1993թ. Վաշինգտոնում տաքսու սեւամորթ վարորդը ԵՊՀ դասախոս, քաղաքագետ Տիգրան Հակոբյանին հարցրել է, թե ո՞ր երկրից է նա: Իմանալով, որ հայաստանցի է, վարորդն արձագանքել է. «Օ, Հայաստան… դեմոկրատիա եւ երկրաշարժ»: Այսինքն, որոշ կարծրատիպեր կան, որոնք ոչ թե կայուն են, այլ` դինամիկ, նոր ձեռք բերված: «Առաջինը 1988թ. երկրաշարժն էր, երկրորդը` դեմոկրատիայի կղզյակ լինելը` անկախ նրանից, դա ճի՞շտ էր, թե՞ ոչ: Այն, որ Հայաստանն այս փոքր տարածաշրջանում ժողովրդավարության կղզյակ է, դա Արեւմուտքի կարծիքն էր: Ի՞նչ փոխվեց դրանից հետո, այսօր ի՞նչ ընկալում ունի Հայաստանը դրսում»,- այս փոքրիկ պատմությունը Տ. Հակոբյանը հիշեց «Պրեսսինգ» ակումբի հերթական քննարկումը վարելիս, որը նվիրված էր պետության PR-ին:
Քննարկման սկզբում Տ. Հակոբյանը ներկայացրեց «իմիջ» հասկացությունը. «Հայաստանի իմիջ ասելով` հասկանում ենք արտասահմանյան լսարանի կողմից մեր պետության որեւէ ընկալում: Իհարկե, զգացմունքային ընկալում, պատկեր, որը հիմնված է պատմական, մշակութային, քաղաքական, ռազմական կարծրատիպերի վրա, որոնց միջոցով արտաքին լսարանը փորձում է ընկալել մեր պետությունը»: Քաղաքագետի խոսքերով, երկրի ներքին PR-ի պարագայում կարեւորվում է այն, թե ինչպես են ՀՀ քաղաքացիները եւ մեր հասարակությունն ընկալում մեր պետությունը, մեր իշխանություններին: «Այսինքն, այստեղ, եթե ավելի խորը նայենք, լեգիտիմության խնդիրն է առաջ գալիս»,- ասում է Տ. Հակոբյանը: Ըստ նրա, արտաքին PR-ը ղեկավարման ֆունկցիաներից մեկն է, որը փորձում է հաստատել փոխշահավետ փոխհարաբերություններ կազմակերպության (տվյալ դեպքում` մեր պետության) եւ արտաքին լսարանի միջեւ, այսինքն, այն լսարանի, որից կախված են մեր երկրի հաջողությունները կամ անհաջողությունները:
Բանախոսներին որոշակի ուղղություն ցույց տալու նպատակով` Տ. Հակոբյանը քննարկման պայմանական սխեմա ներկայացրեց` հարցերի տեսքով:
1. Արդյո՞ք Հայաստանում արվում է պետության PR-ը, եւ եթե` ոչ, ապա ի՞նչն է խանգարում դրան:
2. Արդյո՞ք Հայաստանն աշխարհում դրական իմիջի կարիք ունի: Ըստ Տ. Հակոբյանի, մենք հաճախ այս հարցի միայն զգացմունքային կողմն ենք դիտարկում, քանզի արտասահմանցիները, երբ ինչ-որ տեղեկություններ ունեն մեր պատմության կամ մշակույթի մասին, սկսում են մեզ հաճոյանալ: «Սա մակերեսային ընկալում է: Կա ավելի խորքային մոտեցում, երբ մեր պետության դրական իմիջն ազդում է մեր ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման, ներդրումների գրավման, մեր քաղաքացիների դաստիարակման եւ այլնի վրա: Նաեւ շատ կարեւոր է, որ դրական իմիջն ամրապնդում է այս կամ այն երկրի հաջողությունները, իսկ բացասական իմիջի դեպքում վատթարանում են դրա հետեւանքները: Այսինքն, բացասական իմիջի դեպքում նույնիսկ հաջողություններ ունենալով` շատ արագ կարող ես դրանք կորցնել»,- նշեց Տ. Հակոբյանը: Նրա կարծիքով, պետության արտաքին եւ ներքին իմիջները պետք է իրար համապատասխանեն: «Եթե ժողովրդի եւ իշխանությունների միջեւ անջրպետ կա, դրսում շատ դժվար է դրական իմիջ ստեղծել: Իհարկե, կան որոշ այլ մոտեցումներ: Օրինակ, Հյուսիսային Կորեայում ժողովրդի կողմից իշխանությունների ներքին ընկալումը լրիվ տարբերվում է արտաքինից: Սակայն, դրանք բացառություններ են: PR-ը որպես գործունեություն` գործում է այնտեղ, որտեղ հասարակության ձայնը լսելի է, եւ իշխանությունները հաշվի են նստում այդ ձայնի հետ: Հայաստանում կարող են առարկել, որ դա չկա, բայց մենք, այնուամենայնիվ, քաղաքացիական հասարակության որոշ արմատներ ունենք եւ պետք է փորձենք դրանք խորացնել»,- գտնում է Տ. Հակոբյանը:
3. Ի՞նչ իմիջ ունի Հայաստանն արտերկրում: Որոշ կայուն իմիջ, ըստ Տ. Հակոբյանի, իհարկե, մեր երկիրն ունի: Դա պատմական իմիջն է. վառ օրինակը քրիստոնեության ընդունումն է, որի առիթով 2001թ. բավական արդյունավետ PR միջոցառում կազմակերպվեց՝ նվիրված քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակին, որին մասնակցեց նաեւ Հռոմի պապը: Հայաստանը հայտնվեց գլոբալ տեղեկատվական հոսքերում, ինչը մեզ համար շատ կարեւոր էր: «Այլ բան է, որ դա կարելի էր ավելի արդյունավետ կազմակերպել»,- ավելացրեց քաղաքագետը: Նա հիշեց ամերիկացի տաքսու վարորդի հարցն ու հստակ տարանջատեց կայուն ու դինամիկ իմիջի գաղափարները:
4. Արդյոք մեր իշխանական կառույցները հետաքրքրություն ունե՞ն ստեղծել հետաքրքիր դինամիկ պատկեր Հայաստանում եւ արդյոք դա ստացվո՞ւմ է, թե՞ ոչ: «Ըստ իս, այս ուղղությամբ փորձեր եւ հաջողություններ կան, այլ է, որ ինձ համար այդ հաջողություններն, այդ սկզբունքն, այդ փիլիսոփայությունն անընդունելի են: Այդ իմիջը չի նպաստում Հայաստանի զարգացմանը: Հայաստանի մասին ստերեոտիպային, զգացմունքային ընկալումները հիմնված են մի ազգի վրա, որը տեսել է ցեղասպանություն: Դրանք ոչ մի արդյունավետ արդյունք չեն տալիս եւ նույնիսկ վտանգավոր տարրեր են պարունակում»,- ասաց Տ. Հակոբյանը:
5. Արդյո՞ք Հայաստանը պետք է փոխի այս իմիջային ռազմավարությունը եւ ի՞նչ գործիքաշար ունի դա իրականացնելու համար: Տ. Հակոբյանը գտնում է, որ Հայաստանն, ի տարբերություն մյուս երկրների, այս առումով ավելի մեծ հնարավորություններ ունի: Հայաստանն ունի Սփյուռք` իր բազմազան կառույցներով, կազմակերպություններով, մամուլով, հեռահաղորդակցության միջոցներով:
6. Ո՞րը պետք է լինի Հայաստանի խորհրդանիշը` «իմիջ-բրենդը»: «Անշուշտ դա չի կարող շինծու խորհրդանիշ լինել: Այն պետք է քիչ թե շատ համապատասխանի քո իրական վիճակին: Մի օրինակ բերեմ: Երբ Արտաքին գործերի նախարարն ասում է, որ մենք Կովկասի տնտեսական վագր ենք դարձել, դա այնքան հեռու է իրականությունից, որ միայն ծիծաղ է առաջացնում: Այսինքն, շատ կարեւոր է համապատասխանությունը: Խոսենք փոքր հաջողությունների մասին, բայց դրանք իսկապես հաջողություններ թող լինեն եւ մի քիչ յուրահատուկ հաջողություններ, որովհետեւ ասիական վագրերից հետո մեր «վագրությունը» ոչ մի բանով աչքի չի ընկնում»,- նկատեց Տ. Հակոբյանը:
Քննարկման մասնակիցները Հայաստանի PR-ի թեմային մոտեցան տարբեր տեսանկյուններից: «Երկիր Մեդիա» հեռուստաընկերության լրատվական-քաղաքական հաղորդումների խորհրդական, ԱԺ պատգամավոր Գեղամ Մանուկյանը, իր իսկ խոսքերով, շատ ուշադիր հետեւում է ամենօրյա լրատվությանը եւ խնդրին նայում է հենց լրատվության տեսանկյունից` բերելով գործնական օրինակներ: «Վերջին 7 տարիների իմ փորձով կարող եմ ասել, թե երբ է Հայաստանը բուն կերպով ներկայացվել միջազգային հանրությանը: Ցավոք, «Հոկտեմբերի 27»-ը գրեթե 1 ամիս միջազգային հեռուստաէկրանների եթերից չի իջել: Երկրորդը 2001թ.-ն էր (ի դեպ, դա էլ էր վիճելի, թե որքանով կարողացանք ներկայանալ միջազգային հանրությանը: 40 կույսերով Հանրապետության հրապարակում մառախուղի մեջ պարելով կամ սատանայապաշտ երաժշտությամբ կարողացա՞նք ներկայանալ): Ցեղասպանության 90-ամյակին Հայաստանը միջազգային լրատվամիջոցների ուշադրության կիզակետում էր: Եզակի դեպքերից մեկն էր, երբ թուրքական հեռուստաընկերությունները Ծիծեռնակաբերդից ուղիղ հեռարձակում էին կազմակերպել: Եզակի դեպքերից մեկն էր, երբ բոլոր խոշորագույն լրատվամիջոցները թղթակիցներ են ունեցել Երեւանում: Որքան էլ ասենք, որ Ցեղասպանությունն անցյալ է, ուզենք թե չուզենք, դրա հետ կապված ցանկացած քաղաքական իրադարձություն այսպես թե այնպես կապվում է Հայաստանի հետ: Տվյալ դեպքում հայությունը եւ Հայաստանը, թող վատ չհնչի, դրական կերպարով են հանդես գալիս: Որովհետեւ, ի վերջո, դրանք բարոյական հումանիստական չափանիշներ են: Արդյո՞ք մենք պետք է խուսափենք` ասելով, որ դա անցյալն է, եւ չփորձենք այդ կերպարը կամ այդ փաստը դարձնել Հայաստանի իմիջի ձեւավորման գործոններից մեկը»,- ասաց ՀՅԴ անդամը: Նրա կարծիքով, «ժողովրդավարական կղզյակը» մեզ համար դրոշ դարձնելու փուլն անցել է: «Բայց Ցեղասպանության խնդիրն այն դրվագներից մեկն է, որը միշտ ինֆորմացիոն առիթ կարող է լինել Հայաստանի համար` ավելի բարոյական իմիջով»,- նշեց Գ. Մանուկյանը:
ԱԺ պատգամավոր, ՀՀԿ անդամ Արմեն Աշոտյանը ցավով նշեց, որ Ցեղասպանության իմիջից ձերբազատվելու համար Հայաստանն այլ ճանապարհ չունի, քան հրաժարվել այդ խնդրից, որովհետեւ դա վաղուց էստաֆետի պես փոխանցվել է միջազգային հանրությանը: «Եվ վերջինս պարբերաբար հիշատակում է այդ խնդիրը, երբ դրա կարիքը զգում է: Այդ խնդիրը լրատվական միջազգային հոսքերից հանելու համար մենք պետք է կործանարար ճանապարհ բռնենք` հրաժարվենք Ցեղասպանությունից Հայաստանի շուրթերով: Ես վստահ եմ, որ որեւէ իշխանություն կամ ժողովուրդը նման խնդիր չեն դնելու: Ուստի խոսել, որ մենք կարող ենք դուրս թողնել Ցեղասպանության զոհի ընկալումը միջազգային լրատվական դաշտից, կարծում եմ շատ վաղաժամ է, եթե չասեմ` անհնար»,- ասաց Ա. Աշոտյանը: Իր ելույթում պատգամավորն անդրադարձավ մեր երկրի իմիջը ձեւավորող մի քանի երեւույթների: Ըստ Ա. Աշոտյանի, հաջողությունների առումով երկրի PR-ն անում է կամ մարզիկը, որը բարձրագույն նվաճումների է հասնում, կամ էլ մշակույթի կամ փոփ-մշակույթի աստղը: «Մենք չունենք համաշխարհային մասշտաբի փոփ-կուլտուրայի աստղեր, բայց մենք ունենք լավ մարզիկներ, հիշենք շախմատի վերջին օլիմպիադան: Անհաջողություններն էլ մեզանից կախված չեն այս պարագայում: Ղարաբաղի հարցում մենք ունենք ոչ թե PR-ի, այլ կոնտր-PR-ի մեծ պահանջարկ, որովհետեւ եթե վերցնում ենք ադրբեջանական մամուլը, ապա, կարծես, մեր մամուլը գրած լինի: Ադրբեջանցիներն էլ մեղադրում են սեփական իշխանություններին, որ քարոզչական ճակատում զիջում են հայերին: Այստեղ մենք մեծ խնդիր ունենք լուծելու»,- կարծում է պատգամավորը: Նա հիշատակեց այն կարծրատիպը, թե ՀՀ-ն ՌԴ-ի հետ պորտալարով կապված երկիր է: Չցանկանալով քննարկել դրա ճիշտ կամ սխալ լինելը` պատգամավորը, համենայնդեպս, գտնում է, որ «նման իմիջի ձեւավորումը պետք է կանխել կամ մեղմացնել, որպեսզի արտաքին հարաբերություններով զբաղվող փորձագետները չորոշեն, թե մենք կախված ենք Ռուսաստանից»:
Պետության ներքին PR-ի մասին խոսելիս Ա. Աշոտյանն իր անհամաձայնությունն արտահայտեց Տ. Հակոբյանի տեսակետի առնչությամբ: «Կարծում եմ, այս երկու խնդիրները (արտաքին եւ ներքին PR- Կ.Թ.) որքան էլ շաղկապենք իրար, երկու մեծ տարբերություններ ունեն: Պետության ներքին PR-ի խնդիրը հասարակություն-իշխանություն հարաբերությունները չեն: Պետությունն ամբողջ ժողովրդի կողմից ստեղծված, լեգիտիմացված ինստիտուտ է: Հետեւաբար, պետականության PR-ով զբաղվելը միայն իշխանությունների խնդիրը չէ: Որովհետեւ մենք դեռ ունենք մեր հասարակության ներսում պետականության արժեւորման խնդիր: Եվ դա սկզբունքորեն տարբերվող խնդիր է արտաքին PR-ից: Եվ իշխանություն-հասարակություն անջրպետն արհեստածին է, որը տվյալ պարագայում չի նպաստում խնդրի արծարծմանը եւ լուծմանը: Ուստի պետականության քարոզն այն խնդիրն է, որը դրված է իշխանությունների ուսերին, բայց կարծում եմ, որ ոչ պակաս մեծ բեռ է եւ ընդդիմադիր դաշտի ու քաղաքացիական հասարակության համար»,- ասաց Ա. Աշոտյանը:
Արեւելագետ Դավիթ Հովհաննիսյանն առաջարկեց նկատի ունենալ այն խնդիրը, թե ինչ ադապտացիոն մեխանիզմներ ենք մենք օգտագործելու այսօրվա ժամանակին համահունչ լինելու համար: «Մենք պետք է տարբերենք դիպվածային իմիջի խնդիրը եւ այն մշտական մոտեցումները, որոնք առկա են այս կամ այն երկրի վերաբերյալ: Չէ՞ որ, ասենք, Ցեղասպանությունը չփոխեց կամ չէր կարող փոխել ժողովրդավարության մասին գնահատականները: Օլիմպիադայում մեր շախմատիստների հաղթանակը երկրի իմիջը չի փոխում, բայց ազգի իմիջի վրա ինչ-որ բան ավելացնում է: Ցեղասպանության հետ կապված` մենք մեր քարոզչության մեջ հիմնվում ենք մեր խորքային դիցաբանական պատկերացումների վրա, որոնք առանց Ցեղասպանության փաստի գոյություն չունեն, քանզի մեզ համար դա նոր պատմական գոյության սկիզբ է: Մենք չենք կարող դրան չանդրադառնալ: Սակայն այստեղ պետք է տարբերել իմիջային քաղաքականությունը պետական քաղաքականությունից: Երբ սրանք խառնվում են, պետական քաղաքականությունը չի տարբերվում սփյուռքի քաղաքականությունից»,- նշեց արեւելագետը: Նրա խոսքերով, իրականում երկրի գնահատականը որոշում է այն, թե որքանով է երկիրը համապատասխանում այսօրվա ժամանակաշրջանի «վեկտորին»:
«Եթե փորձենք գնալ հեգելյան տրիադաներով, կարելի է ասել, որ արտաքին PR-ը կարող է հետապնդել 3 նպատակ»,- իր ելույթն այս հարթակի վրա սկսեց ԱԺ պատգամավոր Շավարշ Քոչարյանը: Ըստ նրա, առաջինը կարելի է պայմանականորեն անվանել ռազմավարական գլոբալ նպատակ: «Ասենք, ԽՍՀՄ օրոք ԱՄՆ-ը հրատարակում էր «Ամերիկա» ռուսերեն ամսագիրը: Նպատակը պարզ էր՝ դրսից քայքայել ԽՍՀՄ-ը: Դա ընդհանուր նպատակն էր մի երկրի, որն իր առջեւ առաքելություն էր դրել լինել ազդեցիկ:
Երկրորդ նպատակը կարելի է անվանել մարտավարական, երբ երկիրը որոշակի խնդիր ունի, որի շուրջ իրականացնում է իր քարոզչությունը: Դրա պրիմիտիվ տարբերակն այն է, ինչ այսօր անում է Ադրբեջանն ամենապարզ մակարդակով: Ըստ ադրբեջանական մամուլի, մենք էլ ենք դա անում: Երրորդը, ես կասեի, իրավիճակայինն է: Այս դեպքում շեշտադրումը պետք է դրվի այն հատվածների վրա, որոնք արդեն ծանոթ են, օրինակ, քրիստոնեության ընդունումը, Ցեղասպանությունը»,- ասաց պատգամավորը: Նրա խոսքերով, բոլոր երկրներն էլ այս 3 նպատակներն էլ հետապնդում են` տարբեր շեշտադրումներով: Շ. Քոչարյանի կարծիքով, Հայաստանը երրորդ մակարդակում է: Ներքին PR-ի առումով պատգամավորը երկրները դասակարգում է երեք դասի` տոտալիտար, ավտորիտար եւ ժողովրդավարական: Որպես տոտալիտար համակարգի օրինակ` Շ. Քոչարյանը նշում է ԽՍՀՄ-ը, որտեղ PR-ի իրականացումն ամբողջ պետական մեքենայի նպատակն էր: «Ավտորիտար երկրի ներքին PR-ի իմաստն այն է, որ ինքը նմանակում է ժողովրդավարությունը, սակայն իրականում դա ժողովրդավարություն չէ: Հետեւաբար ամբողջ պետական PR-ն ուղղված է նրան, որպեսզի իրականությունը դրան հակասի: Իսկ ժողովրդավարական երկրներում չկա այդպիսի PR: Ամեն ինչ տարերային, ազատ ձեւով է ընթանում: Բայց դա չի նշանակում, որ չի կարող լինել նուրբ եւ մոտեցումների վրա կառուցված ուղղորդում»,- գտնում է պատգամավորը: Համակարգելով իր տեսակետները` Շ. Քոչարյանն ամփոփեց իր խոսքն` ասելով, որ գլոբալ նպատակով արտաքին PR կարող է իրականացնել միայն այն երկիրը, որը ներքին PR-ի դեպքում գտնվում է պայմանական երրորդ աստիճանում, որն իրոք ժողովրդավար է, որտեղ տարերային է ներքին PR-ի ձեւավորումը: Այսինքն, ըստ Շ. Քոչարյանի, պետության արտաքին PR-ի, իմիջի ձեւավորումն էապես կախված է ներքինից:
«Հայք» հաստատության տնօրեն Բաբկեն Վարդանյանի կարծիքով, քարոզչությունը նախեւառաջ հակացուցված է մեր նպատակի համար, քանզի քարոզչությունը հատկանշական է բռնատիրական ռեժիմների համար: «Քարոզչությունը նշանակում է կեղծիք: Հայ իրականության, մեր ժողովրդի համար հարցն այսպես է դրված` հայկական ճշմարտության իրազեկում: Եվ այս խնդիրը դրված է եւ՛ ներքին, եւ՛ արտաքին ճակատների վրա: Ես կարծում եմ, որ հայությունն ինքն իրազեկ չի իր վիճակի մասին: Քաղաքական, բարոյական, ազգային ինքնագիտակցության, ազգային կրթության տեսանկյուններից հայ իրականության իրազեկումը դեռեւս բավարար մակարդակում չէ: Ինչ վերաբերում է դրսի աշխարհին, որ օտարները ճանաչեն մեզ, մենք երբեմն դա պատկերացնում ենք ճարպկության, հետեւողականության տեսքով` գնալ, խոսել, բացատրել եւ այլն: Դրա ոտքերը կարճ են: Ես կարծում եմ, դա ազգային, պետական նպատակ չէ»,- ասաց Բ. Վարդանյանը: Նա այն տեղեկությունը, որ պետք է իրազեկվի, անվանեց ապրանք, որը պետք է ստեղծվի, եւ որի արտադրության վրա պետք է աշխատանք կատարվի: Հետեւաբար, հումքը, մշակումը, փաթեթավորումը, մատուցումը պետք է լինեն որակյալ: Այն շուկան, որտեղ պետք է այդ «ապրանքը» հանվի, մրցակցային է, ուստի «ապրանքը» պետք է լինի որակյալ: «Կան ապրանքներ, որոնք պատրաստվում են մեծ երկրների մեջ եւ որոնք գովազդելու մեծ դժվարություններ չեն առաջացնում: Օրինակ, երբ Տոգոն ուզում է գնալ եւ իր մասին Ֆրանսիային իրազեկել, պետք է աշխատանք կատարի: Ֆրանսիական շուկան ինչո՞ւ պետք է Տոգոյի ապրանքը գնի, ի՞նչ օգուտ կա դրա մեջ: Նույնը վերաբերում է մեզ, եթե մենք ուզում ենք մտնել «շուկա», մարդկանց սրտի եւ մտքի մեջ, որ հավատան ու վստահեն մեզ: Ես կարծում եմ, որ հարցի էությունը պետք է ըմբռնվի` ինչպե՞ս կարելի է ստեղծել այդ ապրանքը եւ ինչպե՞ս պետք է այն փաթեթավորվի ըստ երկրների: Հետո, կան salesman-ներ` վաճառողներ, դա մասնագիտություն է, որ ամեն մեկը չի կարող անել: Ո՞վ է մեր salesman-ը: Մենք ասում ենք` մեր եկեղեցին, մեր Սփյուռքը: Սփյուռքում ամեն մեկն ունի իր գործը, իր ժամանակը: Եվ եթե մենք խնդիր դնենք, թե ինչպես հայ ճշմարտությունն իրազեկենք հայությանն, այդ ժամանակ էլ դա կօգնի պարզելու, թե ինչպես իրազեկենք արտասահմանցիներին»,- այս հարցը բարձրացրեց Բ. Վարդանյանը:
«Պետությունը, որպես ինստիտուտ, PR-ի կարիք չունի, որովհետեւ ես կարծում եմ, այդ մասին բոլորն էլ տեղյակ են` եւ՛ միջազգային լրատվամիջոցները, եւ՛ տարբեր երկրների համապատասխան ծառայությունները շատ լավ գիտեն, թե այստեղ կամ այլ երկրում ինչ է կատարվում: Հետեւաբար, PR-ով որեւէ բան չի լուծվի»,- գտնում է ԵՊՀ իրանագիտության ամբիոնի վարիչ Գառնիկ Ասատրյանը: Նրա խոսքերով, պետությունն այնպիսի գործառույթներ ունի, որոնք դժվար է թաքցնել կամ այլ կերպ ներկայացնել: «Եթե, օրինակ, ընտրությունները կեղծվեն, բոլորը գիտեն, եթե չեն կեղծվում, էլի գիտեն: Այս իմաստով PR-ը մեզ ոչինչ չի տա»,- ասում է իրանագետը: Նա շեշտը դնում է ազգի կամ ժողովրդի PR-ի վրա: Ի՞նչ իմիջով է մեր ազգը ներկայանում համաշխարհային հանրությանը: «ԽՍՀՄ-ում հայերիս ճանաչում էին մի քանի տեսանկյունից: Նախ, որպես ակադեմիական ազգ, որպես համալսարաններում եւ ակադեմիաներում մեծ տեղ ունեցող մարդիկ: Բայց այդ ժամանակ մեր ապուշ կինեմատոգրաֆիան, արվեստի որոշ ճյուղեր հայերին ներկայացնում էին որպես խորոված անողներ: Իրականում մենք ակադեմիկոսներ ենք: Փաստորեն, քարոզչության եւ էության միջեւ հակասություն առաջացավ: Այսօր, երբ անկախացել ենք, մեր ժողովուրդը փորձ է անում իրեն ներկայացնել: Եթե հետեւենք 17-19-րդ դարերի ճանապարհորդների նոթերին, ապա կտեսնենք, որ հայը` որպես բողոքող, դժբախտ, մշտապես լացող ազգ է ներկայացված: Եվ այդ ճանապարհորդները, ովքեր ազնվական մարդիկ են, զզվանքով են խոսում հայերի մասին: Քրդի, թուրքի մասին խոսում են որպես հերոս, վրացու մասին` որպես ազնվական: Այսօր փորձ է արվում հայի այդ պատկերը վերակենդանացնել համաշխարհային հանրության մեջ` կապված Ցեղասպանության հետ: Ցեղասպանությունը մեր ժողովրդի դժբախտությունն է, որը մենք պետք է կարողանանք օգտագործել եւ՛ որպես քաղաքական գործոն, եւ՛ որպես միջոց Թուրքիայի վրա ճնշումներ դնելու: Եվ ընդհանրապես, դա պետք է նրբորեն օգտագործել: Բայց օրինակ, Իրանում, որը մեր հարեւանն է, հայերին ճանաչում են միայն Ցեղասպանությամբ, իհարկե, չեմ ասում այն շրջանները, որտեղ հայերին լավ գիտեն: Ես ասում եմ, որ այդ իմիջն այսօր չպետք է կուլտիվացվի համաշխարհային հանրության մեջ: Սա չափազանց վտանգավոր է, որը մեր ժողովրդին հարիր չէ: Հավատացնում եմ, քրդերն այսօր համաշխարհային հանրության մեջ ավելի շատ համակրանք ունեն, քան հայերն իրենց մշտական նվնվոցով»,- ասաց Գ. Ասատրյանը:
Նրա բարձրացրած մյուս հարցը կոնտր-պրոպագանդան էր, որ կապված է ղարաբաղյան խնդրի եւ մյուս ազգային խնդիրների հետ: «Անցյալ տարի Ադրբեջանի գիտությունների ակադեմիայի ընդհանուր ժողովում Ալիեւը գիտնականներին կոչ արեց փողով պատմություն գրել եւ ցույց տալ, որ հայերը եկվոր են: Սա մեզանում մեծ աժիոտաժ առաջացրեց, մասնավորապես որոշ գիտնականներ ասացին. «Մեզ էլ փող տվեք, որ մենք էլ անենք»: Ոչ ոք չի կարդում ո՛չ ադրբեջանցիների, ո՛չ հայերի գրած հատորները: Մեր ազգային կոնտր-պրոպագանդայի համար պետք է մշակվի պետական որոշակի ծրագիր: Ընդ որում, դա շատ հեշտ է անել: Ակնհայտ պրոպագանդան չի անցնում Արեւմուտքում: Ակցենտների շատ նուրբ տեղադրմամբ պետք է այսօր անել մեր պետության PR-ը: Եվ դա պետք է արվի ուրիշների ձեռքով: Դրա համար հսկայական գումարներ պետք է ծախսվեն»,- հայտարարեց Գ. Ասատրյանը:
«Նորավանք» հիմնադրամի տնօրեն Գագիկ Հարությունյանը Գ. Ասատրյանին հիշեցրեց «Բարեւ, ես եմ» ֆիլմը, որտեղ պատկերված էր գիտնական հայի կերպարը: Նա համաձայնեց իրանագետի հետ, որ «խորոված անողի» դեմքը չի կարող ազգի համար բարձրագույն իմիջի դեր կատարել: «Մեր ներքին իմիջն, ըստ իս, առաջնային պետք է լինի, որից հետո որպես ածանցյալներ դուրս կգան նաեւ տարբեր «փաթեթների» մեջ տեղադրված «ապրանքներ» այլ երկրների համար: Մենք որոշակի իմիջային խնդիրներ ունենք Ռուսաստանի հետ, դրանք տարբեր են Եվրոպայում եւ ԱՄՆ-ում, ինչո՞ւ չէ` նաեւ իսլամական աշխարհում: Դա լրջագույն գործոն է, որը մենք պարտավոր ենք հաշվի առնել, մեր ազգային անվտանգությունն է դա պահանջում»,- ասաց Գ. Հարությունյանը:
Իսկ Շավարշ Քոչարյանը գտնում է, որ պետությունը չպետք է միայն իր պրոբլեմներից խոսի, նա պետք է խոսի ընդհանուր շահերից: «Եթե քո նպատակն այն է, որ դրսից կորզես քո ցավի, քո խնդրի լուծումը, դա երբեք չի իրականանա: Օրինակ, Եվրոպայի խորհրդի Վեհաժողովը: Դու արդյունքի չես կարող հասնել, եթե հարցեր չտաս մյուս երկրների մասին, ելույթներ չունենաս բոլորիս հուզող հարցերի շուրջ: Այդքանից հետո դու արդեն տեղ ունես քոնն ադապտացնելու: Եթե մենք մեկուսացած նպատակներ ենք հետապնդում, մենք երբեք արդյունքների չենք հասնի: Երբեւիցե ԵԽ-ում մեր պատվիրակության անդամները հարցեր բարձրացրե՞լ են, զեկուցողներ եղե՞լ են համաեվրոպական հարցերի շուրջ: Մի՞թե Եվրախորհուրդը միայն ինչ-որ ադրբեջանցու ելույթին հակառակելու համար է: Եթե մենք հավերժ պրովինցիալ մնանք, ապա արտաքին PR-ի մասին խոսակցությունները դատարկ են»,- նշեց պատգամավորը:
Քաղաքագետ Լեւոն Զուրաբյանն իր ելույթի սկզբում նշեց, որ ինքը PR-ը չի ընդունում: Տիգրան Հակոբյանն էլ նկատեց, որ այդ պատճառով էլ իրենց իշխանությունը ժամանակին տանուլ տվեց (հիշեցնենք, որ Լ. Զուրաբյանը ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի մամլո խոսնակն էր): «Իմ կարծիքով, պետք է հասկանալ, որ PR-ը որպես առանձին գործոն կամ երեւույթ գոյություն չունի: PR-ն ընդամենը վարվող քաղաքականության մի օժանդակ մասն է: Այսինքն, PR անելուց առաջ պետք է ունենալ շատ հստակ քաղաքականություն: Հենց որ դա հստակ ձեւակերպվում է, եւ երեւում է, թե ինչ է մարդը կամ պետությունը ուզում անել, դրանից հետո PR-ը դառնում է ընդամենը օժանդակ միջոցներից մեկն այդ քաղաքականության իրականացման համար: Ավելին, իմ կարծիքով, ավելի լավ PR, քան հստակ ձեւակերպված քաղաքականությունը եւ նպատակները, գոյություն չունի: Նման քաղաքականությունն ինքնին PR է: Օրինակ, ԼՂ-ի հարցում մեր ամենամեծ PR-ը պատերազմը եւ պայքարը հայերի եւ ադրբեջանցիների միջեւ հետեւյալ հարցի շուրջ է՝ հայերը միշտ ամենասկզբից փորձել են այս պայքարը ներկայացնել (իմ կարծիքով, ճիշտ են եղել) որպես Ղարաբաղի պայքար ինքնորոշման համար եւ Ադրբեջանի կառավարության դեմ, իսկ Ադրբեջանը միշտ փորձել է ներկայացնել որպես հայ-ադրբեջանական պատերազմ, որում Հայաստանն ունի տարածքային պահանջներ: Այս PR պայքարում ո՞վ հաղթեց: Մինչեւ 1998թ. վարվում էր մի քաղաքականություն, որտեղ ունեինք ինքնորոշման համար պայքար, դա ձեւակերպվեց բոլոր փաստաթղթերում, այդ թվում` ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի փաստաթղթում: 1999-ից հետո, երբ Ռոբերտ Քոչարյանն ինչ-որ կերպով փորձեց հեշտացնել միջազգային հանրության գործը եւ փորձեց բանակցություններում ներկայացնել նաեւ Ղարաբաղին, արդյունքում Ղարաբաղը դուրս մղվեց այդ բանակցություններից, եւ ամբողջ աշխարհը դա սկսեց ընկալել որպես հայ-ադրբեջանական պատերազմ: Այստեղ ո՛չ ադրբեջանական, ո՛չ հայաստանյան PR-ները որեւէ դեր չեն խաղացել: Դեր խաղացել է միայն փոփոխված քաղաքականությունը»,- ասաց Լ. Զուրաբյանը: Անդրադառնալով Ցեղասպանության հարցին` քաղաքագետը նշեց, որ ձեւակերպված քաղաքականություն չունենալու պատճառով էլ մեր պետությունը Ցեղասպանության ճանաչումը դարձրել է PR-ի առարկա, ինչն իրականում միայն վնասել է այդ գործին: «Այսօր հենց Թուրքիան է օգտագործում Հայաստանի մասնակցությունն այդ PR արշավի մեջ` որպես Հայաստանի վրա հարձակվելու առիթ: Իմ կարծիքով, այսօրվա իշխանությունները Ցեղասպանության PR-ն օգտագործում են ոչ թե դրսի, այլ ներսի նպատակների համար: Այդ քարոզչության ամբողջ իմաստն այն է, որ ժողովրդի ուշադրությունը շեղվի կոռուպցիայից, անօրինականություններից եւ դեմոկրատիայի պակասից դեպի Ցեղասպանության ճանաչման խնդիրը»,- նշեց Լ. Զուրաբյանը` ավելացնելով, որ ՀՀ նախկին իշխանություններն ունեցել են հստակ ձեւակերպված ռեֆորմներ, բայց ոչ քարոզչություն: Իսկ այսօր, քաղաքագետի խոսքերով, մենք չունենք «հստակ ձեւակերպված քաղաքականություն, բայց ունենք բավականին հզոր PR, որի նպատակն է` այդ ռեֆորմների բացակայությունը ժողովրդից թաքցնել»:
Անդրադառնալով Շավարշ Քոչարյանի տեսակետներին` Արմեն Աշոտյանը նկատեց, որ Վրաստանը, 2,5 տարի շարունակ իր դեմոկրատական իմիջով համաշխարհային ԶԼՄ-ների գերագույն ուշադրության ներքո լինելով, չի կարող լուծում տալ Աբխազիայի եւ Հարավային Օսիայի խնդրին: Իսկ Գ. Ասատրյանի կողմից «պետության PR» եւ «ազգի PR» հասկացությունների տարանջատման առնչությամբ Ա. Աշոտյանն ասաց. «Շատ վտանգավոր է, երբ պետականության PR-ին մենք հակադրում ենք ժողովրդի PR-ը: Ժողովրդի PR չկա, քանզի ժողովուրդն այլեւս ունի պետություն: Եվ պետականությունն է, որ արժեք է ժողովրդի համար»:
«Ինձ թվում է` պետք է տարբերել PR-ի ձեւական կողմը բովանդակային կողմից: Ձեւական կողմը կարող է վերաբերել իշխանությանը եւ հասարակության քաղաքական ինստիտուտներին: Բովանդակային կողմը հավանաբար պետք է վերաբերի ազգի առաքելությանը»,- ասաց ՀՀ նախկին վարչապետ Հրանտ Բագրատյանը: Նրա խոսքերով, նախ պետք է հասկանալ, թե ինչ է Տ. Հակոբյանի նշած «բրենդը»: «Հիմա տպավորություն ստեղծվեց, թե այդ բրենդը Ցեղասպանությունն է: Մի րոպե պատկերացնենք, թե ինչ կարող էր լինել մեր բրենդը: Այս խոսակցությունը եղել է մոտ 15 տարի առաջ, երբ Վազգեն Մանուկյանն ընտրվում էր ՀՀ վարչապետ: 1990թ. ստացել էինք պետություն, ի՞նչ պետք է անեինք այդ պետության հետ: Անկախ Հայաստանի առջեւ դրված առաջին խնդիրն էր` արժեքներ ստեղծել պետության ներսում: Որովհետեւ այն արժեքները, որ ստեղծում ենք` Վիլյամ Սարոյան, Ազնավուր եւ այլն, մեր արժեքները չեն: Հիմա մենք մերը պետք է ստեղծենք եւ դրանից ելնելով` պետության առաջ խնդիր դնենք` կարո՞ղ ենք արժեք ստեղծել, թե՞ ոչ: Այն ժամանակ Վազգեն Մանուկյանն իր ելույթի ժամանակ ասաց մի բան, որի վրա խորապես մտածել էինք, սակայն որին ուշադրություն չդարձրին: Նա ասաց. «Եկեք Հայաստանը դարձնենք խաչմերուկ»: Հայկական պատմագիտությունն ասում է հետեւյալը, հայերը շատ լավ, խելոք ազգ են, բայց մի դժբախտություն ունեն, գտնվում են վատ աշխարհաքաղաքական միջավայրում` խաչմերուկի մեջ: Այդ պատճառով 400.000 քմ տարածքից մնացել է 30.000 քմ-ն: Սա Վալերի Բրյուսովի կարծիքն է Հայաստանի մասին: Իմ կարծիքով, ճիշտ հակառակն է. Հայաստանն այն պահից է սկսել փոքրանալ, երբ խաչմերուկ չի դարձել: Հայաստանը երբ խաչմերուկ է դառնում, միշտ ամենահզորն է լինում: Հայերի համեմատական առավելությունն այն է, որ մենք կիսաասիացի ենք, կիսաեվրոպացի: Եվ պետք չէ ասել, որ մենք ուզում ենք եվրոպացի դառնալ: Սա կեղծ է: Ասիականը մեր մարդաբանական տիպն է: Ուրեմն մեր պատմական ֆունկցիան կարող էր լինել քաղաքակրթությունների միջեւ միջնորդի դեր ստանձնելը: Գլոբալիզացիան ինտենսիվ փոխանակումն է: Ոչ ոք չի հանդուրժի մի ազգ, որն ուզում է աշխարհի վրա բարդել իր պրոբլեմներն ու ստանալ ամեն ինչ: Դա զզվեցնում է, այդ փոքր խորամանկությունը դարձնում է ատելի: Ոչ ոք չի հանդուրժի մի ազգ, որը չի ուզում լեզու գտնել իր հարեւանների հետ, բայց ուզում է անպայման հարեւանություն անել իր հարեւանների հարեւանների հետ: Սա նշանակում է` գեոպոլիտիկա չկա, եւ քանի դեռ մեր գլխին չեն խփել, նշանակում է` մեր բախտն է բերել: Մենք հասկանում ենք, որ երկու քաղաքակրթությունների արանքում ենք եղել` իսլամական եւ քրիստոնյա, որոնք, ուզեն-չուզեն, բախվում են: Մեր առաքելությունը պետք է լինի այդտեղ տեղավորվելը: Արեւմուտքին ասել` ես կարող եմ այնպես անել, որ շփվես Արեւելքի հետ, իսկ Արեւելքին էլ` հակառակը: Մեր բրենդը պետք է դա լիներ: Վազգեն Մանուկյանն այն ժամանակ ասաց. «Որպեսզի ոչ մեկից կախված չլինենք, պետք է կախված լինենք բոլորից»: Այնուամենայնիվ, մեր այդ հիմնական առաքելությունը կատարելու հետ մեկտեղ մենք ունենք պրոբլեմ` Ղարաբաղի խնդիրը: Մենք չենք կարող թույլ տալ մեր կենսատարածքների կամ կենսաշահերի պակասեցում: Եվ ուրեմն, այս պրոբլեմն ունեցող երկիրը չի կարող այս միջնորդի դերը ստանձնել: Սա հակասում է շահերին: Հարց է ծագում, դա նշանակո՞ւմ է հրաժարվել այդ միջնորդի դերից: Մանավանդ, որ ամեն տեղ Սփյուռք կար, որը պետք է ծառայեր այդ խնդրի լուծմանը եւ ոչ թե էմոցիոնալ ձեւով ասեր. «Հայաստա՛ն, ես կծառայեմ այս խնդրին, եթե դու իմ իդենտիֆիկացիայի պրոբլեմը լուծես Ցեղասպանության պրոբլեմատիկայի միջոցով»: Թեեւ, իհարկե, բարոյական խնդիր կա: Երբեք չի կարելի իջնել այն աստիճանի, որ թույլ տաս մարդկանց մոռանալ, որ կարելի է անպատիժ մեզ կոտորել: Բայց ամեն անգամ սա չի կարող գլխավոր լինել: Եթե գլխավորը միջնորդության առաքելությունն է, ապա 10 տարի է` Թուրքիան ուզում է զարգանալ Եվրամիություն մտնելու ճանապարհով: Այսօր Թուրքիան Եվրամիությանը 10 անգամ ավելի շատ է պետք, քան Չեխիան կամ Ուկրաինան: Մենք Եվրոպային առաջարկեցինք մեր օգնությունը, որպեսզի Թուրքիան չգնա Եվրոպա: Բայց ինչո՞ւ: Մեր հարեւանն է, թող լավ լինի, թող Եվրոպայում լինի: Եվ մենք կարող էինք Թուրքիային ասել, որ այս հարցում մենք կարող ենք նրան օգտակար լինել: Եվ Թուրքիային մի քիչ կմեղմացնեինք դեպի Ղարաբաղի խնդիրը: Եթե մեր խնդիրը լիներ տարբեր քաղաքակրթությունների միջնորդ դառնալն, ապա ինչո՞ւ Հայաստանը չդարձնենք ֆինանսական հզոր կենտրոն: Շատ թափով ընդունվեց մեր բանկային օրենսդրությունը, բայց հետագա զարգացումը ճիշտ հակառակ ուղղությամբ ընթացավ. սկսեցինք մեծացնել պահանջները բանկերի նկատմամբ եւ այլն: Մի բան եմ դրական տեսնում եւ ուրախանում եմ, որ զարգանում է այն կոնցեպցիան, որ աշխարհում եւ տարածաշրջանում պետք է դառնայինք կրթական կենտրոն: Արտասահմանցի ուսանողների թիվն աճում է: Եվ ես կարծում եմ, որ երբ այս բրենդը գլոբալ դրվեր, ապա հայերն աշխարհին կսկսեին ներկայանալ ոչ միայն ու ոչ այնքան Ցեղասպանությամբ: Մեր երկրի PR-ը կա եւ պետք է մնա միջնորդ-առաքելություն կատարելը: Տարածաշրջանում մենք ունենք լուրջ համեմատական առավելություն»,- իր ելույթում նշեց Հ. Բագրատյանը:
ՀՅԴ անդամ Գեղամ Մանուկյանը նկատեց, որ ամերիկացի սեւամորթ վարորդը, միեւնույն է, ոչինչ չի իմանա Հայաստանի մասին, քանի որ Հայաստանը միջազգային լրատվական ցանցում հայտնվելու կարիք ունի, իսկ մինչ այժմ դա արել է միայն Ցեղասպանության հարցը: Սակայն, Տ. Հակոբյանը նշեց, որ Ցեղասպանության նույնիսկ լայն լուսաբանումը մեզ ոչինչ չի տալիս, քանզի մենք դրական իմիջի կարիք ունենք, իսկ Ցեղասպանությունը միջազգային հանրության մոտ, բացի խղճահարությունից, ոչինչ չի առաջացնում: Նա կոչ արեց` Ցեղասպանության բրենդին այլընտրանք փնտրել: Անդրադառնալով Ա. Աշոտյանի այն մտքին, թե պետք է պետության ներքին եւ արտաքին PR-ը տարանջատել, որովհետեւ եթե պետություն կա, ուրեմն լեգիտիմության հարցը լուծված է` Տիգրան Հակոբյանն ասաց. «Այդպես չէ: Որովհետեւ եթե ժողովրդի մոտ լեգիտիմությունը կասկած է առաջացնում, քո դեսպանը դրսում չի կարող գործել: Քանզի PR-ի գործիքաշարը բոլորն են, առաջին հերթին` քո քաղաքացիները, որոնք այս գլոբալ աշխարհում գնում-գալիս են: Նրանք պետք է վստահ լինեն, որ իրենք վստահում ու հավատում են իրենց պետությանը, որպեսզի կարողանան քո դրական իմիջի ապահովողը լինել»:
«PR-ն ընդամենը գործիք է: Դրվում է խնդիր, PR-ը ցույց է տալիս լուծման ճանապարհը: Արտաքին PR-ը պետք է առաջին հերթին կոորդինացված լինի պետության կողմից, երբ պետությունն իր առջեւ ինչ-որ խնդիր է դնում՝ արտաքին աշխարհում երեւալու: Կոորդինացված քաղաքականությունը պետք է, որպեսզի իմանանք, թե որտեղ ոնց ենք ներկայանալու, եւ արդեն դա պետք է անեն այն մասնագետները, որոնց պակասության մասին այսօր խոսվեց: Այլապես ով պատահի կարող է, ըստ իրեն, լավ գործ անել, որը սակայն հետագայում բումերանգի նման հետ կգա, որովհետեւ չկա պետական մոտեցում: Դա մենք չենք որոշում, դա պետությունը պետք է որոշի»,- նշեց «P-Art» ընկերության տնօրեն Կարեն Քոչարյանը: Պետության PR-ը համարելով խիստ անհրաժեշտ` նա գտնում է, որ մենք շատ հարցերում բացթողումներ ունենք: Կ. Քոչարյանը բերեց ընդամենը մի օրինակ, երբ «Գլադիատոր» ֆիլմում հնչեց Ջիվան Գասպարյանի դուդուկը, մենք չկարողացանք դա օգտագործել եւ ներկայանալ աշխարհին: Մենք ասացինք, մենք ուրախացանք, իսկ այժմ բազմաթիվ համաշխարհային ֆիլմերում հնչում են դուդուկի մեղեդիները: Կ. Քոչարյանը մեծ թերություն է համարում այն, որ մենք չունենք ոչ մի ներկայանալի մշակութային կամ լրատվական ինտերնետային կայք:
«Երբ խոսում ենք բրենդի մասին, պետք է նկատի ունենանք, որ կա երկու սցենար՝ քաղաքակրթությունների երկխոսություն կամ բախում: Այսօր մենք ոչ թե խաչմերուկի հավակնություն ունենք, այլ ընդամենը ուզում ենք մեկուսացումից դուրս գալ: Մեզ ամեն ձեւով շրջանցում են մեր սխալ քաղաքականության հետեւանքով: Բայց մեր բրենդը շատ պարզ է: Հենց Հայաստան-Իրան հարաբերությունները երկխոսության փայլուն օրինակ են: Դա պետք է լինի մեր բրենդը: Խաչմերուկի գաղափարը տապալվեց շատ պարզ պատճառով. ցանկացած ծրագիր չի կարող կտրվել քաղաքական համակարգից: Եթե քաղաքական համակարգը ծառայում է անձերին ու խմբերին, նույնիսկ ամենափայլուն ծրագիրն է տապալվում: Նախ. Հայաստանը պետք է վերականգնի այն իմիջը, որ մենք տարածաշրջանի ֆորպոստն ենք, ոչ թե Ռուսաստանի, այլ ժողովրդավարության: Երկրորդ, մենք կամուրջ կարող ենք լինել Արեւմուտքի եւ Արեւելքի, քրիստոնեության եւ մահմեդականության միջեւ, թեկուզ մեր համեստ դերով»,- ասաց Շավարշ Քոչարյանը:
Իսկ Ա. Աշոտյանը նշեց, որ նաեւ 5-րդ շարասյան խնդիրն է, որը խանգարում է ինչպես ՀՀ-ի դրական արտաքին իմիջի ձեւավորմանը, այնպես էլ խոչընդոտում է Հայաստանի պետականության արժեքի վերարժեւորմանը: «5-րդ շարասյուն ասելով՝ ես հասկանում եմ մի շարք անպատասխանատու լրատվամիջոցներ, հասարակա-քաղաքական գործիչների, որոնք ամեն ինչ անում են, որպեսզի Հայաստանից գնան նեգատիվ ազդակներ: Դրանից ի դեպ, որոշակիորեն զերծ է Ադրբեջանը (մեկ-երկու հոգին կարեւոր չեն)»,- ասաց ՀՀԿ-ական պատգամավորը:
«Դրա մոդելը կա` բոլոր ընդդիմադիր թերթերը փակել, ստեղծել տոտալիտար ռեժիմ, ոչ մի բացասական ինֆորմացիա էլ դուրս չի գա»,- ընդհատեց Տ. Հակոբյանը: Ա. Աշոտյանը պատասխանեց. «Եթե խոսքի ազատությունը մենք շփոթում ենք ազգային դավաճանության հետ, ապա սա մեկնաբանության կարիք չունի»: Սուր բանավեճին խառնվեց Շ. Քոչարյանը` Աշոտյանին հիշեցնելով, որ երբ 2004թ. ինքը ելույթ էր ունեցել Եվրախորհրդում ՀՀ ժողովրդավարության մասին, օդանավակայանում «Շավարշ, դավաճան» ցուցապաստառներով իրեն դիմավորողների մեջ էր հենց Աշոտյանը: «Ես, լինելով ՀՀ պատվիրակության անդամ, համարել եմ, որ որոշ խնդիրների շուրջ մենք ունենք ընդհանուր շահ: Այդ հարցում, իմ գնահատմամբ, Հայաստանի բրենդն ավելացավ: Որովհետեւ, երբ Ադրբեջանի ընդդիմադիրը գալիս է եւ իշխանություններից ավելի շատ է գովաբանում, դրանից Ադրբեջանը չի շահում: Հետեւաբար արտաքին քաղաքականության մեջ չեն կարող լինել ներքինից շատ տարբերվող հարցեր»,- ասաց ընդդիմադիր պատգամավորը: «Ազատ մամուլի գործունեությունը միայն պետության դրական իմիջի բաղադրիչներից է, իսկ դուք հակառակն եք ասում»,- Ա. Աշոտյանին դիմեց Տ. Հակոբյանը` ստանալով այն պատասխանը, թե ազատ մամուլն ամենաթողություն չէ: «Չկա երկիր, որն ազատ մամուլի համար սահմանափակումներ չկիրառի: Օրինակ, նարկոթրաֆիկինգը Ղարաբաղի տարածքներում մեր մամուլով բացահայտված խնդիր է, որը կարող է խոսքի ազատության մեջ տեղավորվել, բայց ազգային ու պետական շահերին մեծագույն վնաս բերեց»,- ասաց Ա. Աշոտյանը: «Նորավանք» հիմնադրամի տնօրենն էլ է կարեւորում մամուլի ազատությունը, սակայն գտնում է, որ ազգային շահերից ու ազգային անվտանգությունից ելնելով, որոշ հարցեր լուսաբանելուց ու տերմիններ օգտագործելուց պետք է խուսափել: Տ. Հակոբյանն էլ այն կարծիքն ունի, որ Հայաստանում պետք է մի կենտրոն, որտեղ ռազմավարական խնդիրներ կդրվեն մամուլի առջեւ:
Վերադառնալով Հայաստանի բրենդի գաղափարին` Գառնիկ Ասատրյանն արդեն մի քանի կոնկրետ առաջարկություններ արեց. «Եթե կարող ենք Ցեղասպանության մասին այնպիսի ֆիլմեր նկարել, ինչպես «Շինդլերի ցուցակը» կամ «Դաշնակահարը», եկեք դա դարձնենք մեր բրենդը: Բայց մինչեւ այժմ չենք կարողացել ստեղծել ոչ մի նորմալ ֆիլմ այդ մասին: Ուստի Ցեղասպանության բրենդը թույլ է, դրանից պետք է հրաժարվել: Հակաթուրքականության պիտակը, որ կպցրել են հայերին, պետք է հանվի: Սա չափազանց վտանգավոր է: Այստեղ հակասություն կա ժողովրդի բնավորության եւ այն պիտակի մեջ, որ մեզ կպցնում են, կամ որ մենք ինքներս ենք մեզ կպցնում: Հրանտ Բագրատյանի նշած խաչմերուկի գաղափարն առավել հեռանկարային ուղղություն է: Այդ բրենդը պետք է ստեղծել, պարտադիր չէ, որ դա իրական հիմքեր ունենա: Բրենդը կարելի է PR-ով ստեղծել: Հայեր կային, որ Ղրղըզստանում ապրում էին, ուզում էին գալ Հայաստան: Մի 2-3 գյուղ տվեք այդ մուսուլման հայերին, դա քարոզեք, մի մզկիթ սարքեք, ներկայացուցիչ ուղարկեք մուսուլմանական պետություններ եւ այլն: Սա մեր ազգային անվտանգության կարեւոր կետերից մեկն է»:
Ի դեպ, խաչմերուկի գաղափարը չընդունվեց Ա. Աշոտյանի կողմից, ով դա անվանեց ուտոպիա, քանի որ Հայաստանն «աշխարհաքաղաքական շահերի բախման խաչմերուկ» է: Իսկ Շ. Քոչարյանն այդ գաղափարի հեղինակից` Հ. Բագրատյանից պահանջեց ասել «խաչմերուկի գինը», ինչին ՀՀ նախկին վարչապետը պատասխանեց. «Խաչմերուկ դառնալու համար դու պետք է ոչ մեկի ֆորպոստը չլինես: Դու պետք է լինես ժողովրդավարական, որպեսզի առաքելությունդ կրողը ժողովուրդը լինի: Դու չպետք է փորձես հարեւաններիդ միացնել, դու պետք է նրանց քեզ միացնես: Պետք է փորձես քեզ նույնականացնել նրանց հետ: Պատմականորեն քաջ են այն ազգերը, որոնք հաղթել են ոչ թե իրենց հակառակորդներին, այլ՝ իրենք իրենց: Մեր ամենամեծ խնդիրն է` ստեղծել մի հասարակություն, որտեղ մարդիկ կուզենային ապրել: Ոչ թե գնային, օրինակ` Ուկրաինա, որտեղ մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի ցուցանիշն ավելի փոքր է, քան ՀՀ-ում: Մեր սպառնալիքը մեր մեջ է»։
Քննարկման մյուս մասնակիցների կարծիքները լսելուց հետո խնդրի շուրջ իր տեսակետները հայտնեց ՀՀ վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանը: «Հայաստանի PR-ի խնդիրը պետական նշանակություն ունի: Մենք կառավարությունում դժվարություններ ունենք այս խնդիրները ձեւակերպելու եւ ներկայացնելու հետ կապված: Նույն բանը եղել է եւ՛ Հրանտ Բագրատյանի, եւ՛ մյուս վարչապետների օրոք, որ մենք չենք կարողացել ստեղծել մեխանիզմներ, որոնք պետք է զբաղվեին հենց այս հարցերով: Ժամանակին մենք մտածում էինք այդ մեխանիզմները ստեղծելու մասին: Ցավոք, ինչ-ինչ պատճառներով դա տեղի չունեցավ:
Այս քննարկումը խճանկարի տարբեր բաղադրիչների շուրջ էր: Սա իր դրական տեղն ունի, բայց այս բոլորը պետք է հետագայում հասարակական կամ մասնագիտական խմբերի հետ քննարկման առարկա դառնան: Եզրակացություններից հետո ինչ-որ մարմին պետք է լիներ, որտեղ պետք է այս ամենը խառնվեր եւ հստակ քաղաքականություն վարվեր եւ՛ ներսում, եւ՛ դրսում: Ես կցանկանայի շեշտը դնել ոչ թե ներքին, այլ արտաքին PR-ի վրա: Լավ թե վատ, ներքին PR-ը կուսակցություններն անում են. իշխանությունները փորձում են լավ ներկայացնել կատարված աշխատանքը, ընդդիմությունը ցանկանում է այդ ամենը սեւացնել: Հետո դա ինչ-որ ձեւով հասնում է արտասահման, բացասական իմիջ է ստեղծվում պետության նկատմամբ: Մենք ունենք մի քանի մասնագիտացված կառույցներ, որոնք ի պաշտոնե պետք է դրսում ապահովեն արտաքին PR-ի գործողությունները: Սփյուռքահայ շատ կազմակերպություններ նույնպես փորձում են դա անել, բայց ոչ կանոնակարգված ձեւով: Սա հասարակական կազմակերպությունների կամ լրագրողների խնդիրը չէ, սա պետության խնդիրն է: Եթե պետությունը տեր չկանգնի, մենք ցանկացած ճակատում անընդհատ տանուլ ենք տալու: Դրա համար մենք պետք է մեր հիմնական թիրախները որոշենք: Բնականաբար, արաբական երկրներում, ԱՄՆ-ում կամ Եվրոպայում տարբեր խնդիրներ ենք ուզում լուծել: Եթե բոլոր տեղերում նույն դեղատոմսով գնանք, տանուլ ենք տալու:
Ես Ցեղասպանության զոհերի զավակ եմ, բայց երբեք թուրքերին ինձ թշնամի չեմ համարել: Միայն կոտորելով ու ցավ պատճառելով չէ, որ պետք է թշնամի գտնել: Պետք է պատճառը մեզանում տեսնել: Անմիաբան ենք եղել, պետություն չենք ունեցել: Պետք է նորմալ պետական, տնտեսական հարաբերություններ ստեղծենք Թուրքիայի հետ: Կամ ո՞վ ասաց, որ մենք էապես կախված ենք Ռուսաստանից: Այս բոլորը ներկայացնելու խնդիր կա: Ո՞վ ասաց, որ մեր երկրի արտաքին PR-ով պետք է միայն հայերը զբաղվեն: Այսօր ոչ մի ազգ իր ներկայացուցիչների վրա նման պատասխանատվություն չի դնում: Կան բազմաթիվ ֆիրմաներ, օտարերկրացիներ, ուստի պետք է նաեւ նրանց ձեռքով անել: Միջոցը պետությունն է, իսկ գործիքը, որի մասին այսօր դեռ շուտ է խոսելը, PR-ն է: Ինչ որ կարող ենք, պետք է մեր միջոցներով անենք, ինչ որ չէ՝ դրսի հնարավորությունները փորձենք օգտագործել: Համախմբվենք բոլորս եւ մտածենք մեր երկրի մասին: Արտաքին PR-ի ժամանակ պետք է մոռանալ կուսակցությունների տարաձայնությունները: Մեզ պետք է վստահություն պետության նկատմամբ, որպեսզի պետությանը համարենք գործընկեր: Մենք պետք է այնպես անենք, որ պետության PR-ով զբաղվող կառույցը ստեղծվի որպես անկուսակցական կառույց եւ հետագա բոլոր կառավարությունների օրոք աշխատի»,- ասաց ՀՀ վարչապետը:
Ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության տնօրեն Կարեն Վարդանյանն առաջարկեց քննարկման ամփոփման մեթոդոլոգիա: «Ի վերջո, ո՞վ է Հայաստանի PR-ի սեփականատերը: Եվ ինչո՞ւ: PR-ն ի՞նչ նպատակ է հետապնդում, հավաքական ինչպիսի՞ իմիջ պետք է ստեղծել: Դա խեղճի՞ կերպար է, թե՞ խիզախի, խաչմերուկի՞, թե՞ միջնորդի: Հիմնականում ինչպիսի՞ն է PR-ը գործողությունների առումով՝ ռեակտի՞վ, թե՞ ակտիվ: Ի՞նչ լսարանների վրա է ուղղված այդ PR-ը: Մենք նույն ձեւով խոսում ենք եւ՛ ԱՄՆ-ի, եւ՛ Իտալիայի հետ: Մի տեղ, երբ ասում ենք` հին ազգ ենք, առաջացնում է ռեակցիա, մյուս տեղում՝ նույնականացում, օրինակ՝ պարսիկների հետ: Ի՞նչ ենթակառուցվածքների միջոցով ենք իրականացնում PR-ը: Հստակ վերլուծություն պետք է արվի՝ մամուլ, հասարակական կառույցներ, բիզնես, քաղաքացիական ինստիտուտներ եւ այլն: Ի՞նչ միջոցներով: Ֆինանսական, մարդկային ի՞նչ ռեսուրսներ ունենք: Եթե պետությունն է պրոցեսի տերը, ապա ով` ինչ ներդրում է անելու այս գործում: Մենք որոշակի տեսլակա՞ն ենք ստեղծում մեր նկատմամբ, թե՞ ուրիշներին մղում ենք, որպեսզի նրանք մեր նկատմամբ որոշակի առաքելություն վերցնեն: Ի՞նչ ռեակցիա ենք պահանջում ուրիշներից: Ո՞րն է մեր նպատակը: Մենք նման ենք մի մարդու, որն ամեն տեղ խոսում է իր հիվանդությունների ու պրոբլեմների մասին: Որեւէ տեղ որեւէ նույնականացում տեղի չի ունենում: Դրա համար էլ վանում ենք բոլորին: Իմ կարծիքով, արտաքին եւ ներքին PR-ի նպատակը մեկը պետք է լինի՝ սա երկիր է, որն իր խելքով է ապրում թե՛ ներսում, թե՛ դրսում: Եթե մենք հասնենք այդ նպատակին, որ ներսում բնակչությունը հասկանա, որ մեր երկիրն իր խելքով է ապրում, որոշումներն ինքն է իրականացնում, ու դրսում էլ նույնը հասկանան, այդ ժամանակ, իմ կարծիքով, այս պրոցեսը կամբողջականանա»,- ասաց Կ. Վարդանյանը:
Վերադառնանք Տիգրան Հակոբյանի առաջադրած հարցերին, որ ներկայացրել էր քննարկման սկզբում: Բուռն բանավեճից հետո մի շարք հարցերի շուրջ բանախոսները համաձայն էին: Իհարկե, պետությանը պետք է PR, առավել եւս` դրական իմիջ արտերկրում: Հայաստանի իմիջ-բրենդի շուրջ քննարկման մասնակիցները տարակարծիք էին. ՀՀ նախկին վարչապետի առաջարկած «խաչմերուկի» գաղափարը շատերի կողմից հավանության արժանացավ, սակայն ՀՀԿ-ական պատգամավորը դա իրատեսական չհամարեց: ՀՅԴ անդամն էլ պնդում էր այն միտքը, որ Ցեղասպանությունն ամենալավ բրենդն է: Սակայն, մի հարցի շուրջ տարակարծություն գրեթե չկար. Հայաստանի PR-ի իրականացման ուղղությամբ պետությունը հստակ քաղաքականություն չունի: Դա խոստովանեց նաեւ հանրապետության վարչապետը: Նա նաեւ ասաց, որ դա հենց պետության խնդիրն է: Նախկին վարչապետը նշեց, որ ժամանակին խաչմերուկի գաղափարն իրենք իրենց ձեռքից բաց են թողել: Բայց միգուցե իշխանություններն իսկապես չգիտե՞ն` ինչ ուղղության վրա դնեն մեր երկրի PR-ը: Ինչպես նշեց քննարկման վարողը, եթե իշխանությունները գիտակցում են խնդրի կարեւորությունը, ապա պետք է իմպերատիվ (հրամայական) ձեւով PR-ի միջոցով այն մտցնեն հասարակության գիտակցության մեջ:
Այս հիմնահարցի շուրջ հասարակության տարբեր շերտերի կարծիքներն ու տեսակետները, ինչպես նաեւ` մասնագիտական դիտարկումները կարեւորագույն նշանակություն կարող են ունենալ խնդրի լուծման գործում: «Պրեսսինգ» ակումբն առաջարկում է արձագանքել քննարկման արդյունքներին` ձեր տեսակետները հայտնելով: Հետաքրքիր դիտարկումները կքննարկվեն «Պրեսսինգ» ակումբի եւ «168 Ժամ» թերթի մասնագետների կողմից եւ կտպագրվեն «168 Ժամում»:
Այս թեմայով այսօր «Պրեսսինգ» ակումբում կկազմակերպվի եւս մեկ քննարկում` գործարարների մասնակցությամբ: