– Վերջին շրջանում ամենաթեժ թեմաներից մեկն է դարձել «Հարսնաքարում» տեղի ունեցած դեպքը եւ դրա շուրջ ստեղծված իրավիճակը: Շատ է խոսվում նաեւ երեւույթի քաղաքականացման մասին: Ի՞նչ կասեք սրա մասին: Այս շարժումը միայն ինքնաբո՞ւխ էր, թե՞ նաեւ հրահրվում էր որոշ քաղաքական ուժերի կողմից:
– Իսկապես այս հարցը վերջերս շատ է շոշափվում, եւ, կարծում եմ` սա արտացոլում է այն հանգամանքը, որ մենք գործ ունենք միանգամայն նոր երեւույթի հետ: Բնական է` տարբեր գնահատականներ են հնչում այս մասին, եւ փորձ կա հասկանալու այս նոր երեւույթի էությունը: Խնդիրն ինքնին բարդ է, եւ բնական է, որ ամեն մի նոր երեւույթի ի հայտ գալու դեպքում մարդիկ փորձում են տարբեր ուժերի միջամտությունը տեսնել դրա մեջ, թե ում կողմից կարող է այն հրահրված լինել, կամ ում ականջներն են երեւում դրա ետեւից: Եվ սա հասկանալի է, եթե հաշվի առնենք, որ մինչ այժմ հասարակությունը գործ է ունեցել միայն մի շատ պարզ քաղաքական պրակտիկայի հետ` գործող ռեժիմ եւ կուսակցություններ: Այստեղ երկար տարիների ընթացքում ամեն ինչ պարզվել է, շատ հեշտ է դարձել գնահատելը` տվյալ ուժն ո՞ւմ վրա է հիմնվում, արտաքի՞ն, թե՞ ներքին ուժերի, ռեժիմի հետ ի՞նչ հարաբերություններ ունի: Սակայն ինչպե՞ս գնահատել տվյալ իրավիճակը, երբ ակտիվություն են ցուցաբերում արդեն տարբեր հասարակական խավեր, եւ անծանոթ են նրանց կողմից առաջ քաշված թեզերը եւ առաջադրված խնդիրները: Գոյություն ունեցող ավանդական քաղաքագիտական պատկերացումներով` ընդհանրապես դժվար է գնահատել առաջադրված այդ խնդիրների արժեքը: Հիշում եք Մաշտոցի պուրակի դեպքերը: Կարծում եմ` հենց այդ պայքարի ժամանակ արտահայտվեց նման մեկնաբանությունների խայտաբղետությունը: Կարծես խնդիրը շատ պարզ է եւ հստակ, հայտնի են ակտիվիստները, բայց ընդհանրապես պարզ չէր խնդրի էությունը: Կային մարդիկ, ովքեր կարծում էին, որ այս ամենը ոչ ոքի պետք չէ, քանի որ երկրի առջեւ ծառացել են ավելի կարեւոր խնդիրներ, իսկ մարդիկ իրենց եռանդը ներդնում են ոչ կարեւոր հարցերի լուծման համար: Բայց հետո եղավ արդյունք, եւ հարցը լուծում ստացավ: Եվ, իսկապես, վերջին 20 տարիների ընթացքում Հայաստանում խնդիրները լուծվել են միայն ներիշխանական շրջանակներում եւ ոչ իշխանական համակարգից դուրս: Այս ամենը ցույց է տալիս, որ մենք գործ ունենք մի նոր երեւույթի հետ: Այս տեսանկյունից պետք է դիտարկել այս հարցը, թե ինչում է դրա նորությունը, եւ ինչից են առաջացել նման քաղաքացիական ակցիաներ: Սա մի կողմից` խոսում է հասարակության հասունացման մասին, իսկ մյուս կողմից, իմ կարծիքով, ավելի մեծ դեր է խաղում այն հանգամանքը, որ հասարակության մեջ հասունանում է այն պատկերացումը, որ կուսակցական պայքարն ինքնին մաքուր չէ: Քաղաքացին տեսնում է, որ իրեն ամեն օր խոստանում են մի բան, սակայն իրականությունը զարգանում է այլ ուղղությամբ: Այսինքն` տեղի է ունեցել կուսակցական պայքարի արժեզրկում: Սա է հիմնական պատճառը, որ շատերը սկսում են գիտակցել, որ չի կարելի հույսեր կապել այս կամ այն քաղաքական ուժի հետ: Եվ, բնականաբար, այս ամենը պետք է բերեր նրան, որ առանձին հասարակական խավեր իրենք իրենց վրա վերցնեն ինչ-որ հասարակական-քաղաքական խնդիրների լուծման առաքելությունը: Սա է այսօր կատարվում Հայաստանում, ինչը տարօրինակ եւ անսովոր է թվում, քանի որ տարիներ շարունակ քաղաքական ասպարեզի տեր ու տիրականը եղել են իշխող վարչակարգը եւ քաղաքական կուսակցությունները: Մարդկանց սովորեցրել են, որ երկրի բոլոր խնդիրները լուծում են կուսակցությունները, իսկ հասարակությունը ոչ մի գործ չունի դրա հետ, նա միայն պետք է գա ցույցերի եւ գնա տուն, գնա ընտրությունների, եւ այլն: Կուսակցություններին վերապահվել է «փրկիչների» դերը, եւ մարդիկ էլ ինչ-որ տեղ հավատում են դրան: Հենց այս կեղծ համոզմունքն է քաղաքական կյանքը հասցրել դաժան լճացման, երբ կուսակցությունները վերածվել են անհասկանալի խմբավորումների, քանի որ նորմալ կուսակցական կյանք կարող է լինել միայն այն երկրում, որտեղ գործում է հիմնական քաղաքական` ընտրական մեխանիզմը: Իսկ Հայաստանում այդ մեխանիզմը արդեն 15-17 տարի չի գործում, եւ այդ մասին հայտարարում են նույն կուսակցությունները: Այսօր կուսակցությունները նույնիսկ իրենց քաղաքական ինքնությունն են կորցրել, նրանք չգիտեն` ընդդիմությո՞ւն են, թե՞ իշխանություն: Այսպիսով, ստեղծվել է մի հետաքրքիր եւ շատ հստակ հակադրություն քաղաքացիական հասարակության, իշխանության ու կուսակցությունների միջեւ:
– Դուք նշեցիք Մաշտոցի պուրակի մասին, սակայն, եթե համեմատենք այս երկու շարժումները, ապա «Հարսնաքարի» դեպքում ավելի շատ չի՞ նկատվում որոշ քաղաքական ուժերի միջամտությունը եւ փորձը` օգտագործելու այս հարցը իրենց քաղաքական մրցակիցների դեմ:
– Կարծում եմ` սա ոչ թե օգտագործելու փորձ է քաղաքական ուժերի կողմից, այլ նրանց բանկրոտային վիճակի արտացոլումն է, երբ կուսակցությունները ստիպված են լինում կրկնել քաղաքացիների կարծիքը, քանի որ չեն կարող ուրիշ բան ասել: Նույն ՀՀԿ-ն, որն ամեն կերպ ձգտում է փրկել Ռուբեն Հայրապետյանին, նա էլ չի կարող չդատապարտել այդ երեւույթը: Այսինքն` ստեղծվում է մի վիճակ, երբ հասարակությունը դնում է այնպիսի պահանջներ, երբ որեւէ մեկը չի կարող ուրիշ կարծիք հայտնել: Հենց սրա մեջ է կայանում իմ նշած նորության էությունը: Քանի՞ հոգի էին Մաշտոցի պուրակում, մոտ 40 ապամոնտաժող եւ նույնքան էլ երիտասարդներ, սակայն նրանց դիմակայում էին մինչեւ 350-400 ոստիկաններ:
– Սակայն, կարծես, Մաշտոցի պուրակի նվաճումն իշխանությունը (զիջման գնալով) պարզապես յուրացրեց` ընտրություններից առաջ քաղաքական դիվիդենտներ շահելու համար, այդպես չէ՞:
– Ոչ, դա կարելի է միայն ենթադրել: Բայց հիմա ընտրություններ չկան, այդ դեպքում ինչո՞ւ ստիպեցին Ռ.Հայրապետյանին ձեւականորեն մեղանչել:
– Իսկ ի՞նչ էական տարբերություն կա` Ռ.Հայրապետյանը պատգամավո՞ր է մնում, թե՞ զրկվում է մանդատից, չէ՞ որ նա առաջվա պես պահպանում է իր դիրքը:
– Մինչեւ պուրակը նույնպես ասում էին, որ մեր դեմ խաղ չկա: Սա շատ ֆունդամենտալ նվաճում է. իշխանությունը ստիպված էր զիջումների գնալ, իսկ երբ նա ստիպված է, սկսում է քողարկել իր ստիպված լինելը, թե դիվիդենտ է շահել եւ այլն: Ամենաէականն այն է, որ նման զիջման իշխանությունները երբեք ստիպված չէին եղել գնալ վերջին 20 տարիների ընթացքում: Հասարակության համար կարեւորն իշխանությանը ծնկի բերելն էր: Այս երեւույթի մեջ ինձ դուր է գալիս նրա նոր հոգեբանությունը: Ինչո՞վ է տարբերվում այդ նոր հոգեբանությունը հին քաղաքական համակարգի հոգեբանությունից. այն հիմնված է մի հստակ թեզի վրա` «անհնազանդություն անօրինականությանը»: Սա լուրջ քաղաքական պայքար է եւ փիլիսոփայություն, որը վաղը կարող է նաեւ բարձրացնել նախագահի հրաժարականի հարցը: Իսկ հին համակարգը սովոր չէ այս նոր փիլիսոփայությանը: Քաղաքական գործիչներն աղաղակում են ընտրությունների կեղծման եւ խորհրդարանի անօրինական լինելու մասին, բայց հետո գնում եւ վերցնում են իրենց մանդատները` ենթարկվելով անօրինականությանը, իսկ մարդիկ սրա մեջ ոչ մի վատ բան չեն տեսնում:
– Բայց հենց այդ նույն ընտրությունները ցույց տվեցին, որ այդ ազատամիտ քաղաքացիական հասարակությունն ընդհանրապես անզոր է ընտրակեղծիքների եւ անօրինականության դեմ: Այդ դեպքում ինչքանո՞վ է էական դառնում Ձեր նշած հաղթանակը իշխանության դեմ:
– Էական է այնքանով, որպեսզի ցույց տա տարբերությունն այս երկու փիլիսոփայությունների` հին քաղաքական համակարգի եւ նոր հոգեբանության միջեւ: Հասարակությունը չի կարող դրա դեմ պայքարել, պայքարում են նրանք, ովքեր դուրս են եկել դրա միջից, ովքեր չեն ենթարկվում եւ իրենց գործունեությամբ կարող են համոզել մնացած հասարակությանը: Նրանք այսօր կարող են լինել 100 հոգի, վաղը` 300, հետո` 1000, եւ այդպես շարունակ: Ինչո՞ւ այն ահռելի ընտրազանգվածը, որը 2008թ. ձայն էր տալիս ընդդիմությանը, արհամարհեց վերջին ընտրությունները: Որովհետեւ մարդիկ կորցրել են իրենց հավատը, եւ այս պայմաններում քաղաքացիական ակցիաների միակ արժեքը դառնում է արդյունքը:
– Իսկ Ռ.Հայրապետյանի` պատգամավորական մանդատից հրաժարվելն արդյոք կարելի՞ է արդյունք համարել:
– Ամեն մի նվաճում կարելի է արդյունք համարել: Դա կախված է նրանից, թե Դուք ինչ նպատակներ եք դրել Ձեր առջեւ: Օրինակ, հիմա նպատակ է դրվել, որ Ռ.Հայրապետյանին պետք է դատապարտեն, եւ եթե այդ խնդիրը չիրագործվի, հասարակության մնացյալ մասը չի հավատա դրան:
– Իսկ ո՞րն է այս շարժման վերջնակետը:
– Այն մարդիկ, ովքեր պայքարում են, պահանջում են փակել «Հարսնաքար» ռեստորանը, Ռ.Հայրապետյանին ՀՀ-ից չթողնել հեռանալ, նրան ներկայացնել որպես մեղադրյալ եւ այլն: Քաղաքացիական պայքարն ավարտ չունի: Հնարավոր է, որ այս հարցից մի նոր շարժում առաջ գա, որն իր առջեւ կդնի բոլորովին այլ նպատակներ: Ի վերջո, մենք ունենք համաշխարհային փորձեր, երբ, օրինակ, Հարավսլավիայում երիտասարդների քաղաքացիական շարժումը տապալեց Ս.Միլոշեւիչի դիկտատուրան:
– Ռ.Հայրապետյանը մանդատից հրաժարվելու մասին հայտարարեց միայն նախագահ Սարգսյանի հետ հանդիպումից հետո: Սա արդյոք չի՞ խոսում այն մասին, որ իշխող կուսակցության մեջ եւ ամբողջ հանրապետությունում ամեն ինչ մեկ մարդ է որոշում:
– Ռուբեն Հայրապետյանին ընդամենը ստիպել են «ջութակ նվագել», նա էլ նվագել է: Իսկ ժողովուրդն ասում է` «դու ջութակ նվագող չես, դու պետք է նստես»: Իսկ Ս.Սարգսյանն է Ռ.Հայրապետյանի վրա ազդել, թե մեկ ուրիշը, երկրորդական հարց է:
– Իսկ այս շարժումը կարո՞ղ է դառնալ Հայաստանի իրական ժողովրդավարացման սկիզբը:
– Իհարկե, սա ինքնին ժողովրդավարացում է: Եթե դու հնարավորություն ունես հաստատվելու կես հեկտարում, ապա կարող ես հաստատվել ամբողջ երկրում: Հասարակությունը պետք է պայքարի ամեն մի միլիմետրի համար` այս օլիգարխիկ արատը վերացնելու համար:
Արամ ՍԱՐԳՍՅԱՆ