Իբրահիմ Ունալը սովորում է Ստամբուլի Մշակույթի համալսարանի լուսանկարչության բաժնում: Վերջինիս հետ առաջին անգամ հանդիպեցի Ստամբուլում, երբ Հայաստանից Ստամբուլ գնացած հայ գործընկերներով հրավիրվել էինք հավաքույթի: Ընդ որում` այդ հանդիպմանը ներկա էին նաեւ ստամբուլաբնակ հայեր: Իբրահիմ Ունալը ներկայացավ որպես «կիսով չափ» հայ` նշելով իր հայկական արմատների մասին: Իբրահիմը մեզ պատմեց իր ֆիլմի մասին, որ նկարել էր Հայաստանում: Ֆիլմն Արարատի մասին է, որի վերնագիրը («In the shadow of Ararat») բառացի թարգմանվում է` որպես «Արարատի ստվերում»: Միայն օրեր առաջ առիթ ունեցա դիտել թուրք ուսանողի այս ֆիլմը: Այն հատկապես ուշագրավ է դետալների ընտրությամբ: Ֆիլմն ավելի շատ դրամա է, որտեղ գլխավոր կերպարում հայտնվում է լեռը…
– Ինչո՞վ էր պայմանավորված «Արարատի» մասին ֆիլմ նկարելու նախաձեռնությունը:
– Դասախոսներիցս մեկն ինձ ասաց, որ կա հայ-թուրքական մեդիա-երկխոսության ծրագիր, եւ եթե ես ցանկանում եմ, կարող եմ միանալ այդ ծրագրին: Այնուհետ ծրագրի կազմակերպիչներն ընտրեցին 6 թուրք եւ 6 հայ ուսանողների: Մենք պետք է փաստագրական ֆիլմ նկարեինք Հայաստանում, իսկ հայերը` Թուրքիայում: Իմ թեման Արարատն էր: Տարիներ առաջ կարդացի Էջե Թեմելկուրանի (Ece Temelkuran) «Արարատի խորություն» գիրքը: Հուզվեցի եւ հասկացա, որ Արարատը հայերի սիրտն է: Եվ քանի որ ֆիլմ նկարահանելու հնարավորություն կար, այսինքն` նման ծրագիր կար, որոշեցի այս թեման արտահայտել ֆիլմի միջոցով: Մեկ տարվա ընթացքում ես երեք անգամ այցելեցի Հայաստան: Իմ այցելությունները պայմանավորված էին ֆիլմի նկարահանումներով:
– Եվ ի՞նչ է Արարատը քեզ համար:
– Արարատը ցավն է հայերի: Այն հիասքանչ սար է, եւ միեւնույն ժամանակ` կերպար եւ տպավորություններ: Ես գիտեմ` թուրք ժողովրդի համար Արարատը միայն բարձրություն է, բայց բոլոր հայերի, այդ թվում` նաեւ ինձ համար, Արարատը խորություն է: Իսկ դա ես փորձեցի ցույց տալ իմ ֆիլմում:
– Ֆիլմի ավարտին ներկայացրել ես Ծիծեռնակաբերդը, ապա Արարատի մյուս կողմում, այսինքն` Թուրքիայում, հայերի տեղահանումը: Ի՞նչ մեսիջ ես փորձել հայտնել այդ դրվագներով:
– Իմ պատմության վերջում ես ցանկանում եմ հատկապես թուրք ժողովրդին պատմել, որ այս ցավը Ցեղասպանության մասին է: Նուռը, Արարատը եւ Ցեղասպանության թանգարանը խորհրդանշական են, եւ ամենքն էլ որոշակի իմաստ ունեն, ինչպես նաեւ հիշվող են:
– Արմատներով որտեղի՞ց ես:
– Հորս նախամայրը Վանից էր: Եվ կարծում եմ, որ նա հայուհի էր:
– Իսկ երբեւէ այդ մասին չե՞ս հարցրել ծնողներիդ:
– Ընտանիքս թաքցնում է այս իրականությունը:
– Ինչո՞ւ:
– Նրանք ասում են, որ նա մեր ավագ սերնդից էր, եւ այլեւս ոչ մի բան: Միգուցե վախենո՞ւմ են իրենց իրականությունից: Միգուցե ա՞յլ պատճառ կա:
– Ի դեպ, օրեր առաջ Ֆրանսիայի Սենատն ընդունեց ցեղասպանությունների ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը, որին, մեղմ ասած` դեմ արտահայտվեցին թուրքական իշխանությունները: Ըստ քեզ` ի՞նչ ազդեցություն այն կարող է ունենալ թուրք հասարակության վրա:
– Թուրքիայում որոշ ֆանատիկ խմբեր ասացին, որ այդ քվեարկությունը վստահություն չէր ներշնչում, քանի որ Սարկոզին դա կատարեց Ֆրանսիայի նախագահական ընտրություններից ելնելով: Դա ազնիվ չէ: Իհարկե, այս քվեարկությունը շատ կարեւոր էր հայերի համար, բայց այն նաեւ ընդդիմանում է խոսքի ազատությանը: Իմ կարծիքով` ազատություն կլիներ հետեւյալը` եթե Ֆրանսիայում ասեն, թե` «ո՛չ, դա Ցեղասպանություն չէր», իսկ Թուրքիայում հակառակը հայտարարեն` ասելով. «այո՛, դա Ցեղասպանություն էր»:
– Իսկ այդ տրամադրություններն ի՞նչ ազդեցություն կունենան Թուրքիայում բնակվող հայերի կյանքում:
– Իմ հայ ընկերները եւս դեմ են այդ քվեարկությանը: Հայերի որոշ մասը վախենում է ֆաշիզմից: Թուրք եւ հայ ժողովուրդները գիտեն այս ճշմարտությունը, որ ինչ էլ պատահի, միեւնույն է` միայն մենք կարող ենք որոշել այս ցավի անունը, այլ ոչ թե` մյուս պետությունները:
– Արդեն տեւական ժամանակ է, ինչ խոսում ենք հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավման մասին: Ինքդ ի՞նչ ես մտածում այդ մասին: Հնարավո՞ր է` իրական երկխոսություն տեղի ունենա, երբ մեկ ազգի մոտ կա անդառնալի, չսպիացող վերք:
– 1915թ. մեծ ցավ տեղի ունեցավ: Յուրաքանչյուրը գիտի այս ողբերգությունը: Տվյալ պարագայում` թե՛ թուրք, թե՛ հայ մտավորականները կարող են փոխել այս արտահայտությունները: Գիտեմ, որ դա չի կատարվի այսօր, բայց մի օր հաստատ ամեն բան կփոխվի: Մենք չենք ցանկանում կրել անցյալի ծանր բեռը: Ինչ-որ բաներ պետք է փոխվեն: Մենք հույս ունենք դրանում:
– Այնուամենայնիվ, թուրք երիտասարդությունն ինչքանո՞վ է ազատ իր երկրում:
– Թուրք երիտասարդությունն ամբողջապես ազատ չէ Թուրքիայում, որովհետեւ դա կախված է քաղաքից կամ Թուրքիայի այն հատվածից, որտեղ ապրում ես: Ստամբուլում մենք կարող ենք ազատ զգալ, բայց նույնը չենք կարող ասել հատկապես Անատոլիայի մասին: Որպես օրինակ` նշեմ իմ փաստագրական ֆիլմը հայերի մասին: Ես օգտագործել եմ Արարատի, Ցեղասպանության թանգարանի մասին որոշ կադրեր, եւ որեւէ խնդիր չեմ ունեցել:
– Իսկ ինչպե՞ս իրավիճակը կփոխվի, եթե Թուրքիայի իշխանությունները շարունակում են թաքցնել իրական պատմությունը, եթե մինչ օրս Ստամբուլի գրախանութներում արգելված է Ցեղասպանության մասին գրքերի վաճառքը: Ի վերջո, չե՞ս կարծում` մինչեւ Թուրքիան չճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ոչ միայն հայերի, այլեւ աշխարհի հետ հարաբերությունները կբարդանան:
– Այո՛, նրանք թաքցնում են, բայց հույս ունեմ, կամ մենք հույս ունենք, որ կամաց-կամաց ամեն բան կփոխվի, որովհետեւ հենց երիտասարդները կարող են փոխել այդ վատ կարծիքները թուրք եւ հայ ժողովուրդների հարաբերությունների մասին: Մենք թշնամիներ չենք: Մենք պետք է երբեք չմոռանանք, որ բոլորս մարդիկ ենք: Ամբողջ աշխարհում գործերը վատ են ընթանում, իսկ եթե դու ինքդ ես ցանկանում ինչ-որ բան փոխել, ապա այն կփոխվի: Նոր սերունդն այն կփոխի: