Քննարկման վարող, «168 Ժամ» թերթի փոխխմբագիր Արմեն Բաղդասարյանը մասնակիցներին հիշեցրեց, որ մամուլի դերի շուրջ մի քանի հակասական տեսակետներ գոյություն ունեն: Ոմանք կարծում են, որ այդ դերը շատ չնչին է, ինչի մասին վկայում են հայաստանյան թերթերի չնչին տպաքանակները: Բացի այդ, էլեկտրոնային լրատվամիջոցներն են նվազեցնում տպագիր մամուլի դերը հասարակական կարծիքի ձեւավորման գործում: Ըստ. Ա. Բաղդասարյանի, կա նաեւ հակառակ տեսակետը, այն է` թերթերի քիչ տպաքանակին չպետք է խաբվել, որովհետեւ «իրականում 5000 տպաքանակով տպագրվող թերթը կարդում է 20.000 հոգի, ավելին` նրանցից յուրաքանչյուրն իր միջավայրում հասարակական կարծիք ձեւավորող է»: Ա. Բաղդասարյանը նշեց նաեւ, որ հասարակության մեջ մամուլի դերը թերագնահատողներն ասում են, որ պետք է այդ դերը գնահատել երկու տեսանկյունից` ինչպե՞ս է մամուլն ազդում հասարակական կարծիքի ձեւավորման վրա, եւ ինչպե՞ս է հասարակական կարծիքն ազդում իշխանությունների ձեւավորման վրա: Ըստ այս տեսակետի կողմնակիցների, քանի որ ՀՀ-ում հասարակական կարծիքն այդքան էլ կապ չունի իշխանությունների ձեւավորման հետ, հետեւաբար մամուլի դերն ինքնաբերաբար նվազում է:
Մինչ քննարկման կոնկրետ հարցադրմանն անցնելը` ԱԺ պատգամավոր, ՀՀԿ անդամ Արմեն Աշոտյանը մի քանի «մեղադրանքներ» ներկայացրեց մամուլի դեմ: Ըստ նրա, տպագիր մամուլը հագեցած է ժարգոնային ոճով, հանդուրժող չէ բազմակարծության նկատմամբ: «Եթե ես արտահայտում եմ այլ կարծիք, ինչ մտածում եք դուք, դա չի նշանակում, որ ձեզ իրավունք է տրվում սահմանափակելու իմ արտահայտման իրավունքը»,- ասաց Ա. Աշոտյանը: Նա բողոքեց նաեւ որոշ լրագրողների մասնագիտական պատրաստվածությունից: «Այսօր լրագրությամբ կարող է զբաղվել նույնիսկ բժիշկը: Ես չեմ պատկերացնում, որ ձեզանից որեւէ մեկը կարողանա բժիշկ աշխատել: Այդ դեպքում ես ինչո՞ւ պետք է կարողանամ լրագրող աշխատել»,- օրինակ բերեց պատգամավորը:
«Չորրորդ իշխանություն» թերթի գլխավոր խմբագիր Շողեր Մաթեւոսյանն (ի դեպ, քննարկման օրը թերթի առաջին էջի «Մոզամբիկի պատմություններ» շարքում հայտնվել էր հենց Արմեն Աշոտյանը) արձագանքեց, որ նույն «անգրագիտությունը բժշկության բնագավառում էլ է տիրում»: «Համաձայն եմ, բայց լրագրողական անգրագիտության մասին դեռ ոչ մի լրագրող չի գրել»,- պատասխանեց պատգամավորը: Իր հնչեցրած «մեղադրանքներից» հետո Ա. Աշոտյանը նկատեց, որ, այնուամենայնիվ, հասարակական կարծիքի ձեւավորման մեջ մամուլը մեծ դեր ունի:
Ի պատասխան տպագիր մամուլի լեզվի մասին պատգամավորի դիտողությանը` Արմեն Բաղդասարյանն ասաց, որ «ԱԺ-ի ելույթների համեմատ թերթերում ոսկեղենիկ հայերենով են խոսում»:
«168 Ժամի» տնտեսական մեկնաբան Արա Գալոյանն էլ համաձայնեց իր գործընկերոջ հետ: «Ընդունված է, որ ամենագրագետ լրագրողները տպագիր մամուլում են: Թերթ կարդում է միայն սոցիալապես ապահով խավը: Հետեւաբար, ինքն էլ պարտադրում է, որ տպագիր մամուլի լրագրողը լինի գրագետ: Այսօր մեր տպագիր լեզուն բավական լավն է: Թեեւ մենք ստիպված ենք երբեմն պաշտոնյաների մասին իրենց մականուններով գրել, որպեսզի ընթերցողը հասկանա»,- ասաց Ա. Գալոյանը: Ա. Գալոյանը գտնում է, որ հասարակական կարծիք մամուլը չի կարող ձեւավորել:
Ի՞նչ են կարծում թերթերի գլխավոր խմբագիրները հասարակական կարծիքի ձեւավորման գործում մամուլի դերի մասին: «Առավոտ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիր Արամ Աբրահամյանն ասաց, որ «Առավոտ»-ն իր առջեւ հասարակական կարծիք ձեւավորելու նպատակ չի դրել, իրենց նպատակն ընթերցողին հրատապ տեղեկատվություն հաղորդելն է: Ա. Բաղդասարյանը նկատեց, սակայն, որ զուտ լրատվության միջոցով հնարավոր է հասարակական կարծիք ձեւավորել: «Օրինակ, ըստ վիճակագրության` ճանապարհատրանսպորտային վթարների 13%-ը կատարվում է ալկոհոլ ընդունած վարորդների մեղքով: Նույն ինֆորմացիան կարելի է գրել այսպես. «Վթարի ենթարկված վարորդների 87%-ը սթափ վիճակում են եղել»: Եթե ձեր առաջին խնդիրը լուր տալն է, ապա հեռուստատեսությունները դա անում են թերթերից մեկ օր շուտ»,- ասաց Ա. Բաղդասարյանը:
Ա. Աբրահամյանը պատասխանեց, որ, ի տարբերություն հեռուստատեսության, իրենք նորությունները տալիս են` աշխատելով լուրը մեկնաբանությունից զատել: Իսկ վիճահարույց հարցերի դեպքում իրենք այնպես են անում, որ երկու կողմերն էլ ընդգրկված լինեն լուրի մեջ: Ի տարբերություն «Առավոտ»-ի խմբագրի, Շողեր Մաթեւոսյանն ունի հասարակական կարծիք ձեւավորելու խնդիր եւ կարծում է, որ դա իրեն հաջողվում է:
«168 Ժամ» թերթի գլխավոր խմբագիր Սաթիկ Սեյրանյանի խոսքերով, «168 Ժամն» ի սկզբանե իր առջեւ նման խնդիր չի դրել, սակայն «յուրաքանչյուր լրատվամիջոց, ուզի թե չուզի, հասարակական կարծիք է ձեւավորում»: «Տպագիր մամուլի դաշտում մենք տեսնելով հասարակության մասին գրվող սոցիալական նյութերի բացը` փորձեցինք լրացնել այն: Դա մեզ հաջողվեց, դրա մասին խոսում են «168 Ժամի» վաճառքի ցուցանիշները: Ի դեպ, թերթի սոցիալական շարքերին քաղաքացիներից եւ մասնավոր ընկերություններից շատ-շատերն են արձագանքում: Թեեւ կարծում եմ, որ մեծ հաշվով մամուլը հասարակական կարծիք է ձեւավորում, այնուամենայնիվ, պրոբլեմը մեզանում է: Մենք չենք կարողանում ամբողջովին արտացոլել հասարակությանը հուզող խնդիրները: Այդ պատճառով էլ հասարակությունն ինքն իրեն չի տեսնում այդ հայելու մեջ, որը մամուլն է»,- ասաց Ս. Սեյրանյանը:
«Առավոտ»-ի քաղաքական մեկնաբան Աննա Իսրայելյանն էլ հավաստիացրեց, որ ժամանակին իրենց թերթը փորձել է ավելի շատ անդրադառնալ սոցիալական թեմաների, բայց դրանից թերթի ընթերցողների թիվը նվազել է: «Ինչ ուզում եք, ասեք, միեւնույն է` մեր 5000 ընթերցողներն էլ քաղաքական հետաքրքրվածության մարդիկ են»,- ասաց Ա. Իսրայելյանը:
«Ֆոտոլուր» գործակալության տնօրեն Հերբերտ Բաղդասարյանը գտնում է, որ մամուլը հենց հասարակական կարծիքի ձեւավորման եւ արտահայտման միջոց է: Հիշելով խորհրդային տարիներին մամուլի 100 հազարավոր տպաքանակները` Հ. Բաղդասարյանը նկատեց, թե այսօր հնարավոր չէ, որ փոքր տպաքանակով տպագրվող թերթերը նույն դերը կատարեն հասարակության մեջ: Նա նաեւ նշեց ֆինանսապես անկախ մամուլի կարեւորության մասին: «Եթե չկա տնտեսական ազատ շուկա, գովազդից կայացող անկախություն, ապա կա վտանգ, որ Հայաստանում մամուլը կհայտնվի պատվիրատուի կրունկի տակ»,- ասաց ԱԺ պատգամավոր Շավարշ Քոչարյանը` նշելով, որ ժողովրդավարական երկրներում մամուլը բիզնես է եւ իր դերը լիովին կատարում է: Պատգամավորը գտնում է, որ անկախ իր կամքից` մամուլն ազդում է հասարակական կարծիքի ձեւավորման վրա: «Մամուլը պե՛տք է ձեւավորի հասարակական կարծիք: Եթե երկիրը պետք է գնա դեպի իրավական պետություն, ապա դրանում մամուլը պետք է մեծ դեր կատարի: Եվ պատահական չէ, որ քաղաքակիրթ աշխարհն այդքան մեծ ուշադրություն է դարձնում մամուլի նկատմամբ կատարվող ոտնձգություններին: Մեզ նման երկրի դեպքում մամուլն ունի լրացուցիչ առավելություն, որը բնորոշ չէ կայացած երկրներին: Դա իրոք հասարակական կարծիքի ձեւավորումն է: Մամուլը պետք է քաղաքացիական հասարակություն ձեւավորելու ֆունկցիա վերցնի իր վրա»,- ասաց Շ. Քոչարյանը: Նա նշեց, որ երբեմն մամուլն այնպիսի բաներ է բացահայտում, որ ուրիշ տեղից հնարավոր չէ իմանալ: Պատգամավորը խոստովանեց, որ ինքը շատ բաներ հաճախ իմանում է հենց տպագիր մամուլից: Եվ նույնիսկ այն դեպքում, երբ թերթերը փորձում են վարկաբեկել Շ. Քոչարյանին, այնուամենայնիվ, նա մամուլի միջոցով իրեն պաշտպանված է զգում:
«Բայց մամուլը շատ դեպքերում ավելի սկանդալային հարցեր է բարձրացնում, որոնք ավելի շատ անձերի հետ են կապված: Դա էլ է պետք: Սակայն անձերը խոչընդոտ են, բայց պատճառները շատ ավելի խորքային են: Պետք է տալ այն կետերը, որոնք փոփոխության կարիք ունեն, որպեսզի հասարակությունը կենտրոնանա բացասական երեւույթների պատճառների վրա»,- նկատեց Շ. Քոչարյանն` ավելացնելով, որ Հայաստանը կարոտել է, որ թերթերի խմբագրություններն ունենան հստակ քաղաքացիական դիրքորոշում: Ա. Աշոտյանն էլ նկատեց, որ մամուլը հաճախ մի շարք մարդկանց կարծիքը փորձում է հրամցնել եւ դարձնել հասարակական կարծիք: Շ. Քոչարյանը նաեւ ասաց, որ հասարակություն-մամուլ փոխհարաբերությունների մասին խոսելիս չպետք է մոռանալ հասարակության մոտ դեռ խորհրդային տարիներից տպագիր մամուլի նկատմամբ ձեւավորված խորը հարգանքի մասին: Ըստ պատգամավորի, ժողովուրդը մտածում է, որ թերթում գրվածը բացարձակ ճշմարտություն է, այն դեպքում, երբ թերթերն էլ կարող են ոչ ճիշտ տեղեկատվություն տալ: Մասնակիցներից մի քանիսը չհամաձայնեցին Շ. Քոչարյանի հետ` ասելով, որ հաճախ, երբ գերատեսչությունները եւ պաշտոնյաները հրաժարվում են ինֆորմացիա տալ, լրագրողները հենվում են իրենց տեղեկությունների վրա` չնշելով ինֆորմացիայի աղբյուրը:
Պատերազմի եւ խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտի հայաստանյան մասնաճյուղի տնօրեն Սեդա Մուրադյանը բերեց լեհական մամուլի օրինակը, երբ եվրոպական ներդրումները հնարավորություն տվեցին, որպեսզի տեղական մամուլը դուրս գա կուսակցությունների եւ անհատների ազդեցությունից: Նա նշեց, որ «ցավոք, Հայաստանին դա չի սպասվում»: «Փառք Աստծո, չի սպասվում»,- ասաց Ա. Աշոտյանը: Ս. Մուրադյանն իր ասածը հիմնավորեց նրանով, որ ՀՀ մամուլում եվրոպական ներդրումները ֆինանսավորման լավ աղբյուր կլինեին: «Թեեւ տպագիր մամուլն, ի տարբերություն հեռուստատեսությունների, բարեբախտաբար, շատ ավելի անկախ է, այն առումով, որ պլյուրալիզմը ինչ-որ չափով ապահովված է: Սակայն տպագիր մամուլի ազդեցության չափը շատ փոքր է: Եթե այսօր «Առավոտ»-ը, «Հայկական ժամանակ»-ը, «168 Ժամ»-ը տպագրվեին 60.000 տպաքանակով, համոզված եմ, որ իշխանությունների կողմից ամեն ինչ կարվեր, որ այդ թերթերը լույս չտեսնեին»,- գտնում է Ս. Մուրադյանը: Ա. Աշոտյանն էլ անկեղծորեն խոստովանեց, որ ինքը կնախընտրեր «Առավոտ» օրաթերթին հարցազրույց տալ, քան որեւէ հեռուստատեսության:
«P-Art» ընկերության տնօրեն Կարեն Քոչարյանը համոզված է, որ թերթերը հասարակական կարծիք են ձեւավորում` ի տարբերություն հեռուստատեսությունների, որոնց «լրատվական բաժինները միայն պրոտոկոլների, պաշտոնական հաղորդագրությունների են սպասում, մատուցում են հիմնականում պաշտոնական հաղորդագրությունները»:
Լրագրող Արթուր Սահակյանն էլ կարծում է, որ Հայաստանում հասարակական կարծիք ձեւավորում են շատ քիչ թվով (օրինակ, 2-3 հազար) մարդ: «Խնդիրն այն է, թե լրատվամիջոցը որքանով ազդեցություն ունի այդ մարդկանց վրա»,- ասաց Ա. Սահակյանը:
Իսկ ժամանակակից նկարիչ, արվեստաբան Արման Գրիգորյանի կարծիքով, անիմաստ է այն հարցադրումը, թե արդյոք «մամուլը ձեւավորո՞ւմ է հասարակական կարծիք»: Նա ավելացրեց նաեւ, որ մամուլի ձեւավորած հասարակական կարծիքն ամենեւին էլ վտանգավոր չէ:
Ա. Աշոտյանը, ով քննարկման ժամանակ ՀՀ իշխանությունների միակ ներկայացուցիչն էր, անմիջապես արձագանքեց Կարեն Քոչարյանի այն խոսքին, թե «մամուլը հասարակության մի մասնիկն է»: «Այդ դեպքում, երբ տրորում են գյուղացու եւ լրագրողի ոտքը, ապա ինչո՞ւ մամուլն այս երկու դեպքերին նույն ձեւով չի արձագանքում»,- հարցրեց ՀՀԿ-ական պատգամավորը: «P-Art» ընկերության տնօրենն էլ ասաց, որ բոլորն էլ` գործարարներ, պատգամավորներ եւ այլք, առավել հնչեղ են բողոքում այս կամ այն երեւույթից, երբ ոտնահարվում են սեփական շահերը, քան հասարակ գյուղացին: «Հետեւաբար, մենք իրար արժանի ենք»,- ասաց Ա. Աշոտյանը:
«Այո, հետեւաբար, եթե պաշտոնյան ունի մականուն կամ հայհոյանք է անում, թերթը չի կարող չտպագրել դա: Ձուկը գլխից է հոտում»,- նկատեց Կ. Քոչարյանը: Այստեղ Ա. Աշոտյանը որպես բժիշկ բոլորին իրազեկեց, որ ձուկը, իրականում, ոչ թե գլխից է հոտում, այլ աղիքներից:
Ա. Աշոտյանը նաեւ ասաց. «Բոլոր վերլուծությունները ցույց են տալիս, որ ժողովրդավարական երկրներում, այդ թվում` Հայաստանում, հասարակությունը լրատվամիջոցների նկատմամբ գրեթե նույն վստահությունն ունի, ինչ իշխանությունների նկատմամբ: Դուք ձեզ ավելին մի վերագրեք, քան ունեք: Մամուլում չկա սրբություն: Ոչ մի երկրում չկա ազատ մամուլ, կա ազատ մամուլի գործունեության հնարավորություն, իսկ դրանք տարբեր բաներ են»: Շողեր Մաթեւոսյանը, ով քննարկման ընթացքում պարբերաբար իր անհամաձայնությունն էր ցույց տալիս երկու պատգամավորների կարծիքների շուրջ, վերջապես համաձայնեց Ա. Աշոտյանի հետ, երբ վերջինս վերջապես ասաց. «Մեր մամուլը պակաս ազդեցություն չունի, քան պատգամավորները»:
Ինչ վերաբերում է թերթերի առատությանը, ապա, ըստ Շավարշ Քոչարյանի, դրանից, ինչպես եւ ՀՀ կուսակցությունների քանակից, չպետք է դժգոհել: Նա գտնում է, որ ընտրությունները եւ ընթերցողները պետք է որոշեն այս կամ այն կուսակցության եւ թերթի ճակատագիրը:
Թեեւ հնչեցրած տարբեր տեսակետների շուրջ եղած անհամաձայնությունների պատճառով քննարկումն անցավ բավական թեժ մթնոլորտում, այնուամենայնիվ, քչերը հայտնվեցին, ովքեր թերագնահատեցին մամուլի դերը հասարակական կարծիքի ձեւավորման գործում: Եթե այս հրապարակումը կարդալիս հասարակության գոնե մեկ անդամ որոշակի կարծիք ձեւավորի մամուլի կամ քննարկման մասնակիցների մասին, ապա նշանակում է, որ մամուլն իր դերակատարումն ունեցավ: