– Նախընտրական քարոզարշավի մեկնարկից մեկ շաբաթ առաջ ինչպիսի՞ն է քաղաքական դաշտի մթնոլորտը, քաղաքական ուժերի նախատրամադրվածությունը:
– Նախ պայմանավորվենք` ինչն ենք համարում քաղաքական ուժ: Քաղաքական ուժն այն է, որն այս ժամանակահատվածում Հայաստանում, նաեւ աշխարհում, հաստատում է քաղաքացու` քաղաքականությամբ զբաղվելու, քաղաքականապես ինքնուրույն արտահայտվելու եւ չենթարկվելու իրավունքը: Այսինքն` եթե դու ինքնուրույն ինչ-որ բանով զբաղվում ես, դու արդեն չես ենթարկվում իշխանությանն ու իշխող պատկերացումներին: Քաղաքականությամբ զբաղվում են` ՀԱԿ-ը, «Ժառանգությունը», «Ազատ դեմոկրատները», եւ այդ ուժերը շատ որոշակի իրար հետ համընկնող գաղափարական պլատֆորմի վրա են` ժողովրդավարության, քաղաքացիական հասարակության, սահմանադրական իրավունքի վերականգնման: Այդ երեքի մոտ է քիչ թե շատ արտահայտված: Այլ ուժեր չկան, որոնք իսկապես քաղաքական պլատֆորմ ունեն: Օրինակ, Դաշնակցությունը քաղաքականության մեջ է` ըստ սովորության: ԲՀԿ-ում քաղաքականությամբ զբաղվում է մեկ հոգի` Գագիկ Ծառուկյանը, ով փորձում է ձեւավորել ինքնուրույն պատկերացումներ քաղաքականության մասին, բայց դա մեկ մարդու քաղաքականություն է: Գ. Ծառուկյանից բացի, քաղաքական որեւէ գաղափար, որեւէ ինքնուրույնություն արտահայտող այնտեղ չկա: Եվ մյուս կողմից` կա ադմինիստրացիա կամ իշխանություններ, որտեղ քաղաքականությամբ զբաղվել չկա, կա համակարգին ծառայել: Եվ հիմա, այս ընտրությունների ընթացքում պարզվելու է, թե ինչքանով են իրենք կարողանում ամեն մի քաղաքացուն վարակել ինքնուրույնության ձգտումով, այդ ինքուրույնության երազով: Ինձ թվում է` դա է լինելու հիմնական գործառույթը: Այսինքն` արթնացնել քաղաքացու մոտ այ այդ ստեղծագործության` հասարակություն կառուցելու եւ երկիր կառուցելու ինքնուրույն ցանկությունը եւ ոչ թե հույսը դնել ղուշ ու գիրի վրա, որ միգուցե սրանք գան, լավ կլինի: Սա հին մտածողություն է: Քաղաքացին ինքը պետք է գա իշխանության: Երբ իր փոխարեն գալիս են ինչ-որ ուժեր, իր համար լավ չի լինում վերջում:
– Որքանո՞վ է այսօրվա քաղաքացին պատրաստ ազատականացմանը:
– Պատրաստ է այնքանով, ինչքանով ներքաշված է հաղորդակցության, ժամանակակից կոմունիկացիայի մեջ, որը դրված է շատ որոշակի գաղափարական հիմքերի վրա: Հաղորդակցությունը միշտ ազատների կոմունիկացիա է: Ոչ ազատները, ենթարկվողները, իշխանության տակ գտնվողները, իշխանությանը ենթարկվողները խոսելու բան չունեն իրար հետ, կոմունիկացիա այստեղ չկա: Այսինքն` շատ փոքրիկ, մասնավոր հարցերի շուրջ կոմունիկացիա հնարավոր է, բայց ընդհանուր հասարակական մտածողություն այնտեղ չի կարող ձեւավորվել: Հայկական հասարակությունը հիմա յուրացնում է ունիվերսալ պատկերացումները, որոնք աշխարհում կան, հասկանում է, որ դրանք կենդանի, ակտուալ, իրավիճակին վերաբերող բաներ են: Քանի քաղաքացի ներքաշված է այդ կոմունիկացիայի, ունիվերսալ պատկերացումների ձեւավորման կամ յուրացման մեջ` նրանք այս դեմոկրատական ուժերի էլեկտորատն են: Գումարած այն մարդիկ, ովքեր համարում են, որ այս քաղաքական ուժն ավելի դրական է: Տոկոսային հարաբերությամբ դեռ որեւէ բան չեմ կարող ասել: Դեռեւս չեմ կարող ասել, թե նրանք մեծամասնություն են, բայց տպավորություն կա, որ այդ փոքրամասնությունն արդեն բավականին հզոր է եւ կայացած, որպեսզի քանդի հին մոդելի իշխանությանը, որ մենք այսօր ունենք, հիմքը: Իշխանության ժառանգաբար փոխակերպումը սովետական, կայսերական կամ հին աշխարհի քաղաքական ավանդույթ է, որտեղ իշխանությունը չի փոխվում, քանի որ իշխանության փոխվելը դա երկրի կործանում է, աղետ: Իշխանությունն ընդամենը ժառանգաբար, տասնամյակների կամ դարերի ընթացքում կամաց-կամաց ձեւակերպվում է ինքն իր մեջ, ինքն իր կամքով: Դրա համար իշխանությունը պետք է լինի ոչ այլընտրանքային, այլընտրանքն ընկալվի իբրեւ կործանում: Իսկ հիմա արդեն շատ մեծ է հասարակության այն հատվածը, որ իշխանափոխությունը կործանում չի համարում, համարում է նորմալ գործընթաց: Այսինքն` պատմական ընթացքի իմաստը տեսնում է ոչ թե իշխանության ներսում, որն ինքն է կերտում պատմությունը, այլ` հասարակության ներսում, ի վերջո, ինքն իր մեջ գիտակցելով, որ պատմությունը կերտում է ինքը եւ ոչ թե մետաֆիզիկ իշխանությունը:
– Ենթադրենք` հեղափոխություն-իշխանափոխությունը հնարավոր դարձավ, արդյո՞ք դա չի նշանակի սոսկ դերերի փոփոխություն, իսկ սցենարը կմնա նույնը:
– Ինձ թվում է` այդ հաղորդակցության մեջ գտնվող քաղաքացիների զանգվածն ինքն է ցանկանում գալ իշխանության: Միգուցե առաջին իշխանափոխությունը դեռեւս չլինի, մասամբ լինի: Իշխանափոխությունն առաջին հերթին տոտալիտար իշխանական համակարգի եւ պատկերացման քանդումն է: Այսինքն` ցանկացած իշխանություն, որ առաջանալու է դրանից հետո, արդեն լինելու է կարճաժամկետ, չի լինելու այդ հավերժական պատկերացումների տեր իշխանությունը: Գալու է մի իշխանություն, որն, այնուամենայնիվ, գիտակցում է, որ ինքը հասարակային ֆունկցիա է կրում, որ ինքը հասարակությունից է առաջանում, որ ինքը, կոպիտ ասած` վարձված է հասարակության կողմից, եւ պետք է գործի ի շահ հասարակության: Այդ իշխանության իշխանավարման ընթացքում էլ կկայանա փաստացի հասարակության գալն իշխանության: Այն պատկերացումները, որոնք դեռեւս զանգվածային լրատվական միջոցների բացակայության պատճառով գտնվում են միայն ժամանակակից կոմունիկացիային տիրապետող մարդկանց ձեռքին, նկատի ունեմ` Ֆեյսբուք, էլեկտրոնային ԶԼՄ-ներ, իշխանափոխության դեպքում այդ պատկերացումները շատ կարճ ժամանակում դառնալու են գերիշխող ամբողջ հասարակությունում: Կատարվելու է ամբողջ հասարակության լուսավորումը եւ իշխանավորումը: Ամեն մեկն է սկսելու գիտակցել, որ իշխանությունն իրենից առաջացող, իր ձեռքում գտնվող մի երեւույթ է:
– Որպես թատերագետ, առաջիկա ընտրություններում պրեմիերայի սպասո՞ւմ եք:
– Անպայման, սպասում եմ ընտրություններից հետո: Ընտրությունները նույնպես շատ կարեւոր են դրամատիկ առճակատման, համագործակցության, իմաստների ստեղծման համար: Այս մեկ ամսվա ընթացքում նախընտրական պայքարում ստեղծվելու են իմաստներ կամ արտահայտվելու են արդեն ստեղծված իմաստները, եւ կարեւորը գալու է հետո, երբ առաջին անգամ մենք տեսնելու ենք կենդանի խորհրդարանական պայքար: Առաջին անգամ չէ, իհարկե, բայց արդեն մի տասը տարի է` մենք չենք տեսել կենդանի խորհրդարանական պայքար, երկխոսություն: Դրանք շատ տարբեր են: Դիալոգը լինում է մենամարտող, լինում է մերձեցողական, կարող է որպես պայքար ձեւավորել, որպես համաձայնություն, բայց դա երկխոսություն է, որտեղ ստեղծվում ու արտահայտվում, սահմանվում են իմաստներ: Դրամատիկ ցանկացած գործողության իմաստը դիալոգն է:
– Նոր քաղաքական ուժի ի հայտ գալը հնարավոր համարո՞ւմ եք առաջիկայում:
– Նոր քաղաքական ուժը, ես հույս ունեմ, որ առաջանալու է խորհրդարանում նաեւ: Խորհրդարանը քաղաքական չէ, դիտարկվում է ընդամենը իշխանական բուրգի մի մաս: Այսինքն` մանդատ ստանալը մինչ օրս նշանակում էր պաշտոն ստանալ: Ի՞նչ է նշանակում` ներկայացնել եւ ձեւակերպել հասարակության շահերը: Ինձ թվում է` ընտրություններից հետո այս կամ այն չափով, դժվարանում եմ ասել` որ չափով, բայց խորհրդարանը դառնալու է խորհրդարան: Այսինքն` պատգամավորների մի մասը լինելու են պատգամավորներ, որոնք ներկայացնելու են հասարակությունը, ներկայացնելու են մեզ, ներկայացնելու եւ ձեւակերպելու են հասարակական շահերը, եւ ստեղծելու են այն կարեւորագույն սահմանումները, թե որն է հասարակությունը, որն է հասարակական շահը եւ, թե որն է այդ ամեն մեկի քաղաքականությունը:
– Ո՞րն է դրա երաշխիքը:
– Երաշխիքը գիտակից, գաղափարական ընդդիմությունն է, որը քաղաքակրթական խզում ունի հասարակ իշխող պատկերացման, գործող իշխանության հետ: Ընդդիմությունն է, որը գալիս է հենց այդ պատկերացումների հիման վրա, որը ներկայացնելու է հասարակական շահը: Նա ունի այդ գիտակցությունը: Իշխանական եղած բուրգը նման գիտակցություն չունի, իշխում է հասարակության վրա, հասարակության փոխարեն որոշումներ ընդունողն է: Իսկ հիմա, եթե նա քաղաքական ուժի պատգամավոր է, ուրեմն նա ներկայացնում է հասարակության շահը` լավ թե վատ:
– Վերջերս «Հայաստանի եվրոպացի բարեկամներ» կազմակերպությունը հրապարակեց «Այ Փի Էս ՍԻ» քաղաքացիական եւ սոցիոլոգիական խորհրդատվությունների ինստիտուտի` մարտի սկզբին անցկացրած` «Նախընտրական պատկերը Հայաստանում» հետազոտության արդյունքները, համաձայն որոնց` հավանական է, որ առաջիկա խորհրդարանը ձեւավորվի 2-3 կուսակցություններից: Ի՞նչ եք կարծում` կա՞ նման հավանականություն, եւ ի՞նչ կտա դա երկրին:
– Ամեն մեկն ինտուիտիվ պատկերացումն ունի` որն է քանակային բաշխումը: Ինձ թվում է` այնքան էլ այդպես չէ, եւ այն իմ ինտուիտիվ պատկերացումների հետ չի համընկնում: Եթե լինի այդպես, ուրեմն քաղաքական խորհրդարան մենք չենք ունենա: Մենք միգուցե կունենանք խորհրդարանում իշխանության մրցակցող երկու թեւ` ԲՀԿ, ՀՀԿ, որոնք գրեթե նույն պատկերացումների կրողն են այսօր, բայց մենք չենք ունենա խորհրդարան, որը ներկայացնում է քաղաքացիներին: Բայց իմ նախնական գնահատականներով, այնուամենայնիվ, պատկերն այդպիսին չի լինելու, եւ մենք խորհրդարանում անպայման կունենանք պատգամավորական մի խումբ, որը ներկայացնելու է ոչ թե իշխանության այս կամ այն թեւը, ինչպես հիմա է, այլ ներկայացնելու է հենց քաղաքացիներին, քաղաքացիական եւ քաղաքական համակարգը:
– Ձեր պատկերացմամբ` քանի՞ տոկոս կկազմի այդ խումբը:
– Ինձ պետք է 50 եւ 1` իմ տեղից ելնելով: 66-ը դա հենց կեսն է ուղիղ: Ինձ թվում է` այդ հարցին բոլորն այդպես պետք է պատասխանեն: Շատ անհատական որոշման հարց է: Ամեն մարդ մտածելու է` ինձ ինչքա՞ն է պետք:
– Իսկ հասարակությանն ինչքա՞ն է պետք, որպեսզի դրական փոփոխություն լինի իր համար:
– Հասարակության կարիքները տվյալ դեպքում համընկնում են իմ կարիքների հետ: Դրանք բանական կարիքներ են: Եթե Սահմանադրությամբ ես ունեմ խորհրդարան, եւ եթե ամեն մեկս` հանրապետական կամ կոնգրեսական ենք, վճարում ենք հարկեր, որպեսզի պահենք այդ խորհրդարանը (ես խոսում եմ շարքային քաղաքացիների մասին, չեմ խոսում նրանց մասին, ովքեր խուսափում են հարկեր վճարելուց), ապա մենք շահագրգռված ենք, որպեսզի լինի այնպիսի խորհրդարան, որտեղ ինքը ներկայացվում է իբրեւ իշխանություն կրող: Խորհրդարանի իմաստը դա է: Եվ մենք շահագրգռված չենք, որ այդ խորհրդարանը լինի գործադիր իշխանության կցորդ: Դա բանական է, եւ ինչ բանական է, ի վերջո, կատարվում է մեծ համակարգերում, մեծ պատմանական ժամանակաշրջաններում: Եթե չենք կատարում դա հիմա, ապա պարզապես հապաղում ենք, ստեղծում ենք ավելորդ ռիսկեր եւ չենք ունենում այն էֆեկտիվ մարմինը, որը հիմա մեզ պետք է:
– Հասարակությունը արդեն չի՞ հոգնել քաղաքականությունից:
– Հասարակությունը չի էլ համտեսել նորմալ քաղաքականություն, որպեսզի հոգնի կամ չհոգնի: Այս տեսակի քաղաքականություն նա նոր է սկսում համտեսել, քաղաքականություն, որը ստեղծում է իմաստներ, այլ ոչ թե իշխանության, խմբակցությունների պայքար է, որը չի էլ դիմում քաղաքացուն, ընդամենը սիրաշահում է նրան, բայց չի երկխոսում նրա հետ, չի ստեղծում իմաստներ: Այսօր մենք ունենք այն քաղաքականությունը, որը ստեղծում է իմաստներ: Այսինքն` խոսում է մարդու գիտակցության հետ, այլ ոչ թե բնազդների: Քաղաքականությունը գիտակցական պրոցես է:
Գայանե ԼԱԼԱՅԱՆ