլորտների: Վերջերս մի նյութ էի պատրաստում եւ ստիպված էի ուսումնասիրել ԱՀԿ-ի պահանջները: Պարզվում է, որ մենք բավական առաջ ենք ընկել ԱՊՀ մի շարք երկրներից, բայց դա մենք պատշաճ ձեւով չենք ներկայացնում:
Պետության մակարդակով PR-ը ներառում է տեղեկատվական պատերազմի տեխնոլոգիաներ, քարոզչություն, հակաքարոզչություն, հոգեբանական ներազդման միջոցներ, տնտեսական էքսպանսիա: Դրանք մենք պետք է օգտագործենք, սակայն կարող ենք օգտագործել միայն այն դեպքում, երբ դրանով զբաղվում է պետությունը: Մասնավոր անձինք չեն կարող գնալ արտասահման եւ վարել մեր պետության տնտեսական կամ քաղաքական քարոզչությունը: Մենք կարող ենք դա անել մասնավոր զրույցներում, եւ ոչ ավելի: Բացի այդ, մենք բոլորովին չենք զբաղվում մեր տեղեկատվական անվտանգության հարցերով: Օրինակ, ադրբեջանական երկրորդային մի լրատվամիջոց կարող է գրել մի հիմար բանի մասին` հույս չունենալով, որ նույնիսկ իրենց ազգային ԶԼՄ-ներում դա կտպագրվի: Նույն օրը երեկոյան Հայաստանի պետական հեռուստատեսությունը կարող է դրան հղում անել:
Երբ խոսք եղավ մեր ապրանքների տարածման մասին, ուզում եմ ձեզ հիշեցնել, որ կա աշխատանքի միջազգային բաժանում եւ միջազգային շուկայի արդեն մասնատվածություն: «Նոյը» չի կարող զբաղեցնել այն տեղը, որ գրավում է «Վիտելը» կամ «Էվիանը»: Մենք պետք է մտածենք այն բաց տեղերի մասին, որտեղ կարող ենք մուտք գործել»,- ասաց Տ. Լիլոյանը: Իսկ Խաչատուր Սուքիասյանը լավատեսորեն (իսկ միգուցե` իրատեսորեն) կարծում է, որ իր որդին կտեսնի այդ ամենը:
Տ. Լիլոյանի կարծիքով, Հայաստանի PR-ն իրականացնելու համար պետք է մտածել ինչ-որ օղակի ստեղծման մասին: «Բայց դա ոչ մի դեպքում չպետք է լինի ինֆորմացիայի նախարարություն, չպետք է լինի գործակալություն: Ես պատրաստ չեմ այժմ տալ այդ դեղատոմսը»,- ասաց Տ. Լիլոյանը:
Քաղաքական մեկնաբան Գեւորգ Ալթունյանը ներկաների ուշադրությունը հրավիրեց մասնավոր, բայց ոչ պակաս կարեւոր մի օրինակի վրա: «Այսօր ուզում ենք տուրիզմը զարգացնել, եւ ՀՀ-ն դառնա զբոսաշրջության կենտրոն: Նախորդ տարիներին պետությունը մի քանի տասնյակ հազար դոլարի կարգի փող էր տրամադրում միջազգային PR-ի վրա` զբոսաշրջության համար: Այս տարի տրամադրել է կես մլն դոլար: Իրականում, ես կարծում եմ` սխալ է արել: Այսինքն, պետք էր այդ փողով առկա տուրիստական կենտրոնների, պատմական հուշարձանների կողքին զուգարաններ սարքել: Երբ տուրիստը միզում է 14-րդ դարի խաչքարի հետեւում, իմ համար դա ամենամեծ վիրավորանքն է, իսկ ինքն էլ մտածում է, որ իր փողն իզուր է ծախսել: Իսկ յուրաքանչյուր դժգոհ զբոսաշրջիկ խոչընդոտում է տուրիզմի հետագա զարգացումը: Մենք ենթակառուցվածքների խնդիր ունենք: Այսինքն, PR-ը պետք է հիմնավորված լինի, այն չի կարող իրականությունից կտրված լինել»,- գտնում է Գ. Ալթունյանը: Նա համաձայն չէ այն մտքի հետ, որ ամեն ինչ պետք է կապված լինի պետության դերի հետ: «Հակառակ դեպքում, ես համոզված եմ, այստեղ ներկա գործարարներն այս մակարդակի գործարարներ չէին լինի այսօր: Մենք չունենք PR-ով պետական կառույց, իսկ եթե ունենայինք էլ, ապա այն չէր կարողանա արդյունավետ գործել, որովհետեւ այնտեղ հավաքված կլինեին X ինտելեկտով մարդիկ, որոնց դա չի հետաքրքրում»,- ասաց քաղաքական մեկնաբանը: Բերելով տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի օրինակը` նա գտնում է, որ եթե տնտեսության յուրաքանչյուր ոլորտ իր առջեւ խնդիր է դնում դուրս գալ համաշխարհային շուկա, ապա նախաձեռնությունն իր վրա պետք է վերցնի: «Եթե մենք սպասենք պետական մարմնի ձեւավորմանը, ոչինչ չենք ունենա: Ձեր ոլորտի ընկերություններով հավաքվեք, գումար ներդրեք, ձեր ուժերով մասնակցեք համաշխարհային ցուցահանդեսներին, ներկայացրեք ձեր արտադրանքը: Ֆրանսիան չպետք է ճանաչի «Վեդի Ալկոյի» գինին: Ֆրանսիան պետք է իմանա, որ հայկական գինին լավ գինի է: Այդ ժամանակ կձեւավորվի բրենդ: Իմ կարծիքով, սա է ամենաօպտիմալ տարբերակը»,- Մանվել Ղազարյանին դիմեց Գ. Ալթունյանը: «Ճիշտ եք ասում: Այդ ամենը մենք մեր ուժերով անում ենք: Բայց մենք պետությանը հարկ ենք վճարում, պետությունը ինչ-որ դեր պե՞տք է ունենա, թե՞ ոչ»,- պատասխանեց գործարար պատգամավորը:
«Մաքս-Գրուպ» կոնցեռնի նախագահ, Աժ պատգամավոր Խաչիկ Մանուկյանն էլ համաձայնեց քննարկման մասնակիցների հետ, որ պետության դերը PR-ի գործում շատ փոքր է: «Նույնիսկ Հայաստանի ներսում պետության դերը պետք է կայանա նրանում, որ պետությունը կարգավորի գործընթացները, այլ ոչ թե միջամտի դրանց: Կոպիտ ասած՝ ոչ թե պետք է մասնակցի բիզնեսին, այլ կարգավորի այն: Մեր մոտ, բոլորս էլ գիտենք, որ դա չի կատարվում: Պետությունը մեկ-մեկ մոռանում է, որ իմ գրպանի փողն իր բյուջեն է գնում: Պետությունն ինքը ծրագիր չունի: Ժողովուրդը չգիտի, թե մենք 5-10 տարի հետո ինչ ենք ունենալու, ինչ կարգավիճակում ենք լինելու: Դե՛ դրանից հետո ժողովրդին ստիպի, որ ինքը պետության PR անի»,- ասաց ԱԺ պատգամավորը:
Քննարկման մասնակիցների մեծ մասը խիստ անհրաժեշտ է համարում Հայաստանի PR-ի իրականացման գործում պետական կառույցի ստեղծումը: Սակայն դա չի նշանակում, որ Հայաստանի PR-ով պետք է զբաղվի միայն պետությունը: Վերջինս պետք է կոորդինացնի ու կարգավորի ողջ գործընթացը, իսկ պետության իմիջի ձեւավորման գործում մեծ է ՀՀ քաղաքացիների ու Սփյուռքի, նաեւ գործարարների դերը: Այս քննարկումը ցույց տվեց, որ Հայաստանի իմիջ-բրենդը կարող է լինել ոչ միայն քաղաքական գործոն, այլեւ որեւէ արտադրանք կամ նույնիսկ տնտեսության ոլորտ: Այս հիմնահարցի շուրջ հասարակության տարբեր շերտերի կարծիքներն ու տեսակետները, ինչպես նաեւ` մասնագիտական դիտարկումները կարեւորագույն նշանակություն կարող են ունենալ խնդրի լուծման գործում: «Պրեսսինգ» ակումբն առաջարկում է արձագանքել քննարկման արդյունքներին` ձեր տեսակետները հայտնելով ([email protected]): Հետաքրքիր դիտարկումները կքննարկվեն «Պրեսսինգ» ակումբի եւ «168 Ժամ» թերթի մասնագետների կողմից եւ կտպագրվեն «168 Ժամում»: