Ֆրանսիացի լուսանկարիչ Յան Արտուս-Բերտրանը շատ խիստ եւ զուսպ մարդ է, իսկական պրոֆեսիոնալ: Սակայն իր ստեղծած պատկերները ծնում են էմոցիոնալ եւ անմիջական խոհեր: 30 տարի առաջ նա գնաց Քենիա՝ իր կնոջ մոտ, որն Աֆրիկայում արդեն երեք տարի ուսումնասիրում էր առյուծների կյանքը: Երեք տարի, օր ու գիշեր գիտնականների խումբը հետեւում էր առյուծների մեկ ընտանիքի՝ պրայդի վարքագծին՝ նրանց կյանքի մասին ամբողջական պատկերացում կազմելու համար: Ուսումնասիրության ընթացքում բազմաթիվ լուսանկարներ արվեցին: «Ես հասկացա, որ ֆոտոն իր մեջ ավելի շատ ինֆորմացիա է պարունակում, քան տեքստը: Եվ որոշեցի լուսանկարչությամբ զբաղվել, որովհետեւ ֆոտոյով կարելի է շատ բան բացատրել»,- ասում է Յան Արտուս-Բերտրանը, ով մի քանի օր առաջ Երեւան էր այցելել: Լինելով ուղղաթիռի օդաչու եւ տեսնելով երկնքի եւ երկրի հայացքների տարբերությունը, նա միաձուլեց ֆոտոխցիկն ու օդանավը: Եվ ստեղծեց տագնապալի գեղեցկությամբ հագեցած հազարավոր պատկերներ:
– Եվ նույնիսկ այն ժամանակ, երբ Ֆրանսիա վերադարձա, քանի որ իմ երեխաները պետք է դպրոց հաճախեին, ես շարունակեցի ուղղաթիռից լուսանկարել: 1992 թվականին Ռիո դը Ժանեյրոյում էկոլոգիայի խնդիրներին նվիրված կոնֆերանս էր բացվել, եւ հարյուրավոր երկրներ քննարկում էին իրենց էկոլոգիական վիճակը: Այդ կոնֆերանսից հետո ես հասկացա` ինչ վտանգի տակ է մեր մոլորակը: Օզոնային շերտն է քայքայվում, գետեր են չորանում եւ շատ այլ արհավիրքներ են կատարվում: Այդ բոլոր խնդիրները ես սրտիս շատ մոտ ընդունեցի: Աշխարհը պաշտպանելու համար պետք էր խոշոր գործ նախաձեռնել, եւ ես սկսեցի լուսանկարել աշխարհը երկնքից: Երկինքը իմ սերն է: Իսկ երկնքից նետած հայացքն ավելի խորն է, քանի որ տեսադաշտն է մեծանում: Վերեւից նայելով, կարողանում ես ավելի խոր մտածել այն վտանգի մասին, որը բոլորիս է սպառնում:
– Ձեր լուսանկարներում քիչ են մարդիկ: Արդյո՞ք մարդու դիմանկարը երկրորդական է:
– Իմ ֆոտոներում մարդիկ շատ կան, ավելի ճիշտ, շատ են մարդկանց կողմից թողնված հետքերն ու հետեւանքները: Մարդկության հետքերն իրենց կառուցած տներն են, մեքենաները եւ այլ բաներ: Լուսանկարների մեծամասնության մեջ երեւում է մարդու ներկայությունը: Եվ հետո, ես ոչինչ չեմ սարքում, լուսանկարում եմ այն, ինչ տեսնում եմ: Այսինքն, մեր հողը:
– Կարծում եք, բոլոր պրոբլեմները մարդո՞ւ պատճառով են ի հայտ գալիս:
– Այո, դրանում երկու կարծիք լինել չի կարող:
– Հայաստանում ի՞նչ առաջնահերթ էկոլոգիական խնդիր տեսաք:
– Վստահ եմ, որ Հայաստանն ունի նույն այն խնդիրները, որոնք ամբողջ աշխարհում կան: Ես չեմ եկել այստեղ` Հայաստանի խնդիրները ցույց տալու համար: Իմ նպատակը յուրաքանչյուր մարդու ուշադրությունը ներկա պահի վրա ուղղելն է: Հենց հիմա, այսօր մեզ վտանգ է սպառնում, եւ այդ վտանգի մասին մտածելը յուրաքանչյուրիս պարտականությունն է: Շատ քիչ մարդ է գիտակցում այդ վտանգի մասին, նույնիսկ իմ շատ մտերիմ ընկերները չեն ուզում անգամ տեսնել այդ վտանգի իրական լինելը: Ֆրանսիայում մենք համագործակցում ենք 65 դպրոցների հետ եւ ցանկանում ենք, որ երեխաները դեռ մանուկ հասակից հետաքրքրվեն մեր աշխարհի ապագայով: Ես ուզում եմ, որ նրանց տեսահորիզոնը լայն լինի:
– Երեւանյան Ձեր ցուցադրության ընթացքում հասցրե՞լ եք շփվել հայ հանդիսատեսի հետ:
– Մի քիչ: Եվ տեսա, որ հայերի մոտ նացիոնալիստական գծերը շատ են զարգացած:
– Կարծում եմ, ֆրանսիացիներն էլ են նացիոնալիստ:
– Մեր նացիոնալիզմն ուրիշ է: Բայց, ամեն դեպքում, բոլորը պետք է մտածեն` թե ի՞նչ կարող են անել ուրիշին օգնելու համար: Աշխարհում եւ հարուստներ, եւ աղքատներ կան: Դա աշխարհի անարդարության դրսեւորումներից մեկն է: Աշխարհում հավասարություն չկա: Մենք չենք կարող փոխել այդ կարգը, բայց պետք է իմանանք դրա մասին եւ ընդունենք, որ դա արդար չէ: Մեր աշխարհը զարգանում է երկայնության վրա: Պետք է առաջ գնալ առանց փչացնելու, առանց աղտոտելու: Լուսանկարը միայն միջոց է այդպիսի զարգացման անհրաժեշտությունը հասկանալու համար: Իմ նպատակն էկոլոգիական պայքարն է, առանց որի զարգացումը թերի է:
– Այդ պայքարը շարունակող այլ նախագծեր ունե՞ք:
– Հիմա աշխատում եմ մի նախագծի վրա, որը կոչվում է «6 միլիարդ ուրիշներ»: 6 մլրդ մարդու նույն հարցն եք տալու եւ նկարահանելու եք նրանց պատասխանները: Մեկ հարցին տված պատասխանները վիդեոֆիլմի տեսքով 2008 թվականին ցուցադրվելու է Փարիզի «Պոմպիդու» արվեստի կենտրոնում: Մենք կիմանանք, թե ի՞նչ են մտածում մոլորակի բնակիչները: Եվ, ինչպես յուրաքանչյուր իմ նախագիծ, դա էլ է անվճար ցուցադրվելու:
– Երեւանում ցուցադրված «Երկիրը՝ երկնքից» նախագիծը տարբերվո՞ւմ էր այլ երկրների ցուցադրություններից:
– Իմ լուսանկարները ցուցադրելու համար միջոցներ են պետք, այդ պատճառով Հայաստանի ցուցադրությունը ոչ ամբողջական ստացվեց: Այլ երկրներում ցուցադրությունը բացօթյա է լինում, եւ ավելի մեծ ուշադրություն է դարձվում գրություն-լեգենդներին: Սակայն լուսանկարների այս նույն երեւանյան ցուցահանդեսը տեսել է 60 մլն մարդ՝ հարյուրից ավելի երկրներում: Եվ ինչպես էլ լինի, շատերը կհետաքրքրվեն այդ տեսածով: Մարդկանց մտածելակերպը փոխելն իմ խնդիրը չէ, բայց հույս ունեմ, որ կփոխվի նրանց վերաբերմունքը: Ինձ համար շատ կարեւոր է Հայաստանի նման փոքր երկրներ այցելելը, հիմա ես պիտի Տաջիկիստան մեկնեմ: Փոքր երկրներում մարդիկ հաճախ ճամփորդելու միջոցներ չունեն եւ այս ցուցահանդեսը տեսնելով` նրանք իմանում են իրենց հեռու ու մոտ հարեւանների կյանքի մասին: Տեսնում են ու հասկանում, որ նույն աշխարհին են պատկանում: Եվ եթե աշխարհի մի անկյունն ավերվում է, ուրեմն անպայման դրա ազդեցությունն իրենք էլ են զգալու. մի տեղը փչանում է եւ փչացնում է մյուսը: