«Ազատություն» ռադիոկայանի վաշինգտոնյան թղթակցին տված հարցազրույցում ասել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ, դեսպան Ռոբերտ Բրադտկեն` խոսելով Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ միջնորդության շրջանակներում ձեռք բերված առաջընթացի եւ բազմաթիվ խոչընդոտների մասին:
– Արդյո՞ք ձեռքբերումները նշանակում են, որ Հայաստանը եւ Ադրբեջանը ավելի մոտ են գտնվում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանը, քան 1992թ. մարտի 24-ին:
– Իմ կարծիքով, կասկած չկա, որ մենք այսօր ավելի մոտ ենք, քան 20 տարի առաջ: Կարծում եմ, որ կողմերը հասկանում են այն հիմնական տարրերը, թե ինչպիսի տեսք պետք է ունենա կարգավորումը: Նրանք եւ մենք` նրանց հետ միասին, ձեւավորել ենք տարրեր, որոնք ամրագրվել են նախագահների համատեղ հայտարարություններում, որոնք տեղի են ունեցել Աքվիլում, Մուսկոկում եւ անցյալ տարի Դովիլում: Ես կարծում եմ, որ այդ տարրերը ավելի պարզ են այսօր, քան երբեւէ, եւ իրենցից ներկայացնում են իրական առաջընթաց, քան առկա էր 1992 կամ 1994 թվականներին, երբ հրադադարի մասին համաձայնությունը մտավ ուժի մեջ:
– Որոշ դիտորդներ ենթադրում են, որ քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում փակուղու վերջը չի երեւում, Մինսկի խումբը պետք է նոր մոտեցում ցուցաբերի կամ կարող է կորցնել լեգիտիմությունը: Ինչպիսի՞ն է Ձեր արձագանքը:
– Ես չեմ կարծում, որ խաղաղ կարգավորման չհասնելու խնդիրը Մինսկի խմբի կամ համանախագահների ձեւաչափն է: Խնդիրն այն է, որ կան բարդ հարցեր: Կողմերի միջեւ տարաձայնությունները բազմաթիվ են, եւ, անկեղծ ասած, կա անվստահություն:
Ձեւաչափի փոփոխումը ոչ մի հարց չի լուծի: Այդ ամենը շարունակվում է: Ես զգում եմ, որ մենք զգալի առաջընթաց ենք գրանցել վերջին տարիներին: Կրկին կարծում եմ, որ համաձայնության ուրվագիծը կա: Կան բարդություններ վերջնական կարգավորմանն ուղղված քայլերի հետեւողականության հարցում, որոշ կետերի որոշման հետ, եւ, ինչպես ասացի, վստահության բացակայությունը համաձայնության ձեռքբերումը շատ ավելի է բարդացնում: Ուստի ես կարծում եմ, որ նոր ձեւաչափով եւ նոր հեռանկարներով սկսելու փոխարեն, կողմերն ասել են մեզ, որ ցանկանում են աշխատել այդ ձեւաչափով եւ ընդունում են այդ ձեւաչափը:
– Կփոխի՞ արդյոք ԱՄՆ-ը իր դերակատարումը գործընթացում մոտ ապագայում: Արդյոք ԱՄՆ-ում որեւէ գագաթաժողով կլինի՞ այդ հարցով, ինչպես եղավ Քի-Վեսթում 2001թ.:
– Միացյալ Նահանգներն, անխոս, ուժգին ձգտում է անել հնարավորը, որ օգնի կողմերին` հասնելու խաղաղ կարգավորման, եւ մենք հետայսու եւս անելու ենք: Ես չեմ ցանկանում հստակ կանխատեսել, թե ինչ հանդիպումներ կլինեն, քանի որ դա մասամբ կախված է նրանից, թե ինչ մեծ առաջընթաց մենք կունենանք եւ ինչի կհասնենք:
– Կազանի գագաթաժողովի նախօրեին զգույշ լավատեսություն կար, որ համաձայնություն կլինի Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ հակամարտության կարգավորման հիմնարար սկզբունքների շուրջ: Գործընթացին ի՞նչ հարված հասցրեց ճեղքման բացակայությունը:
– Իհարկե, մենք հույս ունեինք մեծ առաջընթաց տեսնել Կազանում, եւ ցավում ենք, որ դա չեղավ, բայց դա չի նշանակում, որ ամեն ինչ կորած է: Դա չի նշանակում, որ չունենք ոլորտներ, որտեղ կողմերի միջեւ համաձայնություն կա, կամ մենք չենք կարող առաջ շարժվել արված աշխատանքից: Դա նշանակում է, որ մենք խորը շունչ ենք քաշում ու առաջ ընթանալու ուղիներ ենք որոնում: Տվյալ փուլում հիմնական մարտահրավերներից մեկը քայլերի միջեւ փոխադարձ կապն է: Ես իսկապես չեմ ցանկանում մտնել մանրամասների մեջ, քանի որ դրանք նուրբ բանակցություններ են, բայց դա իրապես մարտահրավերներից մեկն է այսօր:
– Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի եւ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի հունվարյան հանդիպմանն ընդունված հայտարարության համաձայն` կողմերը պատրաստակամություն են հայտնում, որ ԵԱՀԿ-ն հետաքննի հրադադարի ռեժիմի խախտումները շփման գծի երկայնքով: Ձեւավորվո՞ւմ է նման մեխանիզմ այսօր:
– Դուք ճիշտ եք: Սոչիում նախագահները խնդրեցին մեզ շարունակել աշխատանքը հրադադարի ռեժիմի խախտումների մեխանիզմ մշակելու ուղղությամբ: Դա այն էր, ինչ ի սկզբանե քննարկվել է անցած տարի: Մենք կողմերին ներկայացրել ենք մեր որոշ գաղափարներ, թե ինչպես անել դա: Դա կրկին պարզ հարց չէ: Ի՞նչ ռեսուրսներ են անհրաժեշտ: Ինչպիսի՞ համագործակցություն է պետք կողմերի հետ` իրացնելու դա: Մենք կողմերին գաղափարներ ենք տվել եւ քննարկել դրանք, երբ մի քանի շաբաթ առաջ տարածաշրջանում էինք: Նրանք կիսվեցին իրենց նկատառումներով, բայց մենք նախկինի պես կարծում ենք, որ ավելին պետք է արվի այդ մեխանիզմի մշակման համար` այնպես, որ փաստացի նպաստի կայունության բարձրացմանը շփման գծում:
Համանախագահները հանդիպելու են Վիեննայում այս շաբաթվա վերջին, նախքան ԵԱՀԿ Մշտական խորհրդի հետ հանդիպելը: Դա նաեւ մեզ հնարավորություն կտա քննարկել ԵԱՀԿ բարձր մակարդակի ծրագրման խմբի հետ, նրանց ռազմական փորձագետների, եւ նրանցից տեղեկություն կստանան այդ մեխանիզմի վերաբերյալ: Ուստի շարունակելու ենք աշխատել դրա վրա եւ զարգացնել գաղափարներ, որոնց շուրջ կողմերը կպայմանավորվեն:
– Սոչիի հայտարարությունում նաեւ նշվում էր այդ ժողովուրդների ներկայացուցիչների միջեւ երկխոսության մասին: Դա ի՞նչ պոտենցիալ ունի, եւ ինչո՞ւ առայսօր նման երկխոսություն չի եղել:
– Ես կարծում եմ, որ միջմարդկային երկխոսության գաղափարը կարեւոր է: Եթե 20 տարի հետ նայենք, ապա այսօր մենք Հայաստանում եւ Ադրբեջանում տեսնում ենք աճող սերունդներին, որոնք իրականում չեն ապրել կողք կողքի: Նրանք անձնական հարաբերություններ չեն ունեցել, ինչը նրանց կարող էր օգնել ավելի լավ հասկանալ մյուս կողմերի հեռանկարները, եւ որոնք նրանց կարող էին օգնել հաղթահարել կարծրատիպերը, որոնք այնքան հաճախ հանդիպում են հայկական եւ ադրբեջանական լրատվամիջոցներում: Այսկերպ, միջմարդկային կապերը կարող են դեր ունենալ, սակայն առաջադրանքներից մեկը դա կոնստրուկտիվ եւ անկեղծ կերպով անելն է:
Միջմարդկային կապերն արդյունք չեն տա, եթե դրանք օգտագործվում են քաղաքական նպատակներով կամ քաղաքականացվում են: Եթե դրանք օգտագործվեն վեճերը շարունակելու համար, թե ով է մեղավոր կամ ով ում հետ է սխալ վարվել 20 տարի առաջ, ապա դա առաջընթացին չի օգնի: Կարող է կարիք լինի հավաքել մարդկանց միասին` ընդհանուր խնդիրներ քննարկելու համար:
Գաղափարներից մեկը, որը մենք քննարկել էինք մեր վերջին այցի ընթացքում, ծագել է հայ-ադրբեջանական հին սահմանը հատելիս, ես նորից ուզում եմ տարբերակել շփման գիծը, որը հրադադարի գիծն է, որտեղ գտնվում են ուժերը, եւ հին սահմանը, որն առանձնապես վիճելի տարածք չի համարվում, սակայն դեռեւս համարվում է ճակատային գծի մի մաս: 2011 թվականի վերջին մենք անցել ենք այդ տարածքով, եւ նախքան դա հանդիպել ենք մյուս կողմի տեղական իշխանությունների հետ` ընդհանուր խնդիրներ քննարկելու համար` ջրի, գյուղատնտեսության, էլեկտրաէներգիայի: Դա կարող էր լինել ավելի բարենպաստ ոլորտ այդ միջմարդկային խնդիրների համար: Դա այն ոլորտն է, որը մենք հուսով ենք ավելի շատ քննարկել կողմերի հետ:
– Եվ վերջապես, ինչպիսի՞ն եք Դուք տեսնում իրավիճակը 20 տարի անց: Ղարաբաղյան խնդիրն այդ ժամանակ կկարգավորվի՞:
– Այն, ինչը մեր առաջնորդները հայտարարեցին Դովիլում, եւ այն, ինչը մենք հաճախ կրկնում ենք կողմերին, այն է, որ մեր կարծիքով, ստատուս-քվոն անընդունելի է: Այդ պատճառով, ես կարծում եմ, որ 20 տարի անց մենք պետք է ունենանք լուծված հակամարտություն: Մենք պետք է առաջընթացի հասնենք այս հակամարտության լուծման գործում: Մենք չենք կարող 20 տարի անց հետ նայել եւ տեսնել նույն իրավիճակը, ինչ ունենք այսօր: Ես զգում եմ, որ այստեղ կարեւոր է այն, որ կողմերը, հավանական է, ավելի մոտ են համաձայնության, քան իրենք կարծում են: Վստահության բացակայության պատճառով նրանք դժվարանում են դա տեսնել:
Ցանկացած խաղաղ գործընթացում ամենակարեւոր բաներից մեկը, որը ես սովորել եմ, այն է, որ կողմերը սկսում են իրար դիտարկել` որպես գործընկերներ, խոստովանում են, որ առաջընթացի չեն հասնի, եթե դիմացինի մեջ չտեսնեն նրան, ում խնդիրների լուծմանն իրենք պետք է օգնեն: