Փաստ է, որ առանց լուրջ հեռուստավարկանիշային ուսումնասիրությունների ոչ մի հեռուստաընկերություն եթեր-դիտորդ շղթայի օղակները ճիշտ պատկերացնել չի կարող: Կարող է աշխատել, համարելով, որ իր հեռուստաարտադրանքը դիտվում է, սակայն այդ կարծիքն առանց տվյալների անհիմն կլինի:
Հեռուստադիտողների նախասիրությունները պարզելու համար հետեւողական ծրագիր է անհրաժեշտ, որը թույլ կտա հեռուստաեթերում դիտորդների տեղաշարժերին հետեւել: Հեռուստավահանակի օգնությամբ մեկ ալիքից մյուսը տեղափոխվելով, յուրաքանչյուր մարդ իր սեփական վարկանիշային սանդղակն է ստեղծում: Որպեսզի ուսումնասիրությունները ամբողջական դառնան, հետազոտություններում տարբեր տարիքային եւ սոցիալական խավեր պետք է ընդգրկված լինեն, որոնք եւ տվյալ հեռուսաալիքի տվյալ հաղորդումների վարկանիշը կպարզեն:
«Այռեքս Հայաստանի»-ի կազմակերպության միջոցով Միջազգային զարգացման ամերիկյան գործակալությունը ԶԼՄ-ների աջակցության ծրագիր է իրականացնում եւ հեռուստավարկանիշային տվյալներ տրամադրում: Ծրագիրը գործում է Երեւանում, որտեղից եւ ընտրվել են այն ընտանիքները, ում նախասիրությունների հիման վրա եւ արվում են հետազոտությունները: Միջին վիճակագրական ընտանիքում պետք է թոշակառուներ, հասուն մարդիկ եւ դեռահասներ լինեն: Արդեն մի քանի ամիս է, ինչ երեւանյան 120 ընտանիք իրենց տանը հատուկ հեռակառավարման վահանակներ` «մարդաչափեր» ունեն, որոնց օգնությամբ հնարավոր է դարձել հետեւել ալիքների փոփոխմանը եւ վարկանիշ կազմել: Ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամ այդ «մարդաչափի» վրա իր սեփական կոճակն ունի` ներկված տարբեր գույներով, եւ կարող է ալիքը փոխել միայն իր համար նախատեսված կոճակի օգնությամբ: Ըստ մասնագետների` 120 ընտանիքի հեռուստատեսային նախապատվությունները բավարար են ամբողջական կարծիք կազմելու համար: Օրինակ, ֆրանսիական հեռուստավարկանիշը 1200 ընտանիք է որոշում:
«Այռեքս Հայաստանի»-ի կողմից իրականացվող ծրագիրը սկսել է գործել 2005թ. օգոստոսից, երբ կիրառվեց օրագրային պանելի սկզբունքը: Ծրագրի ղեկավարի ԶԼՄ-ների գծով տեղակալ Արտաշես Փարսադանյանը տեղեկացրեց, որ սկզբում յուրաքանչյուր դիտորդ հատուկ օրագրում ամեն 15 րոպեն մեկ նշում էր, թե որ ալիքն է դիտում: Հետո արդեն այդ տվյալները մշակվում էին: Սակայն փորձաքննական շրջանն անցնելուց հետո նպատակահարմար եղավ կանգ առնել ավելի օբյեկտիվ` «մարդաչափերի» վրա: Այդ սարքը միանում է հեռուստացույցը միացնելուց 15 վայրկյան հետո, որպեսզի ժամանակ տա դիտորդին կողմնորոշվել իր ընտրության մեջ: Եվ արդեն մի քանի րոպե հետո կարելի է պարզել` կոնկրետ այս ալիքի լսարանը ավելացա՞վ, թե՞ նվազեց: Հայկական ընտանիքների հասցեները չեն հրապարակվում` օբյեկտիվության համար: Հայտնի է, որ ընտանիքները պատահական են ընտրված եւ բացի տարբեր սեռի ու տարբեր տարիքի մարդկանց պարտադիր առկայությունից, բնակվում են նաեւ Երեւանի տարբեր շրջաններում: Հայաստանում գործող ծրագրի շնորհիվ պարզ է դառնում` թե ինչ նախապատվություններ ունեն, օրինակ, միջին տարիքի կանայք, կամ, օրինակ, մեծահասակ տղամարդիկ կամ երեխաները: Կարելի է իմանալ, թե ո՞ր ալիքից եւ ի՞նչ ալիք տեղափոխվեց տվյալ դիտորդը, եւ այդ ալիքը լքող դիտորդների քանի՞ տոկոսն է կազմում: Այդ տեղեկությունները վերամշակվում են եւ կարող են տրամադրվել հեռուստաընկերություններին եւ գովազդային գործակալություններին: Գովազդատուների համար կարեւոր է իմանալ` թե ո՞ւմ կարող է հետաքրքրել իրենց ապրանքը: Այս դեպքում հեռուստավարկանիշը կօգնի նրանց գովազդային շուկայում ճիշտ կողմնորոշվել եւ կոնկրետ տարիքային խմբին ուղղված ապրանքն այդ խմբի համար ամենավարկանիշային հաղորդման մեջ տեղադրել: Հայկական որոշ հեռուստաընկերություններ զգում են նման վարկանիշային ուսումնասիրությունների կարիքը, որոշ ընկերություններ էլ այն հապճեպ ու ոչ օբյեկտիվ են համարում:
Մասնագետների կարծիքով` նույնիսկ եթե այսօր նման ծրագրի անաչառությունն ու անհրաժեշտությունը դեռ չի գիտակցվում, այն անպայման մի քանի տարի հետո լայն կիրառում կունենա: Հեռուստաեթերի մասին ամբողջական պատկեր կազմելու համար պետք է հստակ իմանալ, թե շաբաթվա որ օրերին, ինչ հաղորդումներ են նախընտրում դիտել տարբեր սեռի, տարիքի հեռուստադիտողները: Եվ այդ տվյալներն օգտագործելով` կարելի է ավելի ճիշտ համագործակցել գովազդատուների հետ եւ սեփական հեռուստացանց կազմել: Վարկանիշը հզոր շարժիչ ուժ է, եւ ոչ միշտ է բարձր պահանջներ ունեցող դիտորդի օգտին աշխատում: Դրա ապացույցը եղավ ռուսական «Անշլագ» հումորիստական ծրագիրը, որը մի քանի անգամ հանվեց եթերից, սակայն նորից վերադարձավ, քանի որ ահռելի լսարան ուներ: Հայաստանում հեռուստատեսային բացահայտ լիդեր-ալիքներ չկան, չկան նաեւ աուտսայդերներ: Հեռուստաընկերությունների հեղինակությունն արդեն չի գործում, ամեն ինչ կախված է ծրագրերի բնույթից: Հանրային ալիքն, օրինակ, հիմնական լսարանը հավաքում է լուրերի թողարկման ժամերին, իսկ լսարանի մեծամասնությունը 50-ն անց մարդիկ են: Երեւանում անցկացված մի քանի ամսվա հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մեզ մոտ ամենաբարձր վարկանիշն ունեն հումորիստական, զվարճացնող հաղորդումներն ու սերիալները: Եվ զվարճացնելու միտում ունեցող հեռուստաընկերությունները ամենամեծ լսարանն են հավաքում: Նոյեմբեր ամսվա դրությամբ, տարբեր ժամերին ամենաբարձր վարկանիշն ունեին «Շանթը»` շնորհիվ իրար ետեւից ցուցադրվող սերիալների, «Արմենիան»` շնորհիվ իր հումորային հաղորդումների, եւ «TV 5»-ը, այն ժամերին, երբ «Կուբ»-ն էր ցուցադրում: Իսկ մինչեւ 14 տարեկան երեխաները հիմնականում «Դար 21» ու սերիալներ են դիտում: Պատկերը որքան ճշգրիտ է, այնքան էլ մտահոգիչ է, քանի որ ոչ մի երկրում կրթական ու մշակութային հաղորդումները բարձր վարկանիշ չեն ունենում: Իսկ վարկանիշային հաղորդումներով հագեցնելով եթերը, կարելի է լսարանի ավելի պատրաստված ու զարգացած տոկոսի ուշադրությունը կորցնել: Ռեժիմով հումոր ու սերիալ ցուցադրելով` ալիքները կարող են ռեյտինգի զոհը դառնալ: Կարելի է բարձր վարկանիշ ունեցող հաղորդումների մոդելով բազմաքանակ կրկնօրինակներ ստեղծել եւ կարելի է բոլորովին այլ ճանապարհով զարգանալ, փորձելով վարկանիշային դարձնել այլ մոդելները: Ուսումնասիրելով հայկական տվյալները` կարելի է պարզել, օրինակ, որ երեկոյան «պրայմ-թայմ» ամենաթանկ եթերաժամում հիմնականում նորություններ կամ քաղաքական հաղորդումներ են ցուցադրվում, իսկ քաղաքականությամբ չհետաքրքրվող մարդը դիտելու բան չի գտնում: Հեռուստավարկանիշային տվյաները կարող են օգնել ալիքներին, որպեսզի այդ ժամերին որեւէ այլ ուղղվածություն ունեցող հաղորդում տեղադրվի եւ դիտորդների բոլոր զանգվածները միանան հեռուստադիտման գործընթացին: Համենայնդեպս, այդպես վարվեց «Շողակաթ» հեռուստաընկերությունը, որը «ամենաքաղաքականացված» ժամերին մշակութային հաղորդում տեղադրեց եւ լսարանի որոշակի տոկոս գրավեց: Վարկանիշային ինֆորմացիան կարելի է ճկուն օգտագործել, չընդունելով միայն «դիտում են, ուրեմն լավն է» մոտեցումը: Կարելի է քայլ առ քայլ այն կիրառել եւ հաղորդումների ավելի բազմաբնույթ եւ հիմնավորված ցանց կազմել: «Ռոսիա» ալիքն, օրինակ, 5 մլն դոլար ծախսեց` «Վարպետն ու Մարգարիտան» հեռուստաֆիլմը նկարահանելու համար եւ ցուցադրման ընթացքում հրաժարվեց գովազդից, քանի որ վարկանիշը եկամտից ավելի կարեւոր համարեց: Եվ ռեկորդային լսարան հավաքեց: Վարկանիշային տվյալների օգտագործումը մրցակցության խթան կարող է լինել: «Նման հետազոտություն Հայաստանում երբեւիցե չի իրականացվել, այն համապատասխանում է միջազգային բոլոր նորմերին: Մենք պատրաստ ենք մեր տվյալները ցանկացած գովազդային գործակալության եւ հեռուստաընկերության տրամադրել: Դեռ անվճար: Ինչպես նրանք կվարվեն այդ ինֆորմացիայի հետ, իրենց գործն է»,- ասաց Ա. Փարսադանյանը: Հետագայում ինֆորմացիան վաճառվելու է, քանի որ հեռուստատեսային մրցակցության համար իրական ինֆորմացիան անհրաժեշտ է: