Գարնանային թարմ օդը վերջանում է այնտեղ, որտեղ սկսվում է երկու տարեկան Կարենի «տուն» տանող աստիճանավանդակը: Սոսկալի գարշահոտն օձի պես սողալով գալարվում է բաց երկնքից դեպի Կարենի տուն տանող մուտքի դռան առաջ: Կյանքի դառնահամը լայն բացում է թեւերը` սպառնալով երկու տարեկան Կարենի կյանքի պատմությունը թերթելիս անխնա տանջել: Այնտեղ, որտեղ ավարտվում է գարնանային բաց երկնքի վերջին կապույտ կտորը` ինձ միանում է Կարենի կացարան տանող ամեն աստիճանի հետ բարձրացող տագնապը:
Հանրակացարանի ամեն հարկի ընդհանուր միջանցքներից կախված լվացքի արանքից անփայլ աչքերով երեխաներ են ծիկրակում, իսկ մեծերը շփոթված շշնջում են. «Մարդ ա եկել շենք»: Երեւի կենսակերպից` ուրիշներին, բայց` ոչ իրենց, մարդ կոչելու բարդույթ ունեն: «Ասում են` մարդ ա եկել շենք»,- ամեն ոտնաձայնիս հետ արձագանքում է հարկից հարկ թափառող արտահայտությունը: Կարենի սենյակի ու ընդհանուր միջանցքի սահմանագիծը կիսադուռն է, որն էնքան կոտրված է, որ ի զորու չէ իր փակել-բացելու առաքելությունը կատարել: Դռան ճեղքից երեւացող երեխայի տեսարանն ինձ «սպանում է»: Դրսի ցերեկվա լույսի ու Կարենի սենյակի մութը իսկական Հայաստանի տնտեսական աճի ֆոնին սովամահ լինող Կարենի արտացոլանքն է: «Մամա, ցուտ ա, ցեմ դիմանում, այ մամա ձան: Մամա ձան, ուզում եմ լացեմ, բաց հանգած դու ցլացես, մենակ Կարենը: Մենակ Կարենը…»,- դեմքը մոտեցնելով մոր բերանից դուրս եկող գոլորշուն` ասում է փոքրիկը, ով հաճույքից աչքերը կիսախուփ է անում, երբ քթին դիպչում է մոր բերանից դուրս եկած տաք օդը: Լացելու մասին հայտարարությամբ նախազգուշացնում է մորը, որ իր լացելու հետ մեկտեղ` եթե հանկարծ մայրն էլ լացի` ինքն ուղղակի կփախչի հարեւանուհի Զվարթ տատիկենց տուն, որ մորը չտեսնի:
Մայրը` Սեդան, իր քարացած ձեռքերով սկսում է շփել Կարենի կապտած մատները: Երկու տարեկան փոքրիկն ուզում է լաց լինել, բայց էդ ուզելու հետ մեկտեղ` էնքան լաց չի եղել, որ տարիքն առած մարդու հայացք ունի: «Արդեն ամսից ավել ա` լույս չունենք: Ոչ կարողանում ենք պլիտա միացնել, ոչ էլ վառարան ենք դնում, փայտ չեմ կարող ճարել: Երեխեքս, ախր երեխեքս չեն դիմանում: Ես երեւի կխելագարվեմ, ես չեմ կարողանում էլ տեսնեմ երեխեքիս տանջանքը: Չէ, ես չեմ ձգում էլ, հաստատ կխելագարվեմ»,- ասում է 29-ամյա Սեդան, ու արցունքներն էնպես են պայթում, որ աչքերի բիբերի վրա արյան պես կարմիր գույնի շերտ է «նստում»: Կարենը մոր արցունքները տեսնելուն պես` կատվի ձագի նման կծկվում, փոքրանում է: Հետո գետնին ամուր կանգնելուն նոր սովորած, բայց անվարժ ու ցրված քայլերով շտապում է հարեւանուհի Զվարթ տատիկենց տուն: Սենյակում դեռեւս առկա է երկու տարեկան փոքրիկի մեջ ապրող հասուն մարդը, որ Սեդային թույլ չի տալիս մինչեւ վերջ սիրտը բացել ու լաց լինել: Մեկ ամսից ավելի անլույս են ապրում, որովհետեւ սպառած 2700 դրամ էլեկտրաէներգիայի գումարը չի կարողանում վճարել: Տեսուչը լույսն անջատել, հեռացել է` ասելով, որ իրեն այդպես են հրամայել: Սեդան երեխաների օրվա հացի համար էնքան պարտքով գումար է խնդրել, որ գրեթե բոլորին փող է պարտք: Խանութպաններից էլ` անփող հաց է վերցրել: Ասում է` «Ես, ախր ես որ ամուսնացա, էնքան երազանքներ ունեի, ինձ էնքան լավ մայր էի պատկերացնում, էնքան բան ունեի անելու: Հիմա մենակ մի բան եմ կարում` նայել, թե ոնց են երեխեքս աչքիս առաջ մարում»: Ամուսինը` 34 տարեկան Գրիգորը, կալանավայրում է: Կարենը ամիսներ առաջ մոր հետ գնացել է կալանավայր հորը տեսակցելու: Տուն վերադառնալու պահից սկսած մտքերի մեջ է: Մորն ամեն օր խնդրում է զանգահարել հորը: «Դե, չեմ կարող զանգել, բայց անընդհատ մտքում, բարձրաձայն հոր հետ ա խոսում: Ամեն օր էդ ա` մամա, պապաս կգա, չէ՞, մամա, զանգի ասա, որ ես իրան սպասում եմ, ասա, որ ես իրան հիշում եմ: Մամա, հիշո՞ւմ ես, որ պապան ինձ գրկել էր, սիրում էր ինձ ու ծիծաղացնում էր: Պապաս ինձ չի մոռացել, չէ՞»,- պատմում է Սեդան, ում անկենդան հայացքին մի թեթեւ ժպիտ է գալիս: Ասում է` ամուսինը վիճաբանության մեջ է ընկել ու… «Ինքը մեղավոր չի: Դա հաստատ եմ ասում, ու բոլորն էլ գիտեն, որ էդ պատմության մեջ ընկել ա ընկերների պատճառով: Մեր բոլոր հարեւանները գիտեն ու ճանաչում են իրան, ինքը շատ աշխատող ու խելոք տղա ա: Նույնիսկ գաղութում իրան սիրում են ու բոլորն էլ լավ են վերաբերվում: Դա պատիժ չէր, ուղղակի դժբախտություն էր»,- ասում է Սեդան, ով ամուսնու բացակայության ժամանակ ապրում է սոսկալի պայմաններում, բայց «ատամներով» նրան պաշտպանում է:
Էրեբունի վարչական շրջանի Մովսես Խորենացի 13 հասցեի հանրակացարանի խորդանոցի նման սենյակն ամուսիններին հատկացրել է թաղապետարանը: Նախկինում վարձով են ապրել, բայց, չկարողանալով բնակարանի վարձը վճարել, դիմել են թաղապետարան, եւ նրանց իսկույն արձագանքելով` հատկացրել են մի քանի ոտնաչափ տարածքը: Կոմունալ պայմաններն աննկարագրելի են, անմարդկային: Հոսանքազրկվելուց հետո Սեդան սառը ջրով է երեխաների հագուստը լվանում: Երկու երեխաներից փոքրը` Արամը, շնչահեղձ լինելով հազում է: Արամը ծնված օրից թոքերի հետ կապված խնդիր ունի` թոքերը չեն զարգանում: Բժիշկները նրա հիվանդության պայմաններում հակացուցված են համարում եղանակային սառը պայմաններն ու առհասարակ մրսելը: Հիմա Արամն ապրում է մի սենյակում, որի ջերմաստիճանը դրսից ցածր է: Սեդան իր երկու երեխաներին մեծացնում է 28.000 դրամ աղքատության նպաստով: «Կհավատա՞ք, ոչինչ չեմ հասցնում: Ամբողջ օրը մտովի հաշվարկների մեջ եմ, թե ոնց անեմ, որ գոնե հացը հասցնեմ, գոնե լույսս չանջատեն, բայց… Ախր, ամեն ինչն էլ էնքան ա թանկանում: Ես շատ աշխատասեր մարդ եմ, երբեք չեմ վախեցել ծանր աշխատանք կատարելուց: Երեխեքիս պահող չունեմ, թե չէ կգնամ հավաքարարություն կանեմ, ուրիշների ոտքի տակը կմաքրեմ ու հացի գումար կաշխատեմ: Հիմա փոքր են, մանկապարտեզ էլ չեմ կարող տալ»,- ասում է Սեդան, ում հարեւանուհիները հերթով լցվում են նրա սենյակ, որպեսզի նկարագրեն իր վիճակը: Տիկին Զվարթն ասում է, որ հաճախ էնպիսի տեսարանի ականատես է լինում, որ Սեդայի երկու երեխաներին տանում է իր սենյակ տաքացնելու ու մի ափսե տաք ապուրով կերակրելու: «Կհավատա՞ք, ձեռքս ճար լիներ` էս երեխեքին մոտս կպահեի, բայց գիտեք էլի հանրակացարաններում ինչ նեղվածք ա, բոլորս էլ հազիվ ենք յոլա գնում: Բայց շատ ա վրաս ազդում էս աղջկա անպաշտպան վիճակը: Օր ա եղել, պատահական եկել, տեսել եմ` երեխեքը սովից լացում են, իսկ ինքն էլ` նեղված: Տարել եմ կերակրել եմ, նոր կարողացել եմ գիշերը քնել»,- ասում է տիկին Զվարթը, ում խոսքերը հաստատում են հարեւանները: Սեդան հայացքը շրջում է, որովհետեւ հպարտ է ու էս խոսքերից ուզում է իրեն կորցնել ինչ-որ մի տեղ: Հարցնում եմ` «Իսկ Արամը քանի՞ տարեկան է»: «Էսօր դարձավ մի տարեկան: Էսօր Արամիս առաջին ծննդյան օրն ա: Գիտե՞ք, կյանքում ոչ մեկից օգնություն չեմ խնդրել: Հարեւաններս էին Ձեզ զանգել, ես ամաչում եմ էդ տեսակ բաներից: Էս մի ամիս ա, ասում էին` լրագրող ա գալու: Էսօր որ զանգեցիք` շատ զարմացա: Երեւի Աստծո կամքն ա, որ հենց Արամիս ծննդյան օրը պիտի գայիք: Որ մեծանա` կհարցնի, թե ո՞նց ենք նշել իրա ծնունդը: Չեմ ասի` անհաց, անլույս, կասեմ` քո ծնունդին մեր տուն լրագրող ա եկել: Իսկական նվեր…»:
Անհաս թոքերով հազիվ շնչող Արամը չի էլ գիտակցում, որ այսօր իր ծննդյան օրն է, որը ոչնչով չի տարբերվել իր լույս աշխարհ գալուց հետո հաջորդող օրերից: Մեկ տարեկան Արամն իր ծննդյան օրը տոնում է սառնամանիքի ու խավարի մեջ: Կարենը հարեւանուհի Զվարթ տատիկի սենյակից վերադառնում է գրիչն ու սպիտակ թուղթը ձեռքին: Հարցնում եմ` «Նկարո՞ւմ ես»: «Հա՛»,- պատասխանում է: «Ի՞նչ»,- կրկին հարցնում եմ: «Մի քիչ հաց ու պապայիս, բայց ամենաշատը պապայիս»,- պատասխանում է Կարենը:
Կարենը թեեւ երկու տարեկան է, բայց շատ խորագետ է: Ասում է` ամենաշատը սիրում է սպիտակ թուղթ, ու ինձ «հաջող» անելիս` ձեռքով թափահարում է այն ճերմակ թուղթը, որի վրա ամեն օր կառուցում է երազանքներն ու սպասելիքներն է վերարտադրում: Էս ճերմակ թուղթը տարիներ հետո Կարենի հետ կգնա բանակ, ու էլի դրա վրա կհայտնվեն նրա երազանքներն ու սպասելիքները: Ու կհիշի` ինչ մենակ էր:
Կարենենց «տան» աստիճանավանդակներից իջնելիս գարշահոտն ու ինձ դիմավորող գարնանային թարմ հոտը նույնն են: Սենյակի խավարից հետո ինձ ընդառաջ եկող գարնանային կապույտ երկնքի առաջին կտորը` նույնպես: Հանրակացարանի դիմաց կառուցված նարնջագույն հյուրանոցից դուրս եկող տղամարդիկ բութ հայացք ունեն. նրանք էնքան կուշտ են, որ երբեք չեն նկատել երկու տարեկան Կարենի աչքերի տխրությունը: Էդ կուշտ տղամարդիկ երբեք չեն իմանա` ամենավերեւի հարկի պատուհանից իրենց ոտքերի առաջ պարբերաբար նետվող ճերմակ թղթերի մեջ ինչեր կան: