– Պարոն Սարգսյան, ինչպե՞ս եք վերաբերվում սահմանադրական փոփոխությունների այս գործընթացին: Եվ որպես պատմաբան` ի՞նչ կարծիք ունեք սահմանադրության նախագծի վերաբերյալ:
– Գործընթացը նախ եւ առաջ ապօրինի է: Եվ այս ապօրինության հիմքերը մի ամբողջ շարք են կազմում: Ես նկատի չունեմ միայն Քոչարյանի բացահայտ ոչ լեգիտիմությունը եւ խորհրդարանի լեգիտիմության պակասը: Սրանց մասին ձեւական առումով կարող են նաեւ բանավիճել: Ես նկատի ունեմ շատ ավելի առարկայական ու անվիճելի փաստարկներ: Ասենք՝ հանրաքվեի դրված «նախագիծը» պարունակում է մարդու եւ քաղաքացու մի ամբողջ շարք կարեւորագույն իրավունքների սահմանափակումներ, որոնք գործող Սահմանադրության մեջ անձեռնմխելի են ցանկացած իրադրությունում: Իսկ «Հանրաքվեի մասին» օրենքն արգելում է նման սահմանափակումներ պարունակող որեւէ նախագիծ հանրաքվեի դնել: Բացի այդ, օրենքը հստակ պահանջում է, որպեսզի քարոզչությունը սկսվելուց առաջ բոլոր հեռուստաընկերությունները վճարովի ժամեր սահմանեն եւ հայտարարեն այդ մասին: Այս պահանջը ոչ մեկը չի կատարել: Չեմ խոսում ընթացակարգային բազմաթիվ խախտումների եւ այլ ապօրինությունների մասին:
Որպես պատմաբան ես պետք է մի բան ասեմ: Այսպիսի մի փաստաթուղթ համեմատելով գործող Սահմանադրության հետ, ապագայի պատմաբանը կարձանագրի, որ Հայաստանի իշխանությունը 1995 թվականից 10 տարի անց զարմանալի դեգրադացիա է ապրել: Այդ եզրահանգման համար բավարար հիմք է թեկուզ այն փաստը, որ սույն «նախագիծը» լի է լեզվական եւ քերականական սխալներով, հակասություններով, զավեշտներով, ներքին տրամաբանության բացակայությամբ: Իսկ գործող Սահմանադրության մեջ այս 10 տարվա ընթացքում ոչ մեկը չի կարողացել մի ստորակետի սխալ ցույց տալ:
– «Այո»-ի կողմնակիցները պնդում են, որ գործող Սահմանադրությունն իրեն սպառել է: Ավելին, հայտարարում են, թե երկրի զարգացման խոչընդոտներից մեկը հենց գործող Սահմանադրությունն է:
– Պարզապես սուտ են ասում: Եթե այդպես է, թող որեւէ օրինակով հիմնավորեն իրենց ասածը: Մինչեւ հիմա այդպիսի որեւէ հիմնավորում չեն բերել:
– Հատկապես շատ է խոսվում երկքաղաքացիության դրույթի մասին, որի շուրջ երկու հակադիր կարծիքներ են ձեւավորվել: Դուք ի՞նչ վտանգներ եք տեսնում դրա մեջ:
– Կասեմ, որ այդ երեւույթը հնի մնացուկ է, եւ գալիս է այն շրջանից, երբ ոչ թե քաղաքացիության, այլ հպատակության ինստիտուտ էր գործում: Այն արդյունք է տարբեր երկրներում քաղաքացիության ձեռքբերման տարբեր հիմքերի: Ժամանակակից աշխարհում դա չխրախուսվող երեւույթ է, եւ հիմա աշխատում են հնարավորինս սահմանափակել ու վերացնել այդ ինստիտուտը: Ճիշտ է` մեծ եւ հարուստ երկրների համար դա լուրջ վտանգ չի ներկայացնում, բայց ավելորդ մի բեռ է: Մեզ համար, որ ոչ հզոր ենք, ոչ հարուստ, այսօրվա պայմաններում դա կարող է խիստ վտանգավոր լինել: Այս հարցին մի տասը օր առաջ ես ընդարձակ հոդված եմ նվիրել: Որեւէ մեկը իմ բերած փաստարկներից ոչ մեկը չի հերքել: Իսկ ապագայի պատմաբանը տարակուսանքով կարձանագրի, որ Հայաստանի անկախությունից 15 տարի անց նրա իշխանությունները կամ չհասկանալով, կամ դիտավորյալ պետականության հիմքերը քայքայելու կուրս էին վերցրել: Եվ առաջին փաստարկներից մեկը կնշի երկքաղաքացիությունը:
– Ակնհայտ է, որ գործող իշխանություններն ամեն գնով ցանկանում են անցկացնել այս նախագիծը: Ձեր կարծիքով` ինչո՞ւ են նրանք այդքան շահագրգռված: Եվ այս սահմանադրական փոփոխություններն անցնելու դեպքում դա ի՞նչ կտա իշխանություններին:
– Եթե ամեն գնով փորձում են անցկացնել, ուրեմն որոշակի հաշվարկներ ունեն, որ այդ գնի դիմաց շատ մեծ մի բան են ստանալու: Իհարկե, այդ «մեծ բանի» մասին նրանք չեն խոսում: Նրանք ասում են՝ դա կբերի, օրինակ՝ ժողովրդավարության խորացման: Պարզ է՝ ստում են: Ինչպե՞ս կարելի է դրան հավատալ, եթե այդ «ժողովրդավարության խորացում» բերող փաստաթուղթը փորձում են ամեն կերպ «սաղացնել»` խախտելով հենց նույն ժողովրդավարության բոլոր նորմերը, զրկելով մարդկանց իրենց կարծիքն արտահայտելու իրավունքից, անսեթեւեթ խախտելով բոլոր օրենքները: Այս մեթոդներով ոչ թե ժողովրդավարություն, այլ բռնապետություններն են հաստատվում կամ ամրապնդվում: Իսկ բռնապետությունների առաջին հատկանիշը իշխանության հավերժացման ձգտումն է` նույն այդ ժողովրդավարության ոչնչացմամբ: Ուրեմն` այդ «մեծ բանն» այլ բան չի կարող լինել, քան հետագա իշխանության հարց լուծելը: Ես համոզված եմ, որ Քոչարյանի նպատակն այս փոփոխությունները «հիմք» դարձնելով` հաջորդ ընտրաշրջանում առաջադրվելն է: Ծայրահեղ դեպքում՝ իշխանությունը նույն կլանի ներսում անցնցում իր նման մեկին փոխանցելը:
– Ընդդիմությունն արդեն հայտարարել է, որ բոյկոտելու է հանրաքվեն: Ձեր կարծիքն այդ մասին: Եվ ի՞նչ եք կարծում, հաղթանակի հասնելու համար իր պայքարում ինչպիսի՞ մարտավարություն պետք է ընդդիմությունն ընտրի:
– Ընդդիմությունը, գիտակցված թե ակամա, մեծ զիջումների գնաց: Բոլոր հիմքերը կային հենց սկզբից տոտալ բոյկոտ հայտարարելու համար: Այդ հիմքերը տալիս էին եւ իշխանության լեգիտիմության դեֆիցիտը, եւ նրանց ապօրինի գործողությունները, եւ, մանավանդ, ներկայացրած փաստաթղթերի խայտառակ էությունը: Բայց անգամ այս ընդդիմության համբերության մեծ բաժակը լցվեց, երբ նրանց զրկեցին օրենքով սահմանված քարոզչության ու բանավեճի հնարավորությունից:
Բոյկոտը շատ հզոր միջոց է, տասն անգամ ավելի արդյունավետ, քան «ոչ» քարոզելը: Դա սպանիչ է: Համաժողովրդական բոյկոտը համաժողովրդական ապտակ կլինի վարչախմբին, որից նա կարող է եւ ուղեղի ցնցում ստանալ: Իշխանության ռեակցիայից դա դժվար չէ տեսնել: Ես վստահ եմ, որ հանրաքվեին իրական մասնակցությունը 10-12 տոկոսը չի գերազանցելու: Ընդամենը պետք է կարողանալ դիտորդների միջոցով արձանագրել այդ փաստը: Իսկ եթե անգամ դա չհաջողվի, ժողովրդի մտքում դա հաստատ կարձանագրվի, ինչը շատ ավելի կարեւոր է:
– Այդ դեպքում հավանական համարո՞ւմ եք ՀՀ-ում հեղափոխության իրականացումը: Մանավանդ, եթե նկատի ունենանք, որ ԱՊՀ մի շարք երկրներում վերջերս «Գունավոր հեղափոխությունների» մի շարք է սկսվել:
– Բնության մեջ հնարավորություններն անսահմանափակ են: Բայց դա կախված է ինչպես` իշխանության բնույթից, այնպես էլ` ընդդիմության հնարավորություններից: Հեղափոխությունը թանկ ճանապարհ է, բայց դրան գնում են, եթե ավելի թանկ է նստում բռնապետության երկարաձգումը: