– Պարոն Սարգսյան, Դուք Երեւան քաղաքի զարգացման նախագիծ ունեք եւ դա ներկայացրել եք կառավարության քննարկմանը: Ինչո՞ւ եք դուք մշակել այդ նախագիծը, առաջարկ կամ պատվե՞ր է եղել:
– Ես այդ բնագավառի մասնագետներից եմ, շատ լավ ուսումնասիրել եմ ոչ միայն հայկական, այլեւ եվրոպական փորձը: Բացի դրանից, 5 տարվա քաղաքապետարանի իմ աշխատանքից հետո եկել եմ այն համոզման, որ Երեւանի կառավարման գործող համակարգը սխալ է: Բացի այդ, Սահմանադրության փոփոխությունից հետո քաղաքապետի ընտրության հստակ պահանջ կար, եւ կառավարությունն առաջարկում է, որպեսզի քաղաքապետի ընտրությունը լինի ավագանիների միջոցով: Ես համոզված եմ, որ դա շատ ավելի վատ տարբերակ է, քան նույնիսկ գործող տարբերակը, երբ քաղաքապետը նշանակովի է: Այս նախագծում մի քանի պրոբլեմ կա. առաջինը, որ բնակիչը նորից զրկված կլինի քաղաքապետ ընտրելուց, երկրորդը՝ մեր ավագանիներն անընդհատ պրոբլեմ են լինելու իրենց իսկ կողմից ընտրված քաղաքապետի համար, խիստ անձնավորվելու է եւ բերելու է քաղաքապետի հաճախակի փոփոխության: Մյուս կողմից էլ՝ ավագանիներից բացի, լինելու են թաղապետեր, եւ դա ավելի է բարդացնելու համակարգը: Ես առաջարկում եմ Երեւանը մասնատել եւ ստեղծել 7-8 քաղաքներ, եւ քաղաքապետը լինի ընտրովի, որին պետք է ընտրեն բնակիչները:
– Ձեր նախագծով ի՞նչ սահմաններ է ունենալու «կենտրոնական» Երեւանը:
– Ես մարդկանց ուշադրությունը հրավիրեցի այն փաստի վրա, որ ավելի հետաքրքիր կլինի մտածել Երեւանը վերադարձնել իր նախկին, այսինքն՝ Ա.Թամանյանի երկրորդ գլխավոր հատակագծի սահմաններին: Այս նախագծով Երեւան քաղաքը նախագծվում էր մոտ 450.000 բնակչով եւ շուրջ 7-8 հազար հա տարածքով՝ այսօրվա Կենտրոն համայնքը, Նորք-Մարաշը, Արաբկիրը, ներքեւում` Պանթեոնը ներառյալ, Երկաթգծի կայարանի հատվածը, Երեւանյան լիճը, որի անմիջապես հարեւանությամբ գտնվում են շուրջ 6000 տարվա պատմություն ունեցող Շենգավիթի ավերակները եւ Մարաշը: Այս վիճակով Երեւանն այսօր ունի մոտ 300.000 բնակչություն, բայց հեռանկարային զարգացման 450.000 ցուցանիշը մնում է ուժի մեջ, որին միշտ կարելի է հասնել:
– Իսկ ի՞նչ է լինելու մնացած համայնքների հետ:
– Մնացած համայնքները նորից պետք է կոչվեն քաղաքներ, այսինքն՝ թաղապետարանների փոխարեն կլինեն քաղաքապետարաններ՝ Երեւան-Դավիթաշեն, Երեւան-Շենգավիթ եւ այլն: Թաղապետերը տեղական ինքնակառավարման կիսատ լիազորություններ ունեցող պաշտոնյաներ են: Նրանց լիազորությունները պետք է դարձնել քաղաքապետի լիազորություններին հավասարազոր: Նոր քաղաքապետերը պարտավոր են մշակել իրենց քաղաքների գլխավոր հատակագծերը, համաձայնեցնել մեծ Երեւանի գլխավոր հատակագծի հետ, որից հետո նոր իրավունք ունենան զբաղվել հողհատկացումով, շինարարության թույլտվությամբ եւ այլն: Այս համակարգը կբերի նրան, որ Երեւանի բոլոր օրգանները կսկսեն լավ աշխատել, կստեղծվի լուրջ մրցակցություն, նրանք կունենան լիարժեք իրավունք եւ լիարժեք պատասխանատվություն: Չարբախի բնակիչը ստիպված չի լինի գալ Կենտրոնի քաղաքապետարան, որ իր պատուհանը դուռ դարձնի: Ես գիտեմ, թե ինչքան դժվար է կառավարել քաղաքը այսպիսի կենտրոնացված վիճակում: Իմ առաջարկած տարբերակը, ինչպես ցանկացած նոր բան, չհասկացվեց եւ հակառակ մեկնաբանությունների արժանացավ: Մոտ երկու ամիս առաջ այն ներկայացրի կառավարություն եւ, կարծում եմ, առաջիկայում հասարակության բոլոր շերտերի մասանակցությամբ լուրջ քննարկում կլինի: Հետեւել եմ մամուլին, եւ քաղաքապետարանի կողմից արդեն առաջարկը չընդունելու վերաբերյալ կարծիքներ կան:
– Իսկ ո՞րն է ձեր նախագծի նպատակը:
– Երեւանի զարգացումը: Աշխարհի քաղաքների զարգացման գաղտնիքը մեկն է՝ քաղաքապետերը զբաղված են մեկ հարցով՝ ինչքան հնարավոր է` շատ ներդրումներ բերել: Հիմա թաղապետն ունի տարածք, բայց ինքը շահագրգիռ չէ ներդրողներ բերել, որովհետեւ ներդրողի հետ բանակցելու իրավունք չունի: Բանակցողը քաղաքապետն է: Քաղաքապետին էլ, անկախ անձից, հետաքրքրում է հիմնականում Երեւանի կենտրոնը: Ես ամբողջ քաղաքի գլխավոր ճարտարապետն եմ եղել, բայց չեմ խորացել Շենգավիթի, Չարբախի խնդիրների մեջ: Դա ֆիզիկապես անհնար է: Ես ինձ Կենտրոնի ճարտարապետ եմ զգացել: Եթե ծայրամասային քաղաքներ ստեղծվեն, տեղի քաղաքապետերն իրենք կսկսեն անմիջապես բանակցել ներդրողների հետ եւ ծրագրեր բերել: Եթե հիմա մարմնի միայն գլուխն է աշխատում, ապա այդ լուծումից հետո մյուս բոլոր անդամներն էլ կաշխուժանան:
– Այդ դեպքում ո՞րն է լինելու Հայաստանի մայրաքաղաքը՝ այդ բոլոր քաղաքները միասի՞ն, թե՞ Կենտրոնը:
– Երեւան-Կենտրոնը: Այս մոդելը նորություն չէ, ես չեմ հայտնագործել: Սկսած 70-ական թվականներից այն կա Եվրոպայում: Երբ քաղաքները սկսեցին զարգանալ եւ մեծանալ, դա բերեց անկառավարելիության: Մարդիկ սկսեցին մեծ քաղաքներն արդյունավետ կառավարելու մեխանիզմներ մտածել եւ բաժանեցին մեծ քաղաքները: Այս դեպքում իշխանությունն էլ է ապակենտրոնացվում, եւ, իմ կարծիքով, շատ համահունչ է Երեւանի համար: 1,2 մլն բնակչություն ունեցող Երեւանում քաղաքապետի ընտրությունը վտանգավոր է: Ընտրված քաղաքապետը քաղաք-պետության նախագահի իրավունքներ է ձեռք բերելու: Բայց դա էլ թողենք մի կողմ: Ինչո՞ւ 1,2 մլն բնակչությունը չի կարող ունենալ, ենթադրենք, 9 քաղաքապետ: Ինչո՞ւ 20.000 բնակիչ ունեցող Արթիկ քաղաքն ունի քաղաքապետ, իսկ 100 հազարանոց Էրեբունին չունենա: Լիոնն այս մոդելի փայլուն օրինակն է. ունի մոտ 2 մլն բնակչություն եւ 55 համայնք: Լոս Անջելեսում նույն վիճակն է: Պարզապես մեր կուլտուրայի մեջ դա անսովոր բան է:
– Լավ, իսկ ի՞նչ է տալու ձեր նախագիծը Դավիթաշենի երեւանցուն: Նա ինչո՞վ համոզվի, որ դա իր համար լավ տարբերակ է:
– Դավիթաշենի բնակչին տալիս են կառավարման իր իրավունքը, ինքն ընտրելու է անմիջապես իր տարածքի, իրեն կառավարող քաղաքապետին: Իր կիսատ լիազորությունները դառնալու են լիարժեք քաղաքային լիազորություններ: Ընդ որում՝ իր քաղաքի գլխավոր հատակագիծն էլ է ինքը որոշելու: Ինքն է որոշելու՝ իրեն այգի պե՞տք է, թե՞ ոչ: Հիմա լիազորությունը տված է քաղաքային իշխանություններին, մինչդեռ դա պետք է տալ բնակչին: Ուզում են իրենց այգին դարձնել կառուցապատման գոտի, կամ հակառակը՝ թող դարձնեն:
– Բնակիչն ինչպե՞ս պետք է մասնակցի այդ ամենին:
– Գլխավոր հատակագիծը լուծում է մի շարք ստրատեգիական հարցեր՝ ապագա ճանապարհները որտեղո՞վ պետք է անցնեն, ո՞ր հատվածն է լինելու անտառային, որտե՞ղ են լինելու մեր ջրային հատվածները, ո՞ր հատվածներն են լինելու արդյունաբերական կամ բնակելի հատվածներ: Դա երբեք հարկայնության, շենքի ճարտարապետության խնդիրներ չի լուծելու: Դա լուծելու է գլոբալ տարածքի անվտանգության խնդիրներ: Հաջորդ փուլն արդեն մի աստիճան ավելի մոտ է բնակչին. դա այն հատակագիծն է, որի վրա երեւում են բակերը, այգիները, կրպակները: Այս նախագիծը պարտադիր պետք է քննարկվի հասարակության հետ:
– Բոլոր դեպքերում ձեր նախագիծը քաղաքական ենթատեքստ ունի, եւ տպավորություն է ստեղծվում, թե դա ավելի առաջնային պլանում է, քան բնակիչների խնդիրները: Մասնատելով մեծ Երեւանը՝ փոքր համայնքներին ավելի հեշտ կլինի կառավարել, մանավանդ` ընտրությունների ժամանակ:
– Ես երբեք քաղաքականության մեջ չեմ եղել, ինձ համար դա հաստատուն կատեգորիա չէ: Քաղաքականությունը փոփոխվում է: Բայց կա տարածքների կայուն զարգացման խնդիր: Թե քանի ընտրատարածք կլինի՝ իմ խնդիրը չէ, այդ հարցերը կարելի է տալ կառավարության այն հանձնաժողովին, որի անդամը ես չեմ: Երկու դեպքում էլ բնակիչն ինքն է որոշում՝ կաշառքո՞վ ընտրել, թե՞ առանց կաշառքի:
– Պարոն Սարգսյան, անդրադառնանք Կենտրոնի կառուցապատմանը, որի հետ դուք սերտ կապ ունեք եւ որի պատճառով քննադատության եք ենթարկվում: Ձեզ դո՞ւր են գալիս այսօրվա կառուցապատումները:
– Ես, ի տարբերություն բոլորի, երբեք պոպուլիստական հայտարարություններ չեմ արել եւ չեմ անի: Ես ասել եմ` Երեւանի դեմքը փոխվելու է: Կան նաեւ կառույցներ, որոնք ինձ դուր չեն գալիս: Ես վերջերս ասացի, որ ինձ դուր չի գալիս Գլխավոր պողոտայում հին հուշարձան շենքերը հավաքելու գաղափարը: Քանի որ, ըստ նախորդ բոլոր գլխավոր հատակագծերի, այդ մասում պետք է այգի լիներ: Բայց բնապահպանները համաձայնեցին, որ այդ մասում լինի ոչ թե այգի, այլ շինություններ: Կյանք է, քաղաքաշինությունն արտահայտում է տվյալ երկրի կուլտուրան:
– Կարծիքներ կան, որ Կենտրոնն իր սեյսմիկ հնարավորություններով ի վիճակի չէ այդքան բարձր հարկայնությամբ շինությունների ծանրություն կրել:
– Ես այդպես չեմ համարում. լավ ծանոթ եմ շատ երկրների կենտրոններին, կառուցապատման խտություններին: Սեյսմակայունությունը կապ չունի հարկայնության հետ: Դրանք ոչ մասնագիտական խոսակցություններ են: Չկա նման հասկացություն: Դրանք լուրջ խոսակցություններ չեն: Այլ խնդիր է, որ Երեւանը չի դիմանում այսօրվա քաղաքաշինությանը, պատռվում է: Այն, ինչ կառուցեցին 70-ական թվերին, նույնությամբ հիմա է կրկնվում: Այն ժամանակ սկսեցին բարձրահարկ շենքեր կառուցել բակային հատվածներում ու քննադատվեցին: Մարդիկ իներցիայով են մտածում:
– Խոսքը կենտրոնին է վերաբերում, որտեղ Օպերայի շենքը կորել է նորակառույց բարձրահարկերի ֆոնի վրա: Չէ՞ որ կառավարության 2000թ. N 774 որոշման համաձայն` «Հյուսիսային պողոտայի» շենքերի բարձրությունը 20-25 մ պետք է լինի:
– Այդ որոշումը գրել է Նարեկ Սարգսյանը, տարել է կառավարություն: Ես հավատացել եմ այդ ծրագրին: Որոշման մեջ գրված էր, որ պողոտայի լայնությունը լինի 21-24 մ, շենքերի բարձրությունը՝ 7 հարկ, բացի առանձին ակցենտներից, այս դեպքում՝ աշտարակից:
– Բայց ի՞նչ ակցենտների մասին է խոսքը, այնտեղ 8 հարկից պակաս շենք չկա:
– Ստեղծվել էր հեղինակային խումբ, որի ղեկավարը ես էի: Որոշեցինք պողոտայի 24 մետր լայնությունը դարձնել 27 մետր: Դա թույլ տվեց, որ 7 հարկը դառնա 6+2 հարկ: Հետագայում այդ 6+2-ն էլ պրոբլեմ ստեղծեց մեզ համար, որովհետեւ ձյան եւ անձրեւաջրերի հեռացման խնդիրը խիստ արդիական դարձավ, եւ մենք որոշեցինք ուղղակի անել 8 հարկ: Աբովյան փողոցի եւ Օպերայի միջեւ կա մոտ 8-9 մ ահագին թեքություն, որի հաշվին կարող է ավելանալ 9-րդ հարկը: «Հյուսիսային պողոտայի» գերխնդիրն առանձին շենքերի ճարտարապետությունը չէ, այլ այն է, որ գոյություն ունեցող քաղաքից մտնում ես մեկ այլ քաղաք, որտեղ տպավորությունը բոլորովին այլ է:
– Բազմաթիվ կարծիքներ են հնչել, որ նորակառույցների շինարարական որակը ցածր է:
– Մեր շենքերը կառուցվում են ամենաբարձր չափանիշներով, շինարարական որակը բարձր է: Երբեւիցե նման որակ չի եղել Հայաստանում: Միաձույլ կոնստրուկցիաներով շինարարություն չի արվել Երեւանում: Խորհրդային տարիներին շինարարության ժամանակ գողանում էին ամեն ինչ: Այսօր դա անհնարին է, հարյուրավոր վերահսկող կառույցներ կան, վերահսկվում է նաեւ պատվիրատուի կողմից:
– Կարծիք կա, որ պատվիրատուն ներդրումների մեջ է խնայում, դրա համար էլ որակը ցածր է ստացվում: Ասում են՝ շինարարությունը փող լվանալու ամենահարմար ոլորտն է:
– Դա բացառվում է:
– Իսկ նախագծային աշխատանքների ժամանակ պատվիրատուների կողմից ձեզ վրա ճնշում չի՞ եղել: Դուք նախագծել եք այն, ինչ ուզե՞լ եք:
– Քաղաքաշինությունը կոմպրոմիսների արվեստ է: Դու կարող ես կոմպրոմիսների գնալ, բայց մինչեւ այն գիծը, որից հետո գիտես, որ վատ կլինի: Մեր պատկերացումներով մենք այդ գիծը չենք անցել:
– Դուք խոսակցության ժամանակ ասացիք, թե պատկերացնում եք` 50 տարի հետո ինչպիսին է լինելու Երեւանը:
– Երեւանը դառնալու է շատ խոշոր եւ աշխարհի ամենաճանաչված քաղաքներից մեկը: Այն դերը, որ այս տարածաշրջանում ժամանակին փոքր մասշտաբով ունեցել է Թիֆլիսը, տարիներ հետո ունենալու է Երեւանը: Այն բնակելի մասը, որ այսօր դուր չի գալիս շատերին, մոտ 20 տարի հետո մարդիկ դուրս կգան կենտրոնից, կգնան Արագածի լանջերը եւ այլ տեղեր: Կենտրոնը կդառնա գործարար, ժամանցային վայր:
– Իսկ ինչպե՞ս եք պատկերացնում ժամանցային ու գործարար մեքենաների գերբեռնված երթեւեկությունը:
– Այստեղ պրոբլեմ ունենք: Ժամանակին, երբ խորհրդային տարիներին կենտրոնը կառուցապատվում էր, փողոցների մասով ուշադրությունը քիչ է եղել: Երեւանում փողոցների քանակը պետք է ավելացվի: Այսօր շատ փողոցներ փակուղի են տանում, դրանք պետք է բացվեն:
– Այսօրվա Երեւանը ձեզ դո՞ւր է գալիս, մանավանդ այն մասով, որ 5 հարկանի երկար շենքերի բակում մի նորակառույց եւ բոլորովին այլ երկնաքեր է վեր խոյանում: Դա աչքի համար անսովոր է եւ, թվում է, թե չի ներդաշնակվում շրջապատի ճարտարապետական ոճին:
– Քաղաքաշինությունն արվեստ է, եթե ինչ-որ բան ես կառուցում եւ անում ես գեղեցիկ ու համաչափ, դա արվեստի ստեղծագործություն է: Բայց եթե դու որպես ճարտարապետ ինչ-որ բան վատ, անհամաչափ ու կոպիտ անես, ապա տհաճություն կպատճառես:
– Ձեր անունը շատ է շրջանառվում ճարտարապետական-քաղաքաշինական քննադատությունների ժամանակ, դա ձեզ չի՞ մտահոգում:
– Քաղաքաշինությունը միշտ եղել է ցավագին: Չգիտեմ աշխարհում մի կառույց, որի ճարտարապետին չհարվածեն: Թամանյանը 20-րդ դարի սկիզբը դրեց, նրան քննադատեցին, մենք էլ դրեցինք 21-րդ դարի սկիզբը, եւ ամեն ինչ նույնն է: Կարող եմ եզրափակել. ես ուրախ եմ եւ վստահ եմ զգում, որ եղել եմ քաղաքաշինական բազմաթիվ ծրագրերի անմիջական նախաձեռնողը Երեւան քաղաքում: Ուզում եմ ձեզ հիշեցնել 2000 թվականը, երբ կար ընդամենը «Երեւան» հյուրանոցի ներքին «ռեմոնտը»: Դա էր քաղաքի միակ ներդրումը: Հիմա տեսեք ինչքան լուսավորված են փողոցները, ինչքան հյուրանոցներ են կառուցվել, «Հյուսիսային պողոտա», «Հյուսիսային ճառագայթ», կիսակառույցները վերացան: Շեշտակի փոխվել է Երեւանը: Ինչո՞ւ չեք ուզում լավ բաները նկատել: