Երեկ ԱԺ-ում Գիտության, կրթության, մշակույթի եւ երիտասարդության հարցերի ու Սոցիալական, առողջապահության եւ բնության պահպանության հարցերի մշտական հանձնաժողովները խորհրդարանական լսումներ էին կազմակերպել «Դեղերի մասին» ՀՀ նոր օրենքի նախագծի քննարկման շուրջ: Ինչպիսի՞ն է այսօր Հայաստանում շրջանառվող դեղերի շուկան, ի՞նչ հիմնախնդիրներ կան ոլորտում, եւ ինչպե՞ս կարող է նոր օրենքը դրանք լուծել:
Դեղերի եւ բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնի տնօրեն ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի տվյալներով, այսօր դեղերի շուկան Հայաստանում խիստ մրցակցային է: Հայաստանում արտադրվող դեղերի մասնաբաժինն իրացման ծավալների մեջ ընդամենը 3-4% է, եւ գործում են մոտ 20 ներմուծող ընկերություններ, որոնց թվում կան նաեւ խոշոր կազմակերպություններ: Հայկական դեղագործական ասոցիացիայի նախագահ Ղուկաս Ուլիխանյանը նույնպես այն կարծիքին է, որ ցանկացած տնտեսվարող սուբյեկտ առանց որեւէ արգելքի կարող է դեղ ներմուծել: Հնարավո՞ր է, որ որոշ օլիգարխների կողմից այս շուկան էլ մենաշնորհային կամ օլիգոպոլիստական դառնա: «Եթե օրենքով եւ ենթաօրենսդրական ակտերով շուկան չփչացնեն, ապա չեմ կարծում, որ մոնոպոլիա կառաջանա»,- մեզ հետ զրույցում նշեց Ղ. Ուլիխանյանը` ավելացնելով, որ նման մտավախություն կար դեռ այն ժամանակ, երբ դեղերի ներմուծման վրա սկսեցին ավելացված արժեքի հարկ (ԱԱՀ) կիրառել, սակայն արդեն քանի տարի է, շուկան նման հավակնություններից զերծ է: Իսկ ինչպե՞ս կարող են «օրենքով փչացնել» մրցակցային դաշտը: Օրենքի նախագծում մի կետ կա, որով թույլատրվում է դեղ ներմուծել միայն արտադրողից կամ նրա հատուկ ներկայացուցչից: «Դա կարող է հանգեցնել մոնոպոլիայի, քանզի որեւէ արտադրող կարող է ներմուծողի հետ պայմանավորվել, եւ միայն մեկ ընկերություն կկարողանա տվյալ դեղը ներմուծել: Այս հարցի շուրջ մեր փաստարկներն ընդունվեցին, եւ իմ կարծիքով, այդ կետը կհանվի»,- ասում է Ղ. Ուլիխանյանը:
Այս կետը, ըստ նրա, օրենքի նախագծի միակ «բացը» չէ, որ հետագայում տնտեսվարող սուբյեկտների եւ բնակչության համար կարող է որոշակի խնդիրներ ստեղծել: Նախագծում դեղատների եւ դեղատնային կրպակների տարբերակում է մտցվել: «Գործող օրենքում երկուսն էլ կարող են նույն ֆունկցիաները կատարել, իսկ նորով դեղատնային կրպակն իրավունք է ստանում վաճառելու միայն առանց դեղատոմսի բաց թողնվող դեղեր: Իսկ դեղատնային կրպակները կազմում են դեղ վաճառող հաստատությունների մոտ 80-90%-ը: Այսինքն, այս դեպքում նրանք աշխատելու են ընդամենը 300-400 անուն դեղերի հետ, ինչի հետեւանքով նրանք մեխանիկորեն կփակվեն»,- մեկնաբանում է Ղ. Ուլիխանյանը: Նրա կարծիքով, այդ պարագայում դեղերի գները կաճեն, իսկ սոցիալապես անապահով խավը դժվարությամբ ձեռք կբերի դեղամիջոցներ: «Ես գտնում եմ, որ պետք է օրենքով ֆիքսվի, թե որն է դեղատուն, որը` դեղատնային կրպակ: Ենթաօրենսդրական ակտերին այդ հարցը չպետք է թողնել»,- ասում է Հայկական դեղագործական ասոցիացիայի նախագահը:
Ոլորտի մասնագետներն ու համապատասխան մարմինները միակարծիք են նաեւ այն տեսակետի շուրջ, որ դեղերի ներմուծման վրա դեռ 2001թ.-ից կիրառվող ԱԱՀ-ն բացասաբար է անդրադառնում շուկայի վրա: Գները բարձրանում են, դեղերը դառնում են քիչ մատչելի:
Մեկ այլ խնդիր է դեղերի գրանցման մեխանիզմը: Ըստ Ղ. Ուլիխանյանի, գրանցման գները Հայաստանում որոշակի բարձր են, իսկ գրանցման ժամկետները նվազման միտում ունեն: Ի դեպ, վերջին փաստը ներմուծողին ձեռնտու չէ: Ինչո՞ւ դեղը չգրանցել 10, այլ ոչ թե 5 տարով: «Բանն այն է, որ 5 տարում ներմուծողը գրանցման համար մուծած 2000 դոլարը չի փոխհատուցի, առավել եւս` շահույթ չի ստանա»,- ասում է Ղ. Ուլիխանյանը: Դեղերի գրանցման հետ կապված` նա իր լուծումն է առաջարկում, այն է` ընդունել ՌԴ-ում գրանցված դեղորայքի ցանկը: «Եթե արտադրողն ուզում է վաճառել Ռուսաստանում գրանցված դեղը, նույն պրոցեդուրայի որոշակի թղթային մասը Հայաստանում է անում, որոշակի գումար է տալիս պետությանը եւ գրանցում է դեղը: Այժմյան 2000 դոլարի փոխարեն այն դեպքում կարող է վճարել, օրինակ, 600 կամ 1200 դոլար»,- գտնում է Ղ. Ուլիխանյանը: Նրա հիմնավորմամբ, այդ դեպքում, ոլորտի մրցակցությունն ավելի կուժեղանա, ներմուծողները կշատանան, գները կնվազեն, պետբյուջեն էլ իր հերթին կշահի: Ի դեպ, Էմիլ Գաբրիելյանի տվյալներով, Հայաստանում այսօր գրանցված է 3600 անուն դեղ, այն դեպքում, երբ, օրինակ, Ռուսաստանում այդ թիվը մոտենում է 18000-ին: «Եթե հանենք նույն դեղաչափի տարբեր արտադրողներին, ապա կստացվի, որ շատ քիչ դեղ է իրականում գրանցված ՀՀ-ում»,- կարծում է Ղ. Ուլիխանյանը: Ի դեպ, գրանցման զուտ պրոցեսն էլ է շատ երկար տեւում ոչ միայն Հայաստանում, այլեւ ամբողջ աշխարհում, քանզի Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը գտնում է, որ եթե դա 2 ամսից քիչ է տեւում, ուրեմն լաբորատոր փորձաքննություններն անցել են «աչքակապությամբ»:
Իսկ ո՞վ պետք է գրանցի «որբ դեղերը», այսինքն, որոնք կենսականորեն անհրաժեշտ են, սակայն դրանց նկատմամբ պահանջարկը շատ փոքր է, ուստի գրանցումն ու ներմուծումն էլ` անշահութաբեր: Ղ. Ուլիխանյանի խոսքերով, «Դեղերի մասին» գործող օրենքը թույլ է տալիս, որ «բարի կամք դրսեւորելու դեպքում կառավարությունը պետբյուջեի հաշվին գրանցի այդ դեղերը»:
Սակայն, Հայաստանում սրանք միակ դեղերը չեն, որ «որբ» են: Հանրապետության բուժհաստատություններում կենտրոնացված են տոննաներով ժամկետանց դեղեր (ի դեպ, դրանց մեծ մասը մնացել է դեռ երկրաշարժի ժամանակ տրված օգնությունից), որոնց միայն ֆիզիկական առկայությունն արդեն վտանգավոր է, քանզի դրանցից կարող են օգտվել եկամուտ ստանալու նպատակով: Առողջապահության փոխնախարար Թաթուլ Հակոբյանի խոսքերով, այս օրենքի նախագիծն ունի մի դրույթ, որով սահմանվում է կուտակված դեղերի ոչնչացման կարգը: Այդ գործընթացով պետք է զբաղվի Բնապահպանության նախարարությունը:
Օրենքի նախագծի վերաբերյալ բոլոր առաջարկությունները կուսումնասիրվեն ԱԺ համապատասխան մշտական հանձնաժողովի կողմից, եւ այն կքննարկվի հաջորդ քառօրյայում: