– Դուք առաջին անգամ Հայաստանում եղել եք 1989 թվականին: Ի՞նչ նպատակով էիք այցելել:
– Արդեն քառասուն տարի է, ինչ ես կինոփառատոների ղեկավար եմ: Այն ժամանակ Բեռլինի կինոփառատոնի տնօրենն էի, եւ, միաժամանակ, իմ կինը ղեկավարում էր Նիոնի ֆիլմերի փառատոնը, որ մենք հիմնել էինք 1969 թվին Շվեյցարիայում: Մենք եկանք Հայաստան՝ հայկական վավերագրական ֆիլմերի առաջին ռետրոսպեկտիվը պատրաստելու համար: Երկարատեւ եւ դժվարին բանակցություններից հետո մեզ հաջողվեց ստանալ Մոսկվայի համաձայնությունը: Մենք Հայաստանում անցկացրինք տասը օր, ահռելի քանակով ֆիլմեր դիտեցինք: Հետո, ցավոք, ոչ բոլոր ֆիլմերն ուղարկվեցին մեզ, եւ բավականին մեծ ջանքեր էին անհրաժեշտ, որպեսզի դրանք ստանայինք: Մասնավորապես քաղաքական ուղղվածության ֆիլմերի մասին է խոսքս: Բայց ամեն ինչ հաջող անցավ: Մենք հրատարակեցինք նաեւ մի ձեռնարկ, որում տեղ էին գտել Հայաստանում այդ առիթով տեղի ունեցած մամլո ասուլիսի մասին հրապարակումը, այն ժամանակվա կինոռեժիսորների հետ բազմաթիվ հարցազրույցներ, ինչպես նաեւ` նրանց կենսագրությունները պատմող նյութեր: Այդ ձեռնարկն այսօր մեծ արժեք ունի: Խորհրդային Միության շրջանում հայերը թեեւ ֆիլմեր նկարահանելու որոշ ազատություն ունեին, բայց ձեզ հասկանալի պատճառներով՝ քիչ էին պատմական թեմաներով ֆիլմերը:
Իհարկե, զարմանալի է, թե ինչպես է Հայաստանում լավ իմաստով ամեն ինչ փոխվել այս տարիների ընթացքում: Եվ ես շատ երջանիկ եմ, որ կարող եմ կրկին այստեղ գտնվել: Պետք է ասեմ, որ մինչեւ կինոփառատոնի սկսվելն արդեն հասցրել եմ այցելել մի շարք եկեղեցիներ, ինչն այն ժամանակ չէի կարողացել անել, քանի որ դա պարզապես արգելված էր: Ես հիշում եմ, որ փողոցներում սովետական տանկեր էին կանգնած: Հետաքրքիր ժամանակներ էին, բայց եւ վտանգավոր:
– Հայկական ֆիլմերի մակարդակն արդյոք համեմատելի համարո՞ւմ եք եվրոպական ստանդարտների հետ.
– (Երկար լռում է.-Ի.Ս.) Այն ֆիլմերը, որ մենք դիտեցինք, իհա՛րկե: Թե ինչ է այսօր արվել, թերեւս հիմա վաղ է այդ մասին խոսելը, փառատոնի վերջում կերեւա: Շատ անհամբերությամբ եմ սպասում: Բայց մի բան հաստատ է. հայ ժողովուրդը շատ տաղանդավոր է: Դա հայտնի է ողջ աշխարհում, լինի դա կինոարվեստի, երաժշտության, լուսանկարչության, գրականության, թե այլ ասպարեզներում: Միակ խնդիրը, առաջին հերթին, ֆինանսականն է եւ ապա` տեխնիկայի հետ կապված հարցերը: Ստուդիաները վաճառվել են, իսկ եղած սարքավորումներն էլ շատ հին են, դեռ Խորհրդային Միության տարիներից մնացած սարքավորումներ են: Դե սա, իհարկե, մի նոր ժամանակաշրջանի սկիզբ է, որն իր հետ բերում է նաեւ աներեւակայելի դժվարություններ:
– Ի՞նչն է պատճառը, որ լուրջ ֆիլմերը, որտեղ ներկայացվում են ազգերի կենսակերպերն ու մտածելակերպը, որտեղ շոշափվում են սոցիալական հարցեր, ֆիլմեր, որոնք խորհելու տեղիք են տալիս եւ ունեն փիլիսոփայական մոտեցում, չեն վայելում այն հաջողությունը, որ ունեն, ասենք, ամերիկյան բլոկբաստերները:
– Ձեր նշած ամերիկյան ֆիլմերը, այդ բլոկբաստերները, գալիս են մի այնպիսի հզոր գովազդով, որ թվում է, թե հանդիսատեսի ուղեղի լվացում է տեղի ունենում, այնպես, որ մարդիկ կարծում են, թե դա է իսկական կինոն, իսկ մնացած ամեն ինչը միայն մշակույթ է եւ բարդ ընկալելի: Բայց զգացվում է, հատկապես կինոփառատոների ժամանակ, երիտասարդ սերնդի հետաքրքրությունը լուրջ ֆիլմերի նկատմամբ: Դա նշան է այն բանի, որ նրանք պահանջ ունեն նաեւ այնպիսի ֆիլմեր դիտելու, որոնք ֆիլմը դիտելուց հետո հանդիսատեսին կստիպեն խորհել:
Ասեմ անկեղծ. ես Ջեյմս Բոնդին դեմ չեմ: Ինքս եմ հաճույքով դիտում նման ֆիլմեր: Սակայն ես չեմ ուզում սահմանափակել հայացքս միայն ամերիկյան «Կոկա կոլայի» մշակույթով: «American way of life»-ը՝ ամերիկյան կենսակերպը միգուցե լավ է ամերիկացու համար, բայց այն չպետք է պարտադիր դառնա նաեւ իմ կենսակերպը: Կարծում եմ, որ պլյուրալիզմը նպաստում է մեր մտահորիզոնի ընդլայնմանը: Այն պրոբլեմը, որ ունենք մենք՝ եվրոպացիներս, այն է` իրար հասկանալը, խոսում է հենց այն խնդրի մասին, որ մենք հարուստ մշակույթ եւ պատմություն ունեցող ժողովուրդներ ենք: Իհարկե, կան ֆիլմեր, որոնք արտադրվում են լայն մասսաների համար, բայց դրանք միայն ամերիկյան ծագում չունեն` կան նաեւ եվրոպական բլոկբաստերներ, ինչը չի նշանակում, որ հեղինակային կինոն պակաս հետաքրքիր է:
Ֆիլմը կարող է լինել լուրջ, այն կարող է արծարծել լուրջ թեմաներ, բայց եւ միեւնույն ժամանակ` այն պետք է նաեւ հաճույք պատճառի, այն պետք է զբաղեցնի հանդիսատեսին:
– Միգուցե լուրջ ֆիլմերը մի՞շտ չեն բավարարում այդ պահանջը:
– Ոչ, ոչ, ի՞նչ եք ասում: Վատ ֆիլմեր ամենուր էլ հանդիպում են: Անգամ ամերիկյան բլոկբաստերների շարքում: Պետք չէ ընդհանրացնել: Կան հեղինակներ, որոնք ստեղծում են լավ ֆիլմեր: Բայց եւ նույն հեղինակը կարող է եւ հաջողված, եւ պակաս հաջողված ֆիլմեր նկարահանել: Եվ դա արվեստի բոլոր տեսակներում էլ կա, իսկ կինոն արվեստ է, կարող է նման բաներ պատահել:
– Տարիներ շարունակ ղեկավարել եք միջազգային տարբեր կինոփառատոներ: Կարո՞ղ եք հետադարձ հայացք նետել կինոյի զարգացմանը, եւ ասել, թե կինոարվեստում զարգացման ի՞նչ միտումներ եք նկատում: Կա՞ն արդյոք թեմաներ, որ կրկնվում են տարբեր ազգային ֆիլմերում: Արդյոք գլոբալիզացիան ներխուժե՞լ է նաեւ կինոյի աշխարհ:
– Օ, այս հարցը երկար պատասխան է ակնկալում: Կփորձեմ պատասխանել: 60-ական թվականներին գերակշռում էին սոցիալական եւ քաղաքական թեմաները՝ Վիետնամի պատերազմը, ապա երիտասարդական շարժումները: Այս իրադարձությունները ֆիլմերում գտան իրենց արտացոլումը: Այսօր այլ է վիճակը: Երիտասարդները տարված են իրենց քննություններով, կարիերայով, հասարակության մեջ հաջողակ լինելու ձգտումով: Նրանց ուշքն ու միտքը` շատ եւ հնարավորինս արագ դրամ վաստակելն է: Հասկանալի է, որ նրանք ձգտում են իրականությունից հեռանալ եւ հետեւաբար նախընտրում են թեթեւ եւ զվարճալի ֆիլմերը: Պարտադիր չէ, որ դրանք լինեն վատ ֆիլմեր: Իհարկե, այս վերլուծությունը չափազանց պարզունակ է` առանց հաշվի առնելու առանձին դեպքերը, առանձին երկրների օրինակները: Կա այսպիսի մի հասկացություն` «մոդա» կինոյում: Ես բախտ եմ ունեցել ապրել Բեռլինում պերեստրոյկայի ժամանակաշրջանում: Եվ դա մի զարմանալի բան էր՝ բացահայտել սովետական կինոն, որը տարիներ շարունակ փակ էր մեզ համար եւ ապա հանկարծ ու միանգամից դարձավ մատչելի` ասենք, «Կոմիսար» ֆիլմը դիտելը: Դրանք անմոռանալի եւ հիանալի պահեր էին: Նույնն էլ տեղի ունեցավ չինական կինոյի հետ: Այն անծանոթ էր հանդիսատեսի լայն շրջանակներին եւ հանկարծ դարձավ շատ պոպուլյար, մտավ մոդայի մեջ: Սրանք մոդաներ են, որ գալիս ու գնում են: Դա պայմանավորված չէ միայն արտադրության որակով: Դա նաեւ կախված է կինոքննադատությունից, «նոր»-ի նկատմամբ հետաքրքրությունից: Չգիտեմ՝ հաջորդ մոդան ո՞րը կլինի: Գուցե հայկական կինոն…
Հ.Գ. Այս հարցազրույցը տեղի ունեցավ շնորհիվ «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի գլխավոր հովանավոր «Վիվա Սելլի» եւ փառատոնի կազմկոմիտեի աջակցության: