«Ֆայհա» եւ լիբանանապաղեստինյան երգչախմբերի ղեկավար Պարգեւ Թասլաքյանի հետ ծանոթացա նախորդ ամռանը` Լիբանանում, ում հետ խոսեցինք երգչախմբային արվեստի մարտահրավերների մասին: Այն ժամանակ էլ իմացա, որ զրուցակիցս Լիբանանի առաջին երգչախմբի հիմնադիրն է, եւ, որ երգչախմբի կազմում բացառապես արաբներ են: Ընդ որում` զարմանալին այն էր, որ արաբներից կազմված երգչախումբը պարզապես պաշտում է կոմիտասյան երգերը: Պ. Թասլաքյանի ասելով` երգչախումբը տխրում է, երբ ինքը Հայաստան է գալիս, քանի որ վերադարձից հետո դառնում է առավել խստապահանջ ու անզիջող: Խմբավարի խոսքով` ինքը բազմաթիվ դասախոսություններ է կարդում եվրոպական երկրներում, մինչդեռ Հայաստան գալիս է սովորելու նպատակով: Նա այժմ գտնվում է Հայաստանում:
– Գիտես, իրականում Եվրոպան որեւէ բան չունի տալու աշխարհին: Այսօր այն ձգտում է դեպի Արեւելք: Ցավոք, այսօր երգարվեստում խառնաշփոթ վիճակ է` համերգներ կան, որոնց նպատակը ժողովրդին կրթելն ու զարգացնելն է, իսկ համերգներ էլ կան, որոնք պարզապես կազմակերպվում են ժողովրդին ոգեւորելու, խրախուսելու համար: Հիմա մեզ ո՞րն է անհրաժեշտ` մարդուն կրթե՞լը, թե՞ ոգեւորելը: Բեմի մասին խոսելիս, բնականաբար, առաջին տարբերակն է ճիշտ: Պետք է ձգտենք դեպի Եվրոպա, բայց ոչ թե վերցնելու, այլ մեր արվեստը տալու համար: Եվրոպացիներին հարգում եմ, որովհետեւ շատ պրոֆեսիոնալ մտածելակերպ ունեն: Նրանց երաժշտությունը հիմնված է ձայների վրա, իսկ հայկական երաժշտությունը` մեղեդիների: Իհարկե, ես չեմ արժեզրկում նրանց երաժշտությունը, բայցեւ երաժշտությունը չի կարող լավը լինել, եթե այնտեղ մեղեդի չկա: Ամեն անգամ Եվրոպա գնալիս Կոմիտասն ավելի է մեծանում ինձ համար: Այս վարդապետն այնքան քիչ եւ այնքան գունավոր նոտաներ է օգտագործել: Զարմանալի, ավելի ճիշտ` խենթանալու մոդուլյացիաներ է ստեղծել: Եվրոպացին սկսել է հասկանալ դա: Ճիշտ է, ես ներկայացնում եմ արաբական աշխարհը Եվրոպայում, բայց ամեն առիթ օգտագործում եմ հայկական երաժշտությունն էլ մտցնել` ուղղակի կամ անուղղակի: Ես շատ փոքր եմ հայկական երաժշտությունը ներկայացնելու համար, եթե Հայաստանն ունի փառահեղ վարպետներ:
– Մարդկանց հետաքրքրությունները, կարծես, փոխվել են, ովքեր ձգտում են դեպի Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտ: Երգչախմբային արվեստը դրանից չի՞ տուժում:
– Չի տուժել, ուղղակի երիտասարդներն են մի քիչ հեռացել: Նրանց ավելի շատ հետաքրքրում է ՏՏ ոլորտը, բայց դա չի նշանակում, թե տուժում է արվեստը: Միգուցե, իսկապես, որոշակի անդրադարձ կա: Մյուս կողմից` ՏՏ ոլորտն օգնում է որոշ երաժիշտների` անուններ չնշեմ, ովքեր տանը նստած կարող են 60 հոգու փոխարեն աշխատել: Այսինքն` գործն ավելի է հեշտացել տեխնոլոգիաների միջոցով, ինչը չի կարելի արվեստ համարել: Չնայած դրան, երգչախմբային արվեստը երբեւէ չի տուժել: Ցավոք, արաբական աշխարհում երիտասարդներն ընդհանրապես չեն սիրում զբաղվել երգչախմբային արվեստով: Այդ իմաստով Հայաստանը բացառիկ է: Ասում են` Եվրոպան լավ ունկնդիր ունի: Ճիշտ է, հարյուր տոկոսով համաձայն եմ այս կարծիքին` Եվրոպան շատ լուրջ է ունկնդրում, բայց Հայաստանը շատ լավ է հասկանում: Դա է պատճառը, որ Հայաստանում ծափահարել գիտեն: Իմ երգչախումբը, որ պտտել է ամբողջ աշխարհը, մինչ օրս հիշում է հայաստանյան հանդիսատեսին: Իսկ հանդիսատեսի ճշմարիտ արձագանքը երաժշտի, երգչի համար խիստ կարեւոր է:
– 3 տարի է` Հայաստան չեք գալիս: Ձեր բացակայությունից հետո ի՞նչն է փոխվել Հայաստանում:
– Ամբողջ աշխարհում էլ դժգոհություններ կան: Մարդկության պատմության ողջ ընթացքում մի բան հստակ է` մարդ երբեւէ գոհ չի եղել իր կյանքից: Բայց ամեն ինչին պետք է դրական նայել: Ես այդ փոփոխությունները դիտարկում եմ երաժշտական կյանքում: Ո՞նց կարելի է դժգոհ լինել, եթե 4 պետական երգչախումբ կա Հայաստանում: Իսկ դժգոհությունները պայմանավորված են շատ փող ստանալով: Լիբանանում պետական երգչախումբ չկա: Դժբախտաբար, այնտեղ պետական ձեռնարկներ չկան: Լիբանանի կառավարությունն ավելի հարուստ է` Հայաստանի համեմատ, բայց այնտեղ գնահատել չգիտեն: Որեւէ մեկն ինձ կարո՞ղ է ասել արաբ երաժշտի անուն, ով ավարտել է լիբանանյան կոնսերվատորիան: Որեւէ մեկը չգիտի այս հարցի պատասխանը: Սա նշանակում է, որ Լիբանանը վատ կոնսերվատորիա ունի` Հայաստանի համեմատ: Լիբանանի մշակույթի նախարարության տարեկան բյուջեն մոտ 400.000 դոլար է, որը նույնիսկ չի բավականացնի նախարարին, եթե վերջինս իր խորհրդականներով 4 անգամ երկրից դուրս գնա: Լիբանանում այնպիսի օրենք չկա, որ Մշակույթի նախարարությունը պետք է ֆինանսավորի երգչախումբը: Սա ցավալի է: Մենք այնքան վատ վիճակում ենք այնտեղ, որ ժողովուրդը շատ բաներում նույնիսկ անտեղյակ է: 2 տարի առաջ Լիբանանի մշակույթի նախարարի հետ խոսեցինք պետական երգչախումբ հիմնելու մասին: Նա համաձայնեց` ասելով, սակայն, որ պետությունը չի ֆինանսավորելու երգչախումբը: Ինչեւէ, այնուհետ մենք փորձեցինք հովանավոր գտնել, բայց, ցավոք, չստացվեց: Լիբանանի մշակույթի նախարարն անգամ համերգներին ներկա գտնվելու սովորություն չունի:
– Իսկ ինչպե՞ս եք գումարներ հայթայթում, այսպես ասած` ինչպե՞ս եք գոյատեւում:
– Մենք ունենք մեր անձնական հովանավորները: Օրինակ, իմ հովանավորը Լիբանանի ներկա վարչապետն է, ով իր անձնական գրպանից է գումարներ տրամադրում: Արվեստը գնահատվում է անձերի կողմից: Շնորհիվ հայաստանցիների` երգչախմբային արվեստի ընկալումը փոխվել է Լիբանանում, որտեղ մինչ 1992թ. երգչախմբային արվեստը համարվում էր ճշգրիտ երգելը. եթե համերգը քիչ սխալներով էր, ապա դա նշանակում էր, որ համերգը լավն է: Իսկ իրավիճակը փոխվեց հայաստանցի արվեստագետների գալով: Այսօր արդեն արաբական աշխարհում վճարում են երգչախմբերին: Ուրախալի է, որ ունենք բարերարներ, ովքեր օգնում են մեզ: Նախկինի համեմատ` այսօրվա արաբական աշխարհը սկսել է առավել, քան հետաքրքրվել մշակութային իրադարձություններով: Անմասն չէ նաեւ Լիբանանը: Ընդ որում` նույնիսկ քաղաքական համագումարին երգչախումբը պարտադիր ներկա է գտնվում:
– Իսկ նախընտրական քարոզարշավներին հրավիրո՞ւմ են երգչախմբին:
– Այո՛, հրավիրում են, բայց միշտ հրաժարվել ենք, որպեսզի քաղաքական երանգներ չստանանք: Անուններ չնշեմ, բայց Հայաստանի նախագահական ընտրությունների նախընտրական փուլին մասնակցած շատ արվեստագետներ ուղղակի հեղինակազրկվեցին: Մինչ օրս չեն դադարել նրանց հասցեին հնչող վիրավորանքները: Ինչեւէ, բայց ես իմ արվեստում մեծ աշխատանք եմ տանում Հայ Դատի ուղղակի եւ անուղղակի ճանաչման համար, բայց դա ոչ թե քաղաքականություն է, այլ` սկզբունք: Դա սկզբունք է: Օրինակ, համերգին հայտարարում եմ, որ Կոմիտաս ենք կատարելու, ապա նաեւ նշում, որ 1915թ. Կոմիտասը խելագարվեց` տեսնելով, թե թուրքերն ինչպե՞ս էին հայերին ջարդում: Այսինքն` եվրոպացուն անուղղակի ասում եմ, որ 1915թ. ջարդ է տեղի ունեցել:
– Այնուամենայնիվ, արաբական աշխարհում կատարված սոցիալական բողոքի ալիքները, հեղաշրջումները, պառակտումներն ինչպիսի՞ անդրադարձ ունեցան արվեստի մարդկանց վրա:
– Արաբական աշխարհում այդ հանգամանքներն օգտագործում են գրեթե բոլոր արվեստագետները` բացի մեզնից: Նրանք սկսում են երգել քաղաքական ենթատեքստերով երգեր, այդպիսով` գրավելով ժողովրդի ուշադրությունը: Նրանք հայտնի են դառնում այդ ձեւով:
– Իսկ ինչո՞ւ չօգտվել, եթե Ձեր փառքն ավելի կաճի:
– Իսկ երբ կառավարությունը կրկին փոխվի՞ (ժպտում է.- Մ.Մ.): Միշտ էլ նախընտրելի է ճամփան շարունակել այն ուղով, այսինքն` արվեստի, որով սկսել ենք: Ես ուրախ եմ, որ արաբական աշխարհի պատմության մեջ առաջին քառաձայն երգչախումբն ենք, որը Եվրոպային է ներկայացնում արաբական երաժշտությունը: Այսօր շատ արաբ կոմպոզիտորներ իրենց երգերն են ուղարկում մեզ, որպեսզի կատարենք:
– Այսինքն` երգչախմբային շարժո՞ւմ եք սկսել արաբական աշխարհում:
– Այո: Ես կարող եմ հայտարարել, որ մենք հեղաշրջում ենք սկսել արաբական աշխարհի երգչախմբային արվեստում, ավելին` հեղաշրջումն արվել է: Դա արվել է իմ եւ արվեստագետ Էդիկ Տոնիկյանի ջանքերով: Մարդիկ գալիս են համերգի եւ երգում են առանց միկրոֆոնների` նոր ոճ, նոր ասելիք, այլ կերպ ասած` իսկական հեղաշրջում: Մեզ հրավիրում են ամեն տեսակ համագումարի` բժշկականից մինչեւ քաղաքական: Ավելին` հրավիրվում ենք անգամ արաբական աշխարհի թագավորական հարսանիքներին: Մենք պայմաններ ենք դնում` ասելով, որ մեր երգելու պահին որեւէ մեկը չպետք է ճաշի, խոսի, պարի: Այդ պայմանները դնում ենք թագավորների առջեւ: Իսկ գիտե՞ք` ինչքան են վճարում 10 րոպե երգելու համար` 40-50 հազար դոլար: Անկեղծ ասած` մենք եւս ապրելու միջոցների կարիք ունենք: Ի վերջո, երգչախումբն ունի բազմաթիվ խնդիրներ` հագուստից սկսած:
– Ամեն դեպքում ժամանակակից երգարվեստը, ասես, ձեռնոց է նետել դասականին: Չե՞ք վախենում այս պայքարից:
– Այն, ինչ տեսնում եմ Հայաստանում, վախենալու չէ: Ոչ դասական երաժշտությունը գալիս-գնում է: Իսկ ի՞նչ է նշանակում` ժամանակակից: Անունն արդեն նշանակում է, որ վախենալու խնդիր չկա: Ի վերջո, ոչ դասական երգիչը կամ երգչուհին ժամանակի ընթացքում պարզապես «հալվում» է: Իսկ արաբական աշխարհում ժողովուրդն այդչափ զարգացած չէ, եւ պայքարն ավելի քան բարդ է: Ընդհանրապես դասական երաժշտություն քարոզելը շատ դժվար է արաբական աշխարհում, բայց, իհարկե, անկարելի չէ:
– Եվրոպան որքանո՞վ կարող է ազդել Արեւելքի վրա: Ինքնության խնդիրը կորցնելու վախ կա՞:
– Կորցնելու վախ, իսկապես, կա, բայցեւ կարծում եմ` կհաղթահարենք: Արաբներն ունեն հարուստ երաժշտություն, որի զարգացման համար մեծ քայլեր են արվել: Եվրոպայի հետ միասին մենք կազմում ենք արաբական առաջին երգչախմբային ընկերությունը: Իսկ այդ ընկերության հիմնմամբ կարգի են դրվում մի շարք հարցեր, եւ աշխատանքն էլ չի լինի միակողմանի: Այսինքն` Եվրոպայից հրավերներ կարող են ստանալ մյուս երգչախմբերը:
– Իսկ Հայաստան եկաք սովորելու, այո՞:
– Ամբողջ տարի շրջագայում եմ Եվրոպայում, դասախոսություններ կարդում, բայց որեւէ բան չեմ սովորում այնտեղ: Իսկ Հայաստանից Լիբանան եմ վերադառնում բոլորովին ուրիշ մարդ դարձած: Գիտես, երբ մարդ չի տեսնում ուրիշի ավելի լավ ու մեծ գործը, կարծում է, թե ինքն ամենալավն է: Իսկ Հայաստանում ինձ արթնացնում են, ասում են` «Տղա ջան, դու ոչինչ ես արվեստում»: Լիբանան վերադառնում եմ սթափ վիճակում` ամեն բան անելով, որպեսզի հասնեմ գագաթին: Կարծում եմ` սխալ չէ, չէ՞..