– Ձեր կարծիքով, գործարարների, հարկային մարմինների աշխատակիցների վրա
Ռ. Քոչարյանի սպառնալիքներն ինչ-որ արդյունք կտա՞ն կոռուպցիայի դեմ տարվող
պայքարում:
– Նախ պետք է նշեմ, որ նախագահի վերջին ելույթներում հնչած
դիրքորոշումները գտնվում են երկրի քաղաքական ղեկավարության վերցրած
ուղեգծում: Այո՛, կոռուպցիայի դեմ պայքար պետք է մղել բոլոր ոլորտներում,
եւ ամեն մեկն իր տեղում պետք է իր ուժերի ներածին չափով ամեն ինչ անի,
որպեսզի այդ չարիքը երկրից վերանա: Շատ հաճախ երկրի ղեկավարի տարբեր
արտահայտություններ որոշ մարդկանց, խմբերի կողմից մեկնաբանվում են իրենց
քաղաքական շահերով: Բոլորի համար ակնհայտ էր, որ մաքսային, հարկային
ոլորտներն այն տնտեսական ոլորտներն են, որոնք ի սկզբանե կոչված են անհաշտ
պայքար մղել կոռուպցիայի դեմ: Եվ այս ծառայություններում ընդգրկված
մարդկանց ուսերին պետք է ծանրանար ստվերային տնտեսության դեմ պայքարը: Շատ
դեպքեր հենց լրատվամիջոցներով էին հնչում, որ, այո՛, Հարկայինում եւ
Մաքսայինում կոռուպցիայի ծավալները հասել են բավական մեծ ծավալների, որ,
այո՛, որոշ գործարարներ թողտվության մթնոլորտում են գործում, ոմանց
գործունեության առաջ աչք են փակում, ոմանց առաջ էլ կարմիր լույս են
վառում: Այս բոլոր հրապարակումներից հետո, երբ երկրի ղեկավարը
անդրադառնում է այդ հարցին, հանկարծ սկսվում են մեկնաբանություններ լինել
հակառակ ծայրից, որ, այո՛, սկսվեցին սպառնալիքները, սկսվեց մատ թափ տալը
եւ այլն: Այսինքն՝ նույն երեւույթի նկատմամբ մի դեպքում մոտեցումը մի
ձեւով է, մյուս կողմից, երբ ղեկավարությունն ասում է, որ ինքն էլ այդ
մոտեցումներն ունի, սկսում են այլ կերպ մեկնաբանել: Եթե մենք իսկապես
խնդիրն ենք դնում, որ ստվերային տնտեսությունը պետք է կրճատվի, ապա, այո՛,
արտոնյալ գործարարների դաս չպետք է լինի, այո՛, պետական մարմինները պետք է
պատշաճ եւ բարեխիղճ կատարեն իրենց պարտականությունները: Նախագահի ասածներն
այս տրամաբանության մեջ են, եւ որեւէ մեկը սրան չի կարող առարկել: Ինձ
զարմացնում է այն հակառակ ռեակցիան, որը փորձում են ստանալ հասարակության
մեջ նախագահի այս ելույթներից:
– Ասացիք, թե չպետք է գործարարների արտոնյալ դաս լինի, սակայն ակնհայտ
է, որ նրանց այդպիսին դարձնում է հենց իշխանությունը: Ինչպե՞ս պետք է նա
պայքարի իր ստեղծածի դեմ:
– Երբ ասվում է՝ իշխանություններ ու դրա տակ հասկացվում է՝ որեւէ
գերատեսչության տեխնիկական վերջին ծառայողից մինչեւ երկրի քաղաքական
առաջին դեմքը, ես դրան համաձայն չեմ, որովհետեւ արտոնյալ գործարարները
կոնկրետ մարդիկ են եւ կապված են կոնկրետ պետական իշխանության մեջ
ընդգրկված կոնկրետ մարդու հետ: Եթե մենք այսպես տարանջատենք ու ընդհանուր
հասկացություններով չխոսենք, կգանք կոնկրետ արդյունքների: Բայց եթե մենք
ընդհանուր խոսենք ու ասենք՝ արտոնյալ գործարարների դասը կապված է
իշխանությունների հետ, ու քանի որ կապված են՝ ուրեմն իրենք են ստեղծել
նրանց եւ չեն կարող այլեւս պայքարել դրա դեմ, դա կնշանակի, որ մենք շղթան
փակում ենք, ու այլեւս այս երկրում որեւէ բան անել հնարավոր չէ: Եթե վաղն
իշխանությունը փոխվի, ի՞նչ են ասելու այսօրվա այդ դիրքորոշում
ունեցողները: Ասելու են՝ կոռուպցիան իշխանության հետ կապ չունի՞: Ի՞նչ,
վաղվա իշխանությունը կոռուպցիային հովանավոր է լինելու եւ կարողանալո՞ւ է
պայքարել դրա դեմ: Ստացվում է՝ որեւէ երկրում հնարավոր չէ պայքարել
կոռուպցիայի դեմ, որովհետեւ այն իշխանությանը բնորոշ երեւույթ է, եւ նա չի
կարող պայքարել դրա դեմ: Եթե այդ բանաձեւերով խոսենք, ապա այսպես է
ստացվում:
– Այդ մեղադրանքները կոնկրետ Ռ. Քոչարյանի իշխանությանն են ուղղված, եւ
քաղաքական ուժերը եւս մեկ անգամ պնդում են, որ Ռ. Քոչարյանը 2003թ.
իշխանության եկավ բացառապես գործարարների շնորհիվ եւ այլեւս ի զորու չի
լինի նրանց դեմն առնել:
– Իսկապես չեմ հասկանում այդ հաստատումները. Ռ. Քոչարյանն իշխանության
եկավ այս հանրապետության ընտրելու իրավունք ունեցող ընտրողների ձայների
մեծամասնությամբ եւ այդպես ստացավ իր քաղաքական իշխանությունը: Թե ինչ-որ
մեկն ինչպես է դա մեկնաբանում՝ գործարարի աջակցությամբ է, թե գործարարի
տված փողով, ես նման մեկնաբանությունից կաշխատեի զերծ մնալ, որովհետեւ
որեւէ օբյեկտիվ հիմք դրանում չկա: Նույն ձեւով ես կարող եմ բերել ցանկացած
այլ երկրի օրինակ, թե ինչպես ԱՄՆ վերջին ընտրություններում Բուշը եկավ
իշխանության: Եթե գալիս ենք հայկական քարոզչական մոդելին, ապա Բուշն
իշխանության եկավ մեծահարուստների փողերով, ուրեմն նա ծառայելու է նրանց
շահերի՞ն: Այո՞: Ո՛չ: Բուշն ընտրվել է իր երկրի Ընտրական օրենսգրքով,
ստացել է ձայների մեծամասնություն, ստացել է քաղաքական իշխանությունը:
Նույնն էլ՝ Ռ. Քոչարյանը Հայաստանում: Իսկ այլ մեկնաբանություններն ինձ
համար այդ լրագրողի կամ քաղաքական ուժի սուբյեկտիվ գնահատականն է:
– Իսկ ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ Ռ. Քոչարյանն ընտրեց «մատ թափ տալու» խոսելաձեւը եւ ոչ թե քաղաքակիրթ զրույցները:
– Կարծում եմ, նա մատ թափ չի տվել: Ուղղակի նշել է, որ այսինչ
մարմիններում վարչարարությունը պետք է գտնվի շատ ավելի բարձր մակարդակի
վրա, աշխատակիցները շատ խստորեն պետք է հետեւեն առաջին հերթին այն
մարդկանց օրենքների կատարմանը, ում մասին, այո՛, մամուլը շատ է գրում:
Մամուլն իսկապես բերում է դեպքեր, որից ակնհայտ է, որ կան շատ արտոնյալ
գործարարներ, եւ հատուկ նշեց, որ իշխանության մարմնում ընդգրկված որեւէ
անձի կողմից որեւէ հովանավորչություն անընդունելի է լինելու: Ես միշտ
ասում եմ, որ յուրաքանչյուր գերատեսչություն պետք է իր ոլորտում
կազմակերպի կոռուպցիայի դեմ պայքարը: Նախագահի արածը փաստորեն մեկ անգամ
եւս հասարակությանը ցույց է տալիս, որ նա խստորեն այդ խնդիրը դնում է:
– Ուշ չէ՞:
– Չեմ կարծում: Հարցը նույնիսկ այն չէ, որ նախագահն այդ պահանջը
հրապարակային ներկայացրեց: Այն միշտ էլ դրվում էր, ու միշտ էլ աշխատանք
տարվում է: Այսօր հարցը շատ ավելի խիստ է դրվել, որովհետեւ դրա համար
օբյեկտիվ պայմաններ կան: Երկրի տնտեսական աճը թույլ է տալիս առանց ավելորդ
վախվորածության մոտենալ նաեւ գործարար աշխարհին: Իմ կարծիքով, նախորդ
շրջանում տնտեսության աճը կարող էր նաեւ հետընթաց ապրել՝ կախված որոշ
գործարարների դիրքորոշումից: Բայց այսօր հասել ենք այն մակարդակին, երբ
տնտեսությունը գնալով աճելու է:
– Այսինքն՝ որեւէ գործարարի հեռացումը երկրից այլեւս մտահոգի՞չ չէ:
– Ինչ էլ ասեն, Հայաստանի տնտեսական օրենսդրությունը բավականին լիբերալ է
եւ բիզնեսի համար նպաստավոր պայմաններ է ստեղծում: Այստեղ կա նաեւ
ստվերային տնտեսության հանգամանքը: Այստեղ որոշ մարդիկ որոշ ժամանակ կարող
էին աշխատել ստվերային դաշտում, բայց աշխարհում այդպիսի կետերը, որտեղ
ստվերային գործելու հնարավորությունն ավելի մեծ է, քան Հայաստանում էր,
գնալով պակասում են: Եվ եթե մի քանի տարի առաջ երկրից մի քանի գործարարի
իրենց փողերով հեռանալը լուրջ հարված էր երկրի տնտեսությանը, եւ նրանք
կգտնեին այլ երկրներ, որտեղ կոռումպացվածությունը մեծ էր, ու կկարողանային
իրենց կապիտալը տեղափոխել այնտեղ, ապա այսօր այդ վիճակը չէ: Նախ՝ որեւէ
գործարար այս երկրից իր կապիտալը հանելիս մտածելու է՝ իսկ ո՞ւր դնեմ,
այսպիսի բարենպաստ ռեժիմով երկիր կամ ավելի կոռումպացված ու ստվերային
երկրներ գտնել, քան այսօր Հայաստանն է, չկա: Այնպես որ, իրենք դժվար
կլուծեն իրենց կապիտալը տեղավորելու հարցը: Բացի այդ, Հայաստանի
տնտեսությունն արդեն հասել է այն մակարդակին, որ, եթե մի քանի տարի առաջ
գործարարները մի քանիսն էին, ապա այսօր նրանցից մեկի դուրս գալով՝ երկրի
տնտեսական զարգացումը չի վտանգվի: Վստահ եմ. այդ ազատված դաշտը գրավելու է
այլ գործարար: Այսինքն՝ այսօր երկրի ղեկավարությունը շատ ավելի վստահ
կարող է այդ ուղղությամբ քայլեր կատարել եւ ստիպել գործարարներին գալ
օրինական դաշտ եւ հրաժարվել ստվերայնորեն իր տնտեսությունը վարելու
սովորույթից:
– Որպես կոռուպցիայի դեմ պայքարի հարցերով խորհրդական՝ կարո՞ղ եք նշել մեկ գործարարի անուն, որն իր իրական շահույթը չի թաքցնում:
– Այդ հարցը ճիշտ կլինի ուղղել Հարկային ծառայության պետին, որն
ամբողջությամբ տիրապետում է ինֆորմացիային, թե որ գործարարն է ավելի շատ
հարկ մուծում, որքան է նրա ստվերայնությունը: – Համամի՞տ չեք այն
պնդումների հետ, որ Ռ. Քոչարյանի սպառնալիքներն իրատեսական կլինեին, եթե
նա նշեր գոնե մեկ անուն եւ ոչ թե բոլորին հասցեագրեր:
– Չեմ կարծում, թե դրանք անհասցե էին: Կոնկրետ ոլորտներ են նշվել, օրինակ,
աշխատուժ թաքցնելը, իրական աշխատավարձեր ցույց չտալը… Տարբեր տեղեր հստակ
ոլորտներ են նշվել ու հստակ խնդիրներ են դրվել: Չեմ կարծում, թե երկրի
ղեկավարն է, որ պետք է անուններ տա: Անունները շատ լավ գիտեն կոնկրետ
ծառայությունների ղեկավարները: Ավելին, նրանք, ովքեր թաքցնում են իրական
եկամուտները, բիզնեսները, նույնպես կոնկրետ մարդիկ են: Շատ հաճախ
իշխանության մեջ ընդգրկված մարդիկ են, եւ շատ լավ հասկանում են, թե ինչի
եւ ում մասին է խոսքը: Կարծում եմ, ոչ հրապարակային ելույթներում այդ
մարդկանց հետ շատ լավ բացատրական աշխատանք է գնում, եւ շուտով մենք
արդյունքներին ականատես կլինենք:
