Այսպիսի խոսք կա. իսկական տղամարդը պետք է որդի ունենա, ծառ տնկի եւ տուն կառուցի։ Իհարկե, մեր օրերում «տուն կառուցելը» կարելի է վերաձեւակերպել` «տուն գնել»։ Սակայն դա ամենեւին չի հեշտացնում իսկական տղամարդուն ներկայացվող այս պահանջը։
Ո՞վ կարող է մեզ մոտ տուն գնել (խոսքը վերաբերում է երիտասարդներին)։ Նա, ում օգնում են ծնողները, նա, ում օգնում են ապագա կնոջ ծնողները, կամ այն երիտասարդները, ովքեր կարողացել են ինքնուրույն, երիտասարդ տարիքում հաջողության հասնել բիզնեսում (դրանց թիվն այնքան էլ մեծ չէ)։
Հայաստանում անշարժ գույքի գները մի շարք հարցեր են առաջացնում, որոնց դժվար է պատասխանել։ 1990-ական թվականներից սկսած դրանք անշեղորեն աճում են։ Մասնագետներն աճը բացատրում էին հետեւյալ կերպ. 90-ականների կեսերին տների գներն իրական շուկայական մակարդակից շատ ավելի ցածր էին, եւ ժամանակի հետ դրանք պետք է բարձրանային։ Որպես անշարժ գույքի գների աճին նպաստող գործոն` նշվում էր նաեւ փախստականների հոսքը, որը մեծացրեց պահանջարկը։
Մյուս կողմից, ներկայումս արհեստական ցածր գնի գործոնն ազդեցություն չունի։ Ինչ վերաբերում է պահանջարկին, ապա այն 90-ականներից հետո պետք է որ նվազած լիներ, եթե հաշվի առնենք, որ տարբեր գնահատականների համաձայն` անկախության ձեռքբերումից ի վեր հանրապետությունը լքել է մոտ 1 մլն մարդ։
Կա եւս մի հետաքրքիր հանգամանք. ընդհանրապես, որքան առաջարկը մեծանում է, այնքան առաջարկվող ապրանքի գինը պետք է նվազի։ Անշարժ գույքի շուկայում վերջին տարիներին մենք ունենք առաջարկի զգալի աճ, որը ձեւավորվում է նոր կառուցվող շենքերի հաշվին։
Ազգային վիճակագրական ծառայությունը (ԱՎԾ) մի քանի օր առաջ հրատարակեց «Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակը» 2005թ. համար։ Ձեռքի հետ նշենք, որ տնտեսական աճը կազմել է 13,9%։ Այս անգամ անդրադառնանք շինարարության ոլորտին, որին էլ պարտական ենք այսպիսի ցուցանիշ ունենալու համար։ Ըստ ԱՎԾ-ի, 2005թ. ընթացքում շինարարության աճը կազմել է 34,2%։ Պետբյուջեի, մարդասիրական օգնության, կազմակերպությունների եւ բնակչության միջոցների հաշվին շահագործման է հանձնվել 343078 քմ ընդհանուր մակերեսով մոտ 1229 բնակելի շենք։ Բնակչության միջոցների հաշվին կառուցված 668 շենքից 369-ը բաժին են ընկնում Երեւանին։
Իսկ կազմակերպությունները, ըստ ԱՎԾ-ի, 2005թ. ընթացքում կառուցել են 24 բնակելի շենք, բոլորն էլ Երեւանում։ Քանի որ հրապարակման մեջ նշված չէ, թե կառուցվող շենքերի որ մասն է բազմաբնակարան, կարելի է ենթադրել, որ բարձրահարկ, «էլիտար» շենքերի մեծ մասը կառուցել են հենց կազմակերպությունները։
Ոչ ոք չի կարող ժխտել, որ շինարարության ծավալները տպավորիչ են, քաղաքը վերածվել է մի մեծ շինհրապարակի եւ ամեն մեկն ինչ-որ բան սարքում է՝ զարմացնելով մեր երկիր առաջին անգամ ոտք դնող սփյուռքահայերին։ Հաշվի առնելով կիսակառույց բարձրահարկ շենքերի մեծ քանակը՝ կարելի է կանխատեսել, որ 2006թ. ընթացքում անշարժ գույքի առաջարկի աճի տեմպերը կպահպանվեն։ Այդ դեպքում ինչպե՞ս բացատրել, որ անշարժ գույքի գները նույն 2005թ.-ի ընթացքում բարձրացել են միջինը մոտ 23%-ով։ Այս մասին տեղեկացրեց ՀՀ Անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի ղեկավար Մանուկ Վարդանյանը։
Գներն արագ աճում են հատկապես քաղաքի կենտրոնում։ Ոմանք դա բացատրում են նրանով, որ արտասահմանում ապրող շատ հայեր ցանկանում են տուն ձեռք բերել Երեւանի կենտրոնում։ Բացատրությունները շատ են, բայց սպառիչ չեն։ Փաստն այն է, որ աշխատող եւ քիչ թե շատ նորմալ եկամուտ ստացողների համար տուն գնելն անհնարին է։
Ողջ աշխարհում այս խնդիրը լուծելու համար մշակվել եւ գործում է հիպոթեքային վարկերի համակարգը։ Այսինքն, կայուն եկամուտ ունեցող անձանց տրամադրվում են վարկեր՝ անշարժ գույք ձեռք բերելու նպատակով։ Վարկերը տրվում են ցածր տոկոսադրույքով եւ մարման բավական մեծ ժամանակահատվածով։
ՀՀ-ում նույնպես գործում է այս համակարգը, սակայն այն իրեն լիովին չի արդարացնում։ Պատճառը նույն բարձր տոկոսադրույքներն ու մարման կարճ ժամկետներն են։ Համեմատության համար կարող եք աչքի անցկացնել այս աղյուսակը։
Ինչպես տեսնում եք, համեմատությունն ակնհայտորեն մեր օգտին չէ։ Հայաստանի առեւտրային բանկերն, իհարկե, ունեն իրենց պատճառաբանությունները։ Բանկի միջոցները գոյանում են քաղաքացիների ավանդներից, իսկ երկարաժամկետ եւ ցածր տոկոսայնության վարկեր տրամադրելու համար հարկավոր է ներգրավել երկարաժամկետ դեպոզիտներ։ Իսկ դա մեր բանկային համակարգի ամենացավոտ տեղերից մեկն է։ Որոշ ժամանակ առաջ խոսակցություններ կային, որ օտարերկրյա բանկային կազմակերպությունների հետ համագործակցություն հաստատելու եւ նրանց միջոցներով երկարաժամկետ վարկեր տրամադրելու հիմքեր են ստեղծվում, սակայն տեսնելով այսօրվա տոկոսադրույքները՝ պարզ է դառնում, որ էական քայլեր այս ուղղությամբ չեն կատարվել։
Ոչ պակաս կարեւոր խոչընդոտ է նաեւ բյուրոկրատական քաշքշուկը։ Անգամ ապառիկ հեռուստացույց գնելու համար քաղաքացին պետք է տարբեր տեղեկանքներ հայթայթի ու դրանք վերցրած` վազվզի այստեղից այնտեղ։
Կան նաեւ որոշ սահմանափակումներ։ Օրինակ, գրեթե բոլոր բանկերում առքուվաճառքի առարկա հանդիսացող տունը համարվում է գրավ, որը կանցնի բանկի սեփականության տակ վճարման պարտավորությունները չկատարելու դեպքում։ Նշենք նաեւ, որ մեր բանկերից զգալի մասը տան արժեքի 50%-ից ավելին չի վճարում։
Եկեք տեսնենք, թե որքան եկամուտ պետք է ունենա մարդը՝ ասենք 30 հազար դոլար արժողությամբ 2 կամ 3 սենյականոց բնակարան ձեռք բերելու համար։ Ամենից առաջ նա պետք է ունենա 15 հազար դոլար, որպեսզի կատարի կանխավճարը։ Օգտվելով մեր բանկերից մեկի ինտերնետային կայքում տեղադրված հաշվիչներից, կարող ենք պարզել, որ 17% տոկոսադրույքի եւ 5 տարի մարման ժամկետով հիպոթեքային վարկի համար քաղաքացին ամսական պետք է վճարի մոտ 373 դոլար։ Եվ եթե ընդունենք, որ նա սնվում է օդով եւ իր եկամուտն ամբողջությամբ նվիրում է տուն ունենալու նպատակին, ստացվում է՝ վերջինիս տարեկան եկամուտը պետք է կազմի 373 x 12, այսինքն՝ 4476 դոլար։ 13,9%-անոց տնտեսական աճից հետո մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն մեր երկրում հազիվ գերազանցեց 1500 դոլարը։ Հաշվի առնելով եկամուտների բեւեռացվածության բարձր մակարդակը, այն, որ տարբեր գնահատականների համաձայն` «միջին խավի» տարեկան եկամուտները կազմում են 2500-3000 դոլար, կարելի է եզրակացնել, որ տուն գնելն այնքան էլ հեշտ չէ։
Հիմա վերադառնանք կառուցվող բազմաբնակարան շենքերին. ո՞ւմ համար են կառուցվում այս «էլիտար» շենքերը։ Այն, որ մեծահարուստները քաղաքի կենտրոնում կառուցվող շենքերում կարող են գնել մեկ կամ մի քանի բնակարան, կասկած չի հարուցում։ Սակայն նրանց կողմից ներկայացված պահանջարկը դժվար թե բավարար լինի անշարժ գույքի շուկայի առաջարկը ծածկելու համար։
Տարածված այն մոդելը, երբ շինարարություն իրականացնող ընկերությունը մինչեւ շենքը շահագործման հանձնելն արդեն կանխավճարներ է հավաքում եւ ունի իր գնորդները, մեզ մոտ շատ փոքր կշիռ է կազմում։ Իսկ կիսակառույցների տերերն արդեն անհանգստության նշաններ են ցույց տալիս եւ արդեն իսկ սկսել են համագործակցել անշարժ գույքի գործակալությունների հետ՝ գնորդ գտնելու հարցում։ Բազմաբնակարան շենքերի շինարարություն իրականացնողները դժվար թե վնասներ կրեն՝ հաշվի առնելով անշարժ գույքի գների աճի միտումները Հայաստանում։ Սակայն ոչ մի գործարար չի ցանկանում փողը «քնեցնել»։ Միգուցե այս խնդիրը նպաստի ՀՀ-ում հիպոթեքային շուկայի զարգացմանը, որն օգտակար կլինի թե՛ բնակարան ձեռքբերողների, թե՛ կառուցողների, եւ թե՛ միջանկյալ օղակի՝ բանկերի համար։ Ինչպես ասում են՝ չկա չարիք, առանց բարիքի։