Բուժիչ գարեձավարը
Գարին հացազգիների ընտանիքին պատկանող միամյա խոտաբույս է։ Սննդի մեջ օգտագործվել է առնվազն 17 հազարամյակ առաջ։ Ըստ բուսահնէաբանների, դեռեւս տասը հազար տարի առաջ մշակվել է Մերձավոր Արեւելքում։ Հունական դիցաբանությունում Դեմետրա աստվածուհուն վերագրվել «Գարու մայր» տիտղոսը։
Հայտնի է նաեւ, որ գարեջուրը պատրաստել եւ խմել են Նեոլիթի ժամանակաշրջանից։
Տիբեթում առնվազն Ք. Ա. հինգերորդ դարում գարուց հաց են պատրաստել։
Եվրոպայում վաղ միջնադարից մինչեւ 18-րդ դարի վերջը հացը պատրաստել են գարուց եւ տարեկանից, իրավիճակը փոխվել է, երբ լայնորեն մշակության մեջ է դրվել կարտոֆիլը։
Հայաստանում գարին մշակվել է հնագույն ժամանակներից, տարածված է եղել գարեհմայությունը` գարի գցելով գուշակություններ անելը։
Հայտնի են ժողովրդական ասացվածքները.
– «գարու հորն ընկնել», այսինքն` բարեկեցիկ կյանքով ապրել,
– «երկու ավանակի գարի բաժանել չիմանալ»` անբան լինել։
Մշակվում է Hordeum vulgaris տեսակը` գարի սովորականը։ Հասունացած սերմերը պարունակում են մոտ 16 տոկոս սպիտակուց, 75 տոկոս ածխաջրեր, 3-5 տոկոս ճարպ, 9,6 տոկոս բջջանյութ, ֆերմենտներ, վիտամիններ, միկրոտարրեր։
Գարու սերմից պատրաստում են երկու տեսակի ձավար` կալսված եւ մաքրված-փայլեցված։ Երկրորդ դեպքում գարեձավարը ունի գեղեցիկ` մարգարիտի փայլ, ռուսները եւ ուկրաինացիները այն անվանում են «պերլովկա» = մարգարտաձավար։
Գարեձավարում մագնիումի եւ ֆոսֆորի պարունակությունն ավելին է, քան բրնձահատիկում։ Ֆոսֆորը գարեձավարի հիմնական «հարստությունն» է, այն նպաստում է նյութերի փոխանակմանը, գլխուղեղի աշխատանքին, ավելացնում է մկանային ուժը, օգտակար է տղամարդկանց։ Խորհրդային բանակում գարեձավարի խյուսը պարտադիր ընդգրկվում էր սննդակարգի մեջ։ Հաշվարկված է, որ մեկ բաժին խյուսն ապահովում է օրգանիզմը անհրաժեշտ սպիտակուցի, երկաթի, PP վիտամինի 13 տոկոսով, ֆոսֆորի 26 տոկոսով, սննդային մանրաթելի 22 տոկոսով։ Սակայն 2011թ. սեպտեմբերից ՌԴ պաշտպանության նախարարի հրամանով գարեձավարը փոխարինվել է բրնձով եւ հնդկաձավարով, ինչը մոտ վեց անգամ ավելի ծախսատար է։ Որոշումը ընդունվել է մասնագետների կատարած հետազոտությունների հիման վրա։ Ի դեպ, հրամանը խախտելու դեպքում նախատեսված են ֆինանսական տույժեր։
Վիտամին D-ն եւ կալցիումը նպաստում են ոսկորների, հատկապես ատամների ամրացմանը, A եւ E վիտամինները նպաստում են օրգանիզմի դիմադրողականության բարձրացմանը։
Գարեձավարը, բացի B խմբի վիտամիններից, պարունակում է ամինաթթու լիզին, ինչի շնորհիվ ոչ միայն ամրանում է նյարդային համակարգը, այլեւ լավանում է մազերի եւ մաշկի որակը։ Լիզինը նպաստում է կոլագենի գոյացմանը, որի շնորհիվ պահպանվում է մաշկի առաձգականությունը եւ մաքրությունը, նպաստում է սրտի աշխատանքին, ունի հակավարակային հատկություն, կանխարգելում է հերպեսի առաջացումը։
Պարունակում է հակամանրէ նյութ, որը հայտնաբերվել է այն ջրում, որի մեջ թրջել են գարեձավարը։ Հակամանրէ նյութը կոչվում է հորդեցին, այն կիրառվում է մաշկի սնկային հիվանդությունների դեպքում։ Գարեձավարի մեջ պարունակվող բջջանյութը գրեթե չի յուրացվում, այն ավելացնում է աղիների շարժիչ ուժը` հանգամանքներ, որոնք նպաստում են քաշի իջեցմանը, վնասակար նյութերի հեռացմանը օրգանիզմից, խոլեստերինի մակարդակի իջեցմանը։
Գարեձավարով սննդակարգն արդյունավետ է փսորիազի, էկզեմայի, մաշկի թարախային գոյացությունների (պիոդերմիա) դեպքում` սա տվյալ սննդամթերքի կարեւորագույն հատկությունն է, որը բնորոշվում է դրա մեջ պարունակվող նյութերի համագումարով։ Գարեձավարն ունի նաեւ հակաալերգիկ հատկություն։ Գարու ալյուրի խիտ եփուկը օգտակար է աղեստամոքսային համակարգի սուր բորբոքային հիվանդությունների դեպքում։ Եփուկը ունի փափկեցնող, պարուրող, հակաբորբոքային, միզամուղ հատկություններ, կանխարգելում է ջղակծկումները։
Ժողովրդական բժշկությունը գարու սերմի ածիկի պատրաստուկները կիրառում է փորկապության, հազի, մրսածության, գիրության, կրծքագեղձի հիվանդության բուժման համար։
Չնայած գարեձավարի առողջարարությանը, այն քիչ է օգտագործվում սնունդի մեջ։ Կարեւոր է իմանալ` մինչ եփելը 10-12 ժամ թողեք ձավարը ջրի մեջ, եփեք կաթով կամ կաթի ջրային լուծույթով (1։1), հեղուկը պետք է նախօրոք տաքացնեք, եփեք ջրային բաղնիքի վրա 2-4 ժամ, համեմեք տապակած սոխով, գազարով, քաղցր պղպեղով, լոլիկով, սնկով։ Ուտեստը կերեք միայն տաք վիճակում։
Պասի շրջանում խորհուրդ է տրվում պատրաստել հետեւյալ ուտեստը։ Առանձին տապակեք գազարը եւ սունկը, լցրեք կավե ամանի մեջ, ավելացրեք աղ, նախօրոք թրջված եւ խարկած ձավարը։ Ջուրը (կաթի լուծույթը) պետք է զբաղեցնի մնացած բաղադրիչներից երկու անգամ ավելի ծավալ։ Եփեք ջեռոցում ոչ բարձր ջերմաստիճանի տակ (100-120 C)։ Համեմեք ըստ ճաշակի։
Զգուշացում։ Գարեձավարի մեջ մեծ է մասամբ յուրացվող բջջանյութի քանակը, այդ պատճառով ուտեստները կարեւոր է պատրաստել բանջարեղենի հետ։
Գարեձավարի ածիկը օգտագործվում է թարմ, չորացրած եւ փոշիացրած վիճակում։
Գիրություն. Այս միջոցն ունի հարյուրավոր տարիների պատմություն եւ կիրառվում է հատկապես Գերմանիայում։ Երկու հարյուր գրամ ածիկին ավելացրեք 1 լ ջուր, պահեք թույլ կրակի վրա` մինչեւ թուրմի եռալը։ Թրմեք կես ժամ, զտեք։ Խմեք փոքր կումերով, օրը 200-300 մլ, խորհուրդ է տրվում խառնել գազարի, լոլիկի, դդումի, բողկի, գրեյպֆրուտի եւ այլ հյութերի հետ։
Վարիկոզ, թրոմբոֆլեբիտ. Մանրացրեք չոր ածիկը, երկու ճ/գ հումքը 4-5 ժամ թրմեք մեկ լիտր եռջրում։ Քամեք։ Խմեք 100-ական մլ, օրը 5 անգամ` կես թ/գ մեղրի հետ։
Արտաքին բորբոքումներ, ուռուցքներ. Դրեք ածիկի կամ գարեձավարի ալյուրի խաշուկով թրջոցներ։
Թարմացնող լոսյոն. Փոշիացրեք գարեձավարը, մեկ ճ/գ ալյուրը 15 րոպե եփեք թույլ կրակի վրա 200 մլ եռջրում։ Քամեք։ Ավելացրեք 1 ճ/գ բուսայուղ, 4 կաթիլ նարդոսի եթերային յուղ։ Օգտագործեք դեմքը մաքրելուց հետո։
Զգայուն մաշկ. Երկու ճ/գ ալյուրը 15 րոպե թրմեք 150 մլ տաք կաթի մեջ։ Դրեք թրջոց, 15 րոպե կիպ հպեք դեմքին։
Դիմակ կրունկների համար. Հարեք 1 ձվի սպիտակուց, խառնեք 2 ճ/գ լոլիկի հյութ, 100 գ ալյուր, 2 կաթիլ երիցուկի եթերային յուղ։ Քսեք ոտնաթաթին, պահեք 15-20 րոպե։