Վիրավորանքի ու զրպարտության մասին օրենքի ապաքրեականացումը դարձյալ ակտիվացրել է Մարդու իրավունքների պաշտպանին, «Չենք լռելու» հասարակական շարժմանը… Ներկայացվում է վիճակագրություն, թե քանի քաղաքական գործիչ ու օլիգարխ է հայց ներկայացրել լրատվամիջոցների դեմ` ընդ որում, որպես սեփական պատիվն ու արժանապատվությունը վերականգնելու միակ միջոց դիտելով 2 միլիոն դրամ եւ ավելի ֆինանսական փոխհատուցումը: Կարելի է բողոքել օրենքի փոփոխության դեմ, ոտքերով դոփել հատակին, սակայն իրականությունն այն է, որ մենք` լրագրողներս, եւս շատ խոցելի ենք պրոֆեսիոնալիզմի, գռեհկությունն ու ազատությունը շփոթելու, օբյեկտիվ չլինելու տեսանկյունից: Ազնիվ ու հմուտ քիչ լրագրողների շնորհիվ է, որ լրագրողները եւ լրագրությունն` առհասարակ, դեռ որոշակի հեղինակություն են վայելում: Նման լրագրողներից մեկն է «Հետք» թերթի գլխավոր խմբագիր Էդիկ Բաղդասարյանը: Նրա եւ նախկին լրագրող, այժմ` գրող Հովիկ Չարխչյանի հետ փորձել ենք հասկանալ` ինչո՞ւ են լրատվամիջոցներն այսօր այդքան խոցելի: Ի վերջո, քաղաքական պատվերի, կաշառված դատավորների ոչ օբյեկտիվ վճիռների հարեւանությամբ արդար չէ չնկատել, որ լրատվամիջոցներին եւս հատուկ են բոլոր այն արատները, որոնք կան մյուս բոլոր ոլորտներում:
Է.Բ. – Ես իմ ուսանողներին միշտ ասում եմ` հաշվի առեք, որ լրագրությունը մի կերպ տունը պահելու մասնագիտություն է, ամենացածր վարձատրվող, եթե, իհարկե, գործարքի մեջ չես մտնում եւ փող ես աշխատում լրագրությամբ (թեեւ այսօր հարուստ, օլիգարխ լրագրողներ էլ ունենք): Երբ մամուլի ասուլիսի ես գնում, մոտ 30 երեխաների ես տեսնում, որոնք ձայնագրիչները միացրած` ձայնագրում են: Լրագրությունը նրանց համար դա է: Մի ուսանող ունեի, աշխատում էր, մի օր ասաց. «Ասուլիսի եմ գնում»: Հարցրեցի.«Ո՞ւմ ասուլիսն է»: Ասաց` չգիտեմ: Հասկանո՞ւմ եք:
Հ.Չ. – Երբ զրուցում եմ երիտասարդ լրագրողների հետ, տարակուսում են, երբ, օրինակ, ասում եմ` պետք է գիրք կարդալ: Դե արի մարդուն բացատրի` կա խոսքի մշակույթ, միտքը շարադրելու հմտություն: Մարդկանց մի խումբ իր իմացած 300 բառերի շրջանակում կարող են դարեր շարունակ զբաղվել լրագրությամբ: Թող ինձ ներեն նաեւ իմ ընկերները. ինձ երբեմն ասում են, թե ովքեր են լրագրություն դասավանդում այսօր բուհերում, ու ես ասում եմ` այդ մարդիկ իրենք ունեն ուսանելու, կրթվելու կարիք:
– Հովի՛կ, եթե չեմ սխալվում, հրավիրվել էիք հեռուստատեսություն. ուղիղ եթեր էր, զրուցելու էիք Ձեր նոր գրքի մասին, եւ հաղորդումը սկսվելուց րոպեներ առաջ փորձել էին Ձեզնից էլ ճշտել` ինչի՞ մասին է գիրքը: Եվ, առհասարակ, ի՞նչ է Ձեր անունը:
Է.Բ. – Հետո անունդ էլ են սխալ գրում կամ այնպե՜ս են ներկայացնում… Երբ ես թրաֆիկինգի մասին էի գրում, խնդիրը համակողմանի ուսումնասիրել էի: «Ար»-ով Մերուժան Տեր-Գուլանյանի աղջիկը թոք-շոուի հրավիրեց եւ ինձ ներկայացրեց որպես «մարմնավաճառության փորձագետ»:
Հ.Չ. – «Արմենիա» հեռուստաընկերություն էի հրավիրվել ուղիղ եթերի, եւ գովազդի ժամանակ հաղորդավարն ինձ խնդրում է փրկել իրեն, որովհետեւ հենց նոր ինչ-որ հիմարություն էր ասել, եւ պետք էր իրավիճակը պարզապես փրկել:
– Էդի՛կ, Դուք մեկն ենք այն խմբագիրներից, ովքեր դժգոհ են Վիրավորանքի ու զրպարտության օրենքի ապաքրեականացումից: Մի կողմից` ակնհայտ է, որ այն կարող է ծառայեցվել լրատվամիջոցների դեմ, մյուս կողմից` ինչո՞ւ չարձանագրենք, որ քիչ չեն դեպքերը, երբ մարդիկ լրագրողների անկրթությունից, տգիտությունից, ոչ օբյեկտիվությունից պաշտպանվելու անհրաժեշտություն ունեն:
Է.Բ. – Երբ ասում են` լրագրողը պաշտպանված չէ, ամենապաշտպանվածն այսօր մամուլն է: Սոցիալական բոլոր խավերից ամենապաշտպանվածը լրագրողներն են, որովհետեւ նրանք ունեն իրենց զենքը` մի բան լինի, ամբողջ աշխարհն իմանում է: Իսկ եթե, օրինակ, Վարդենիսի ոստիկանության բաժանմունքում մեկը ենթարկվում է բռնության, դրա մասին ոչ ոք չի իմանում: Խնդիրն այն է, որ Վիրավորանքն ու զրպարտությունն ապաքրեականացնող օրենքով դրվել է փոխհատուցում` սկսած 2 միլիոն դրամից: Բայց մամուլը, հատկապես տպագիր մամուլը, Հայաստանում այնքան միջոցներ չունի, որ դրա տակից դուրս գա: Հիմա էլ ի պաշտպանություն լրատվամիջոցների` խառնվել է մարդու իրավունքների պաշտպանը (ՄԻՊ). կարծես այս օրենքի հեղինակն ինքը չէ: Թերթերին պաշտպանելու փոխարեն` ՄԻՊ-ը թող գնա մարդկանց պաշտպանի: Իսկ նա զբաղված է ինքնագովազդով` տեսախցիկների առաջ հաշմանդամի սայլն է քշում, եւ այլն: Եվ հետո, Հայաստանում օրենքի խնդիր չկա, բոլոր օրենքները նորմալ են, եթե աշխատեն: Այսօր ունենք ինֆորմացիա ստանալու ազատության մասին օրենք: Փորձիր քեզ հետաքրքրող որեւէ տեղեկատվություն ստանալ: Մի մրցույթում շահել է բնապահպանության նախարարի` Եղվարդում գրանցված ընկերությունը: Կարո՞ղ եք ինձ բացատրել` ինչպե՞ս կարող է Բնապահպանության նախարարությունը տենդեր հայտարարի եւ շահի նախարարի ներկայացրած հայտը: Իսկ ինֆորմացիան գաղտնի են պահում:
– Անկախ ամեն ինչից` 2 միլիոն կամ ավելի գումար վճարելը բարդ խնդիր է յուրաքանչյուր լրատվամիջոցի համար: Բարդ, բայց ոչ անլուծելի: Եթե մնանք օբյեկտիվության շրջանակներում, ակնհայտ երեւում է` ո՛ր լրատվամիջոցի թիկունքին քաղաքական ո՛ր ուժն է, ո՛ր օլիգարխը:
Հ.Չ. – Գումարի ծավալը` մի կողմ: Մեր արդարադատության համակարգն այնպիսին է, որ նրանից արդարացի վճիռ ակնկալելը բարդ է: Բայց տեսեք` մի կողմում լրագրողներն են, նրանց համակիրները, խոսքի, մամուլի իրավունքի պաշտպանները, մյուս կողմում` իշխանությունները, օլիգախները, մարդիկ, որոնք ոչ մի գնով չէին ցանկանա հայտնվել լրագրողների ուշադրության կենտրոնում: Ի՞նչ են ուզում այս երկու խմբերը` առաջինն ուզում է վերահսկելի դարձնել մամուլը, լինել անխոցելի, իսկ լրատվամիջոցներն ուզում են լիակատար ազատություն, անվերահսկելիություն: Առավոտից երեկո չի կարելի լրագրողներին քարշ տալ դատարան, մեծ գումարներ պահանջել, մյուս կողմից էլ` չի կարելի վիրավորել մարդկանց, նրանց զրպարտել, ապատեղեկատվություն հրապարակել: Վերջին շրջանում լրագրողները շատ խորամանկ ձեւակերպումներ են օգտագործում մամուլում. «Ըստ մեզ հասած տեղեկությունների` այսինչ այսինչյանը այսինչ բանն է արել: Մենք ճշտեցինք, որ դա իրականությանը չի համապատասխանում»: Մարդուն վիրավորեցին, զրպարտեցին, բայց վերջին տողով իրենց ապահովագրեցին:
– Նշեցիք, որ յուրաքանչյուր լրատվամիջոց փորձում է լինել հնարավորինս ազատ: Ինքս մոտ 15 տարի այս դաշտում եմ եւ որքան պատկերացնում եմ` լրատվամիջոցները ոչ այնքան փորձում են լինել լիակատար ազատ, որքան ցանկանում են կամավոր ընտրել իրենց անազատության, կախվածության աստիճանը: Այլ կերպ ասած` հնարավորինս թանկ վաճառել իրենց անազատությունը:
Է.Բ. – Թերթի քաղաքականությունը որոշում է տվյալ թերթի խմբագիրը: Նա լավ գիտի` իր լրագրողն ում հետ ճաշեց, ումից կաշառք վերցրեց հարցազրույցի համար: Յուրաքանչյուր լրատվամիջոց որոշում է իր վիրավորելու, զրպարտելու սահմանները: Ես այս հարցում միշտ մեղադրում եմ իշխանություններին. լրատվամիջոցների անպատասխանատվությունն իշխանությունների անպատասխանատվության հետեւանքն է: Իշխանությունները շատ օպերատիվ արձագանքում են զրպարտանքին: Երբ լուրջ բան ես գրում, չեն արձագանքում: 15 օր առաջ գրեցինք, որ Դաստակերտի պոչամբարը` 1 միլիոն տոննա թունավոր խտանյութ` մեջը, հոսում է դեպի Տոլորսի ջրամբար: Որեւէ արձագանք չկա: Եթե գրենք` «Հանցագործ այսինչ պաշտոնյայի պատճառով Տոլորսի ջրամբար է լցվում 1 մլն տոննա թունավոր խտանյութ», վարչապետը նոր կարձագանքի: Խնդիրը սա է:
Հ.Չ. – Ասում եք` լրագրողները սպասարկում են այսինչի կամ այնինչի շահերը, գումար են վերցնում հարցազրույցի համար, բայց եկեք ֆիքսենք, որ լավ օրից չէ դա:
– Նույն հիմնավորումը կարող է բերել կոռումպացված ցանկացած չինովնիկ:
Հ.Չ. – Չեմ արդարացնում: Կա կոնկրետ հակակրանքի, գաղափարական կողմնորոշման խնդիր: Սակայն դա չպետք է խանգարի անաչառությանը: Եթե լրագրողը հետեւում է էթիկայի կանոններին, ասելիքը դրանից ընդհանրապես չի տուժում: Հակառակը` լրագրողը դառնում է ավելի հարգված, ընթերցվող: Եվ եթե մեծ գումարներ դրանից չես կարող ստանալ, պրոֆեսիոնալիզմը փոխհատուցվում է քո անձի հանդեպ հարգանքով: Ինչ վերաբերում է Էդիկի այն մտքին, թե իշխանությունները չեն արձագանքում լուրջ հոդվածներին, իհա՛րկե չեն արձագանքի: Վիրավորանքին արձագանքում են արագ, քանի որ այդ դաշտում պայքարելը հեշտ է…
– …Եվ շահավետ` կարող ես վաճառքի հանել խոցված արժանապատվությունդ եւ մինչ այդ բոլորին անհայտ «բարի համբավդ»: Եվ այդ ամենը գնահատել 2 միլիոնից ոչ մի լումա պակաս:
Հ.Չ. – ՀԱԿ-ի վերջին հանրահավաքի ժամանակ Արարատից Երեւան էի վերադառնում: Հասանք Արտաշատ: Կարծես արտակարգ իրավիճակ լիներ` կարմիր բերետավորներ, Ոստիկանության մեքենաներ: Կարճ ասած` փակել էին Երեւան եկող ճանապարհը: Գիշերվա ինչ-որ ժամի հասա Երեւան, եւ առաջինը, որ տեսա հեռուստատեսությամբ` Ոստիկանապետն ասում էր` ես ոչ մի ճանապարհ չեմ փակել: Հիմա` ես այդ ամենի ականատեսն եմ: Եթե ասեմ` ես տեսել եմ փակ ճանապարհը, պիտի ասեն` զրպարտում է ոստիկանապետին: Հակառակ դեպքում` սուտ է խոսում ոստիկանապետը: Իսկ քանի՞ անգամ է նա պատժվել: Կամ Պաշտպանության նախարարը քանի՞ անգամ է պատժվել, երբ զինվորի սպանությունը ներկայացրել է որպես ինքնասպանություն: Լավ գիտենք` երկրում կան փակ համակարգեր: Օրինակ` մարդ ինչպե՞ս լուսաբանի բանակում տեղի ունեցող իրադարձությունները, երբ մուտքն այդ համակարգ փակ է:
Է.Բ. – Երբ լրագրությամբ ես զբաղվում, ուզում ես ինչ-որ բան փոխել: Թե չէ ամեն օր հայտնի կենդանու պես աշխատում ես, իսկ շուրջդ ոչինչ չի փոխվում: Այս պեդոֆիլի (Սերոբ Տեր-Պողոսյանի.- Լ.Ա.) պատմությանն եմ ուզում անդրադառնալ: Դեռեւս 2,5 տարի առաջ այդ մասին գիտեի` երեխաների անուն-ազգանուններով, գիտեի` ուր է տանում նրանց: Եթե հրապարակեինք, մեզ պարզապես դատի կտային: Ինքն էլ բոլոր նախագահների հետ մոտ է, լուսանկարներ ունի նրանց հետ, լրատվամիջոցներին էլ պարբերաբար փող էր տալիս` փայլուն, լուսավոր հոդվածներ, նկարներ… Մի կողմից` տանջվում ես, գիտես, որ մանկապիղծ է, մյուս կողմից` գիտես, որ թերթդ դրանով կփակվի, որովհետեւ ինքը կառներ ամբողջ դատական համակարգը, քո դեմ քրեական գործ կհարուցեր, քեզ կնստացնեին` մեղադրելով, թե վիրավորել ես ամերիկացի ինչ-որ բիզնեսմենի: Հետո արդեն, երբ կոնկրետ ապացույց ունեի` տեսագրություն, հրապարակեցինք հոդված: (Գիտեք, երբ ես նայեցի էդ տեսագրությունը, առաջին ցանկությունս այդ մարդուն սպանելն էր): Հոդվածից հետո ամբողջ 10 օր իրավապահները լռում էին: Եվ այդ օրերին տարբեր պաշտոնյաների ցանկությամբ հանդիպել եմ իրենց հետ. նրանք փորձում էին պարզել` իրո՞ք ունեմ ես այդ տեսաժապավենը: Ես հասկացնում էի` եթե այդ գործին ընթացք չտրվի, ես այդ վիդեոն, որքան էլ դա էթիկայի խախտում լիներ, կդնեմ համացանցում: Եվ, կարծում եմ, սա օգնեց: Բարեբախտաբար, քրեական գործ հարուցվեց: Ամբողջ Ալավերդին դրա մասին խոսում էր, դրա մասին գիտեին ուսուցիչները, երեխաների իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող մարզային կառույցները, Ազգային անվտանգության ծառայությունը, ոստիկանապետը: Գիտեին, ու բոլորը մնացել են անպատիժ: Իսկ Սերոբի հետ այսօր պետք է դատվեին շատերը: Չկան նրա թիկնապահները, ովքեր ապահովում էին նրա ազատ սեքսը: Կասկածում եմ, որ նա ինչ-որ պեդոֆիլ ծերուկների համաշխարհային ցանցի մեջ է: Ի դեպ, նրանք պարբերաբար գալիս էին Հայաստան, եւ ես վստահ եմ, որ Սերոբն այդ երեխաներով «հյուրասիրում» էր նրանց: Պատահական չէ, որ նա պահարանից գաղտնի նկարահանում էր իրենց սեքսը: Ընդ որում` խմբակային: Իսկ այդ մարդն ամեն օր ոստիկանապետի հետ էր հանդիպում, Ոստիկանությանը բարեգործություն էր անում: Երբ արդեն նախկին ոստիկանապետ Ալիկ Սարգսյանին հարցրեցինք` ասաց. «Հա՛, ինքը բարեգործություն էր անում»: Ի՞նչ է նշանակում` ոստիկաններին բարեգործություն անել: Կարո՞ղ է մեկը բացատրել` ինչո՞ւ են իշխանությունները նրան` որպես սեփականություն, նվիրել Ամիրյանցի տունը:
Հ.Չ. – Մամուլը մեր երկրում դառնում է համարձակության հետաքրքիր սանդղակ: Այսօրվա ընթերցողը հրապարակումների համարձակությունից է դատում` երկրում ի՞նչ չափով կարելի է համարձակ լինել, բարձրաձայնել սեփական խնդիրները: Օրինակ` մի քանի շաբաթ առաջ ինձ զանգ տվեցին Արցախից ու խնդրեցին գրել, որ երկու զինվոր զորամասից փախել են` սպաների անմարդկային վերաբերմունքի պատճառով: Մեկ ժամ հետո նույն ծնողները զանգահարեցին եւ խնդրեցին այդ մասին չգրել, քանի որ երեխաներին կվտանգեն եւ, որ կփորձեն ներքին կարգով այդ հարցերը լուծել: Մարդիկ տագնապ ունեն` կպատժվեն, եթե անարդարությունը հրապարակային դարձնեն:
– Բանն այն է, որ նրանց անհանգստությունն ամենեւին անհիմն չէ: Զրույցի ընթացքում հիշեցիք արդեն նախկին ոստիկանապետին: Չեմ կարող չհետաքրքրվել` Ձեր կարծիքը պաշտոնանկությունների, հրաժարականների մասին: Թեեւ ամեն ինչ կարծես պարզ է` իշխանությունները չեն էլ թաքցնում, որ սա քայլ է` միտված համակարգի վերարտադրությանը:
Է.Բ. – Ընտրությունների են պատրաստվում: Դատելով Սերժ Սարգսյանի ելույթից` ոստիկանապետ Ալիկ Սարգսյանը շատ վատ էր աշխատում: Հովիկ Աբրահամյանին լսելով` ուզում ես ծիծաղել, երբ ասում է` շտաբի պետն ավելի բարձր պաշտոն է, քան ԱԺ նախագահը:
– Չեք կարող ժխտել` հավատարմությունը ցուցադրելու առումով` ավելի՛ հարմար աշխատանք է, քան ԱԺ նախագահինը:
Է.Բ. – Հասկանալի է: Եթե Հովիկ Աբրահամյանն ինչ-որ բանի համար պատժվեր, կասեի` փոփոխությունները համակարգային են: Ի վերջո, նա այս երկրի ամենահարուստ մարդկանցից մեկն է: Նա երբեք բիզնեսով չի զբաղվել: Նրա կենսագրությանը նայելիս` զարմանում ես` ե՞րբ է հասցրել այդքան հարստություն կուտակել: ԱԺ նախագահը ինչպե՞ս դարձավ միլիոնատեր: Թող ինձ ինչ-որ մեկը բացատրի:
Հ.Չ. – Հավատարմության երդումները ծիծաղելի էին. անգամ սիրող ամուսինները հավատարմության նման երդումներ չեն տալիս միմյանց: Պետական գործիչը առավելագույնս կարող է հավատարիմ լինել իր սկզբունքներին, քաղաքական հավատամքին, լա՛վ, քաղաքական մի ուժի: Բայց վերցնել ու մի անձին երդվել, չափազանց էր: Ես եւս սա ընկալեցի որպես կադրային եւ ոչ երբեք` համակարգային փոփոխություններ: Երկրում, ամեն դեպքում, շարունակվում է որեւէ լուրջ բան չկատարվել: