– Ռոբերտ Քոչարյանն իր վերադառնալու համար անհրաժեշտ երեք գործոնների մեջ նշում է նաեւ երկրի տնտեսական վիճակը: Չե՞ք կարծում, որ սա այն վիճակն է, որի համար պատասխանատու է կառավարությունը, եւ հենց այն պատճառն է, որը կարող է հիմք հանդիսանալ ակտիվ քաղաքականություն Ռ.Քոչարյանի վերադառնալու համար:
– ՀՀ նախագահները միշտ քաղաքական դաշտում են` եւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, եւ Ռոբերտ Քոչարյանը: Այդ քաղաքական դաշտում ամեն մեկն ընտրում է գործելու իր ռազմավարությունը: Օրինակ, Լ.Տեր-Պետրոսյանը երկար ժամանակ լռում էր, եւ դա նույնպես իր կողմից ընտրված վարքագծային կանոն էր: Ինչ վերաբերում է Ռ.Քոչարյանի հայտարարություններին, ապա ուզում եմ ասել հետեւյալը. այսօր ՀՀ-ում երկրի տնտեսական, սոցիալական, քաղաքական պատասխանատվությունը ստանձնել են կոալիցիա կազմող երեք քաղաքական կուսակցությունները` ՀՀԿ-ն, ԲՀԿ-ն եւ ՕԵԿ-ը: Ընդ որում` ՀՀԿ-ն եղել է նաեւ Ռ.Քոչարյանի քաղաքական հենարանը: Ես կարծում եմ, որ այդ քաղաքական հենարանը, որն ունի այսօր Սերժ Սարգսյանը, ունի բավարար քաղաքական ուժ, կամք, հնարավորություն` ապահովելու մեր երկրի բնականոն զարգացումը, ապահովելու մեր երկրում բարեփոխումները եւ կոալիցիոն հուշագրով ֆիքսված բոլոր խնդիրները լուծելու համար: Ես կարծում եմ, որ Ս.Սարգսյանը եւ Ռ.Քոչարյանը եղել են, կան եւ ապագայում էլ լինելու են ընկերներ, մտերիմ ընկերներ, մարտական ընկերներ, գործընկերներ, մարդիկ, որոնք անցել են պատերազմի միջով, մարդիկ, որոնք տեսել են փորձություններ, մարդիկ, որոնք կիսել են այդ փորձությունների դառը պտուղները, մարդիկ, որոնք միասին տոնել են հաղթանակները: Եվ ինչպես Ս.Սարգսյանը 10 տարի եղել է Ռ.Քոչարյանի ամուր թիկունքը, այնպես էլ, համոզված եմ, որ Ռ.Քոչարյանը լինելու է Ս.Սարգսյանի աջակիցը, ամուր թիկունքը: Եվ դա մեր թիմին հնարավորություն է տալու Ս.Սարգսյանի գլխավորությամբ հասնել հաջողությունների բոլոր ասպարեզներում:
– Ռ.Քոչարյանից բացի, իր հարցազրույցում տնտեսական խնդիրներին անդրադարձավ նաեւ ԲՀԿ ղեկավար Գագիկ Ծառուկյանը: Համաձայն չե՞ք նրա այն հայտարարության հետ, թե «պետք չէ խանգարել կրպակի տիրոջը, խանութի առեւտրականին, փոքր արտադրամաս ունեցողին, որ նրանք ոտքի կանգնեն ու իրենց հարկերով հարստացնեն նաեւ պետությանը»:
– Ես ամբողջությամբ համաձայն եմ Գ.Ծառուկյանի այս հայտարարության հետ, որովհետեւ մեր կոալիցիոն կառավարության կարեւորագույն սկզբունքներից մեկն է` օժանդակել փոքր եւ միջին բիզնեսին: Դրա համար մեր կոալիցիոն կառավարությունն ԱԺ-ին ներկայացրել է մի մեծ փաթեթ, որն արժանացել է խորհրդարանի հավանությանը: Մենք էապես թեթեւացրել ենք հարկային բեռը փոքր եւ միջին բիզնեսի համար, բազմաթիվ ոլորտներում անցել ենք հաստատագրված վճարների, փոքր եւ միջին բիզնեսի համար վերացրել ենք տարբեր տիպի հաշվետվությունները, կրճատել ենք վճարումների քանակը, հեշտացրել ենք հաշվապահական հաշվառման կանոնները: Ավելին, մեր կառավարությունն ընդունել է աննախադեպ որոշում` արգելել է 18 տեսչական մարմինների ստուգումներ անցկացնել փոքր եւ միջին բիզնեսում: Այսինքն` բյուրոկրատական քաշքշուկներն ու ճնշումները մենք բացառել ենք 18 մարմինների կողմից եւ դրանով փոքր եւ միջին բիզնեսի համար հեշտացրել ենք միջավայրը:
– Որոշ պատգամավորներ մտահոգություն հայտնեցին, թե այս ճգնաժամային պայմաններում ինչպես է հավաքագրվելու 2012թ. բյուջեն: Կարծիք կա, որ դա արվելու է բիզնեսի վրա հարկային բեռի ավելացման միջոցով:
– Ամեն տարի, երբ ԱԺ-ում քննարկվում է պետական բյուջեն, մեր պատգամավորներն արդարացիորեն նշում են, որ հարկերի հավաքագրման առումով ունենք ռեզերվներ եւ պարտավոր ենք ՀՀ-ում կրճատել ստվերային տնտեսությունն ու բարելավել հարկերի հավաքագրումը: Այս տարի ներկայացնելով ԱԺ-ին պետական բյուջեի նախագիծը` մենք բավականին լուրջ եւ համարձակ քայլ ենք արել` առաջարկել ենք ավելացնել հարկերի հարաբերակցությունը Համախառն ներքին արդյունքի մեջ 0,6 տոկոսով: Եվ դրանով մենք լուծում ենք այն խնդիրը, որ տարիներ շարունակ մեր առջեւ դնում էր ԱԺ-ն: Առաջին հերթին մենք պետք է բացահայտենք առկա ռեզերվները, եւ որի վրա մեզ քննադատողները եւ պատգամավորները մատնանշում են: Այդ ռեզերվներն առաջին հերթին մենք տեսնում ենք ստվերային տնտեսության մեջ: Դրա համար էլ ԱԺ-ն այս 2 տարիներին կառավարությանը տվել է լրացուցիչ գործիքներ, որոնցից պետք է օգտվի ՊԵԿ-ը` բարելավելու իր վարչարարությունը: Երկրորդը` մենք պետք է բացահայտենք այն ոլորտները, որտեղ ձեւավորվում են շահույթներ, որոնցով կարելի է համալրել պետական բյուջեն: Եվ մենք մեր գործընկերների հետ ԱԺ-ում այդ վարժությունները կկատարենք, որպեսզի ստեղծենք նաեւ օրենսդրական հիմք, որ այդպիսի ոլորտներից շահույթները բերենք բյուջե: Ինչպես նաեւ` հիշում եք` մեր պատգամավորներն արդարացիորեն բարձրացնում էին մեր առջեւ խնդիր, որ անհրաժեշտ է բարձր եկամուտներ ունեցողներից ավելի շատ հավաքագրել, քան քիչ եկամուտ ունեցողներից: Եվ այդ սկզբունքը նույնպես մենք պետք է կիրառենք, ինչպես նաեւ ճոխության, շռայլության վրա մեծ ծախսեր իրականացնողներն ավելի շատ հարկեր պետք է վճարեն:
– Կառավարության նիստի ժամանակ ՊԵԿ նախագահ Գագիկ Խաչատրյանը դժգոհեց, որ հնարավոր չի լինի այդքան հարկերի հավաքագրումը:
– Մենք մեր առջեւ հեշտ խնդիրներ չենք դնում, մենք մեր առջեւ դնում ենք լուրջ, ծանր խնդիրներ, որովհետեւ այդ խնդիրները լուծելով է, որ մենք մեր երկրում իրականացնելու ենք առաջընթաց:
– Հայաստանի նման երկրներում ՀՆԱ/հարկեր հարաբերակցությունը մոտ 25 տոկոս է: Ինչո՞ւ է մեր երկրում այդ ցուցանիշն այդքան ցածր` մոտ 17 տոկոս:
– Դա կախված է նրանից, թե այս կամ այն երկիրն ինչպիսի տնտեսական մոդել է ընտրում: Կան երկրներ, որտեղ հարկային բեռը ՀՆԱ-ի հետ համեմատած` հասնում է մինչեւ 40 տոկոսի: Կան երկրներ, որոնց մոտ դա տատանվում է 20-25 տոկոսի սահմաններում: Մեր երկիրն ընդունել է լիբերալ մոդել, որը ենթադրում է, որ հարկային բեռը տնտեսության, բիզնեսի վրա պետք է լինի մինիմալ, եւ այդ մոդելն էլ ենթադրում է, որ հարաբերակցությունը պետք է լինի ավելի ցածր, քան այն երկրներում, որոնք ընդունել են ավելի բարձր հարկային բեռի հավաքագրում:
– Բայց արդյո՞ք Հայաստանում ՀՆԱ/հարկեր հարաբերակցության ցածր ցուցանիշը Ձեր նշած «լիբերալ մոդելի» արդյունքն է: Այդ ցուցանիշը չի՞ ապացուցում, որ մեր երկրում ստվերային տնտեսությունը մեծ չափերի է հասնում:
– Եվ ՀՀ նախագահն ու ես նշել ենք, որ մենք ունենք ստվերային տնտեսության դեմ պայքարելու եւ դրա տեսակարար կշիռը պակասեցնելու խնդիր: 2012թ. համար դա մեզ համար լինելու է լուրջ մարտահրավեր: Եվ մեր համախմբված աշխատանքում պիտի կարողանանք այդտեղ ապահովել լուրջ առաջընթաց:
– Նախընտրական տարում օլիգարխներին թույլ է տրվում հարկ չվճարել իշխանություններին` ձայներ ապահովելու համար: Այս ընտրությունների՞ն էլ այդպես է լինելու:
– Մենք մտադիր ենք` առաջին հերթին հարկերը հավաքել խոշոր բիզնեսից: Դրա համար մենք պետք է մինչեւ տարեվերջ ընդունենք նաեւ ընդերքի մասին նոր օրենք, որն ապահովելու է լրացուցիչ հարկեր: Մենք տեսնում ենք, այդ ոլորտում կա եկամուտներ, որոնց արդյունավետ հարկման պարագայում կարելի է համալրել պետական բյուջեն: Սա ամենակարեւորագույն օրինագծերից մեկն է, որն, արդեն 2 տարի է, գտնվում է մշակման փուլում: Ըստ Համաշխարհային բանկի փորձագետների` մենք այս բնագավառում ունենք լուրջ ներդրումային պոտենցիալ, եւ այդ ներդրումները տարեկան կտրվածքով կարող են հասնել մինչեւ 500 մլն դոլարի: Եվ կարեւոր նախապայմանն է, որ այդ ոլորտում մեր օրենսդրությունը համապատասխանի միջազգային լավագույն չափանիշներին: ՀԲ փորձագետների կարծիքով, եթե ներդնենք հարկման ավելի ժամանակակից եւ արդյունավետ մեխանիզմ, կկարողանանք լրացուցիչ հարկեր հավաքագրել: Այս նախագծով առաջարկվող մոդելը ենթադրում է, որ 2012թ. մենք շուրջ 3,5 մլրդ դրամ ավելի շատ հարկ կհավաքենք, եթե միջազգային գները պահպանվեն 2011-ի մակարդակի:
– Իսկ հարկերի հավաքագրման մակարդակի բարձրացումը չի՞ հարվածելու խոշոր բիզնեսին:
– Դա կախված է նրանից, թե մենք ինչպես ենք իրականացնում վարչարարությունը: Եթե մենք ասում ենք, որ ՀՀ-ում ստվերային տնտեսությունը բարձր է, նշանակում է, որ մենք պետք է դա կրճատենք եւ ոչ թե հարվածենք օրինական բիզնեսին: Եվ հակառակը տեղի կունենա, ինչպես ցույց է տալիս միջազգային փորձը, եթե ապահովում ես հավասար ու արդար վարչարարություն, դա բիզնեսի համար ստեղծում է բարենպաստ պայմաններ, ապահովում է արդար մրցակցություն: Իսկ երբ չեք կարողանում ապահովել արդար մրցակցություն եւ ճիշտ չեք հավաքագրում հարկերը խոշոր բիզնեսից, դա խաթարում է մրցակցությունը, ինչի համար դուք մեզ միշտ արդարացիորեն քննադատում եք:
– 2012թ. ՀՆԱ/հարկեր ցուցանիշը 0,6 տոկոսով ավելացնելու պայմանի արդյունքում հնարավո՞ր է Գ.Խաչատրյանի հրաժարականը: Չէ՞ որ նա դժգոհել էր, թե այդքան հարկերի հավաքագրումն իրատեսական չէ:
– Մեր քննարկումների ժամանակ մեր նախարարները, գերատեսչությունների ղեկավարները տարբեր կարծիքներ, մտահոգություններ են հայտնում, նշում են ուժեղ եւ թույլ կողմերը: Դա ես համարում եմ նորմալ միջավայր, որը մենք պարտավոր ենք ապահովել, որպեսզի մարդիկ իրենց կարծիքները հայտնեն: Քննարկումների համար դեմոկրատական միջավայր է:
– Կարծիք կա, որ հարկերի հավաքագրման բարձրացումը կամ արդար հավաքագրումը պայմանավորված է ընտրությունների գործոնով: Նախընտրական տարի է եւ պետք է ցույց տալ, որ շատ հարկեր են հավաքվում:
– Մեր նպատակն է` հարկերի հավաքագրումներն ավելացնելով` 10-ական տոկոսով ավելացնել սոցիալական նպաստները, թոշակները, քաղծառայողներին առաջարկել սոցիալական փաթեթ: Սա մեր հանրության կողմից բնականաբար դրական կընդունվի, որովհետեւ 2012թ. բյուջեն ունի հստակ սոցիալական ուղղվածություն:
– Խոսակցություններ կան, որ Դուք եք լինելու ՀՀԿ համամասնական ցուցակի առաջին հորիզոնականում: Նման քննարկումներ եղե՞լ են, Ձեզ առաջարկե՞լ են գլխավորել ՀՀԿ նախընտրական ցուցակը:
– Դուք քաջատեղյակ եք, թե ՀՀԿ-ն ինչպես է կազմակերպում իր աշխատանքները: Այսօրվա դրությամբ ՀՀԿ-ում դեռ այդպիսի քննարկում չի եղել: Իմ ցանկությունը հետեւյալն է, որ մեր կուսակցության որոշումը ես պարտավոր եմ կատարել: Եվ ինչ կորոշի մեր կուսակցությունը, այդպես էլ կլինի: Իմ ցանկությունները համապատասխանելու են մեր կուսակցության կողմից ընդունված որոշումներին:
– Ձեր կարծիքով` ինչո՞ւ իշխանությունների եւ ՀԱԿ-ի միջեւ սկսված երկխոսությունն այդպես էլ չկայացավ:
– Ես դա դիտարկում եմ որպես նորմալ քաղաքական պայքար: Բոլորը պայքարում են նրա համար, որ ընտրություններում ձայներ ապահովեն: Ամեն մեկն ունի հաջողության հասնելու իր ռազմավարությունը: Եվ այդ ռազմավարությունները մենք ընդունում ենք հանգիստ ու մեր ընտրողներին փորձում ենք ցույց տալ մեր հարաբերական առավելությունները:
– Բարոյակա՞ն եք համարում, որ Գ.Ծառուկյանը խուսափում է բարձրաձայնել, թե 2013թ. նախագահական ընտրություններին ում թեկնածությունն է պաշտպանելու: Մոռանում է կոալիցիոն հուշագիրը, որտեղ նշված է, թե ում թեկնածությունն են պաշտպանելու:
– Ես որեւէ հիմք չունեմ համաձայնելու ձեր պնդումների հետ: Ինչպես դուք ճիշտ նշեցիք, մենք ունենք կոալիցիոն հուշագիր, որը հստակ պատասխանում է երկու կարեւոր քաղաքական հարցերի: Առաջինը` ինչպիսին է լինելու հարաբերակցությունը կոալիցիոն կառավարության ուժերի միջեւ, որ մենք չենք պայքարելու միմյանց հետ, փորձելու ենք մեր միասնական ուժերը բազմապատկել: Երկրորդը` այդ հուշագրում հստակ ֆիքսված է, որ կոալիցիոն ուժերը նախագահական ընտրություններում սատարելու են գործող նախագահին: Ես որեւիցե հիմք չունեմ չվստահելու մեր կոալիցիոն գործընկերներին, եւ համոզված եմ, որ նրանց գործն ու խոսքը համընկնում են: