– Անկախության հռչակումից 20 տարի հետո էլ Հայաստանի տնտեսությունը վատ վիճակում է եւ գրեթե բոլոր ոլորտներում ունի կոռուպցիայի ու հանցագործության այլ դրսեւորումների շատ մեծ աստիճան: Արդյո՞ք 20 տարիները քիչ էին աշխարհի երկրների շարքում զարգացում ունենալու առումով գրեթե վերջինը չլինելու համար:
– Հայ ժողովուրդը երկար տարիներ անկախություն չի ունեցել: Երբ ունեցանք ու տեսանք պատերազմական, տնտեսական, հոգեբանական բոլոր դժվարությունները, երբեմն կարծիք էր հնչում, թե սա՞ է անկախությունը: Կարծես թե սկուտեղի վրա պիտի մատուցվեր եվրոպական մի պետություն` բարձր կենսամակարդակով, բարձր աշխատավարձով ու բոլոր զվարճալիքներով: Եվ հանկարծ` պատերազմ, տնտեսական ճգնաժամը հաղթահարելու պրոցեսներ եւ այլն: Ժողովուրդը սկսեց հիասթափվել: Բայց, փառք Աստծո, նոր սերունդ է աճում, եւ նրանք իրենց երկրի տերն են, ապագա վարչապետներն են, նախագահներն են:
– Եվ նրանք մեծ թափով արտագաղթում են:
– Ոչ: Արտագաղթի մեջ կան բոլոր տարիքային խմբերի մարդիկ: Եվրոպական պետությունները միանգամից չեն հասել զարգացման այդ մակարդակին, նրանք այդ ձախորդ օրերն էլ են տեսել, որոնք ձմռան նման գալիս ու անցնում են: Լավ ապագայի հասնելու համար պետք է նաեւ վատ ապրել: Հիմա կասեք, թե ինչու են մի մասը վատ ապրում, մի մասը` լավ: Դա էլ սկիզբն է: Մեր դարավոր պատմության մեջ միգուցե սա անկախ պետություն ունենալու վերջին հնարավորությունն է: Եթե մենք կորցնենք այս հնարավորությունը, այլեւս երեւի մեզ դա չտրվի, որովհետեւ շատ ժողովուրդներ մինչեւ հիմա էլ չեն կարողացել պահպանել այն կրիտիկական կամքը, որ պետություն դառնան:
– Անկախությունից 20 տարի եւ հրադադարից 17 տարի հետո էլ ՀՀ վարչապետը հարկեր հավաքելու համար դիմում է ոչ թե պետական կառույցների, այլ հասարակության օգնությանը: Այդ 20 տարիներից մոտ 13 տարի իշխանություն կազմած ՀՀԿ-ն ինչո՞ւ չկարողացավ ստեղծել այդ անկախությունն ամրապնդող տնտեսական հիմքերը:
– Թերություններ կան հասարակության, օլիգոպոլիայի ներկայացուցիչների մեջ: Ի վերջո, ես համոզված չեմ, որ եթե բոլոր քննադատողները գան իշխանության, ամեն ինչ օրենքով կլինի: Մեր մեջ գուցե բոլորը չեն արդար, եւ զուտ անձնական խնդիրներ լուծողներ էլ կան: Ստվերային տնտեսությունը, հարկերի վճարումից խուսափելն եւ նման երեւույթները Հայաստանում կարծես ավելի լավ են երեւում, թեեւ ոչ մի երկրում էլ այդ խնդիրները լուծված չեն: Բայց այնտեղ կա չափ ու սահման: Մեզ մոտ կարող է մի օլիգարխ այնքան հզոր լինել, որ դու չես կարող նրան ստիպել` հարկերը 100 տոկոս վճարի: Նա իր հարկերը թաքցնելու այնպիսի ճեղքեր ունի, որ դժվար է գտնել:
– Մի ամբողջ պետության համար ցանկության դեպքում դժվա՞ր է մի քանի օլիգարխի հարկային դաշտ բերել:
– Կարողանում է, բայց եթե մենք հավաքենք բոլոր օլիգարխներին եւ կուլակաթափ անենք, տնտեսությունը կսկսի կաղալ:
– Խոսքը ոչ թե կուլակաթափության, այլ հարկային դաշտ բերելու մասին է:
– Բերում ենք հարկային դաշտ, բայց ինչքան էլ բերում ենք, տեսնում ենք, որ քիչ է: Դրա համար պայքար մղվում է, բայց չէի ասի, թե էֆեկտիվության աստիճանը 100 տոկոս է: Հատկապես որ, անձնական շահերով առաջնորդվող շատ մարդիկ կան: Անուններ չտանք: Իսկ երկու երնեկ մի տեղ չի լինի, որ գաղափարապես լավ, հայրենիքին, պետականության հզորացմանը նվիրված անձը համ էլ օլիգարխ լինի: Այն մարդիկ, ովքեր կրում են այդ գաղափարախոսությունը, չունեն այդ հնարավորությունները: Նաեւ չէի ասի, որ բոլոր օլիգարխներն անձնական շահերով են ապրում: Բա ովքե՞ր են հարկեր մուծում, բարեգործություններ անում: Երբ պայքարում էինք անկախության համար, ես գիտեի, որ այս դժվարությունները լինելու են:
– Ամեն օր իշխանության տարբեր ներկայացուցիչներ կարեւորում են ՀԱԿ-ի հետ սկսված երկխոսությունը: Եթե, իսկապես, իշխանության համար դա այդքան կարեւոր է, ինչո՞ւ այն վերսկսելու հնարավորություն չի ստեղծում:
– Հասարակությունը շատ ուշադիր հետեւում է ընդդիմություն-իշխանություն հարաբերությանը: Մենք ասում ենք, որ օրենքը բոլորի համար հավասար է, եւ հասարակությունը պետք է տեսնի, որ իշխանությունը գործարքի չի գնում: Այդ առկախումից հետո մենք նույնիսկ արտահերթ ընտրությունները մերժող մեր փաստարկները չհրապարակեցինք, չբորբոքեցինք մթնոլորտը: Բարի կամք դրսեւորեցինք եւ այս երկխոսությունն ամեն գնով ուզում ենք փայփայել, պահպանել: Ինչո՞ւ այդ նույն ձեւով չի վարվում ՀԱԿ-ը: Մի ակտիվիստ է, թող մի քանի ամիս էլ նստի: Ուրիշ բան, որ հենց այնպես ենք բռնել, չէ՞ որ ընդհարում է եղել: Չեմ ուզում մանրամասնել, թե ոստիկանի ինչն է վնասվել, քննությունը կպարզի: Բայց ճիշտ չէ դիմադրել օրենքի ներկայացուցչին, ով կարգի է հրավիրում: Մեր օրենքներն են, պիտի ենթարկվենք, վաղը ՀԱԿ-ը գա իշխանության` նույն այդ օրենքով է առաջնորդվելու:
– ՀԱԿ-ը հայտարարում է, թե իրենց պահանջը չընդունելու դեպքում սեպտեմբերի 30-ից հետո զանգվածային պայքար են սկսելու: Չե՞ք վախենում, որ ՀԱԿ-ը նորից իշխանություններին մտահոգող զանգվածներ կհանի հրապարակ:
– Ես չեմ ընդունում ուլտիմատումով խոսելու տարբերակը, դրանք հետո դառնալու են ծայրահեղ միջոցներ: Պետք է գտնել երկխոսությունը վերականգնելու ուղիները: Ես դա կարեւորում եմ եւ թանկ եմ գնահատում այդ գործընթացը, որովհետեւ կարծես թե առաջին անգամ է Հայաստանում, որ իշխանությունն ու ընդդիմությունը խաղաղ ձեւով բանակցում են եւ փորձում լուծումներ գտնել: Լիբիա չենք, Թունիս չենք, աշխարհին արժեքներ ենք տվել: Իրենց բառերով ասած` հո մոնղոլ-թաթար չե՞նք:
– Առաջիկա ընտրություններին կոալիցիայի` ընդհանուր ցուցակով ներկայանալու տարբերակը շատ է շրջանառվում, թեեւ ԲՀԿ ղեկավար Գագիկ Ծառուկյանը հայտարարել էր, որ իրենք երկրորդ ուժ են, հզոր են եւ առանձին են մասնակցելու: Այս առումով նախնական ի՞նչ տրամադրվածություններ կան:
– Կոալիցիայով դեռ չեն քննարկել: Երբ մենք երեք քաղաքական ուժերով ստորագրեցինք կոալիցիոն հուշագիրը, նշված չէր` ընտրություններին միասի՞ն, թե՞ առանձին ենք գնալու: Այնտեղ ընդամենը մի կարեւոր կետ է նշված, որ 2013թ. պաշտպանելու ենք Սերժ Սարգսյանի թեկնածությունը: Իսկ խորհրդարանական ընտրությունների համար ամեն շաբաթ վերլուծություններ են կատարվում, եւ երբ ժամանակը գա, կկողմնորոշվենք, թե ինչպես կգնանք:
– Այսօրվա դրությամբ` ՀՀԿ-ի համար կարծես թե ավելի մեծ սպառնալիք է ԲՀԿ-ն, որովհետեւ ունի վարչական ու մեծ ֆինանսական ռեսուրս, համարվում է երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հովանավորությունը վայելող ուժ: Այդ հանգամանքը ձեզ չի՞ մտահոգում:
– Ես համաձայն եմ, որ քաղաքականության մեջ հատկապես մեր նման փոքր երկրներում եւ նման լարվածություն ունեցող տարածաշրջանում լիդերները կարեւոր դեր են տանում: Եվ չեմ կարծում, որ Քոչարյանն էլ լրիվ հեռացել է քաղաքականությունից: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը 10 տարի հետո ակտիվանում է, Ռ.Քոչարյանը ինչո՞ւ չպիտի ակտիվանա: Եվ չեմ էլ կարծում, որ ՀՀԿ-ի համար լուրջ վտանգ կա: Վերջիվերջո Լ.Տեր-Պետրոսյանի հետ էլ ՀՀԿ-ն մի քանի տարի համագործակցության մեջ է եղել:
– Արդեն տեղեկություններ են հրապարակվում, որ ՀՀԿ ցուցակ մտնելու կամ ընդհանրապես պատգամավոր դառնալու համար` մարդիկ միջոցներ են ձեռնարկում:
– Կուսակցությունները ցուցակ են վերցնում այն մարդկանց, ովքեր լինելու են ակտիվ պատգամավորներ, այլ ոչ թե քարի նման նստեն: Եթե օրենքներից լավ են հասկանում եւ ընդունում են մեր կուսակցության ծրագիրն ու գաղափարախոսությունը, մենք նրանց կտանենք խորհրդարան: Մեզ մումիաներ պետք չեն: Իսկ համամասնական ցուցակի դեպքում էլ մենք ավելի քան 135.000 անդամ ունենք, պատկերացրեք` ինչ մեծ ընտրություն է լինում 50-60 հոգու համար: Դրա համար էլ ճիշտ է` ամենաակտիվներին ուղարկել խորհրդարան:
– Իսկ ինչպե՞ս եք ընտրելու ՀՀԿ համամասնական ցուցակի թեկնածուներին: Ներքի՞ն ընտրություն կա, թե՞ նախագահն է որոշում:
– Այդ գործընթացում համար առաջինը կուսակցության նախագահն է, հաջորդ փուլը` գործադիր մարմնի հետ խորհրդակցություն, հետո կա մեծ խորհուրդ: Եվ այդ փուլերով անցնելով` ցուցակը կազմվում է: Բնականաբար, մարդկանց մասին տեղեկատվությանն ամենաշատը նախագահն է տիրապետում, եւ նրա խոսքը գերակշիռ է լինելու:
– Սա այն շրջանն է, որ ցանկացած կուսակցության համար մեծ նշանակություն ունի կարող ուժեր ունենալը: Այնպիսի մարդ, ով որեւէ տարածքից կարողանա իր կուսակցությանը ձայներ ապահովել: Այդ առումով Տաշիրում Կարեն Կարապետյանը կարող ուժ էր: Չե՞ք կարծում, որ նրա` պաշտոնից հրաժարվելուց հետո ՀՀԿ-ն որոշակի հնարավորություն է կորցնում:
– Հասկանալի է, որ նա ազդեցություն ունի թե շրջանում, թե մարզում: Կ.Կարապետյանն էլի մեզ հետ կաշխատի, նա չի հեռացել ՀՀԿ-ից, գործադիր մարմնից: Նա ՀՀԿ ակտիվ մասնակիցն է եւ իր լուման ունի թե տնտեսական, թե կուսակցական առումով: Նա իր աջակցությունն էլի ունենալու է, նա մեզ հետ է քայլել: Եվ այդ մարզը մեծամասամբ իր շնորհիվ կողմնորոշվել է դեպի մեզ:
– Կարծիք կա, որ ՀՀԿ-ում Կ.Կարապետյանի լիազորությունների` հատկապես մարզային աշխատանքները համակարգելու հատվածը հանձնվել էր Տիգրան Սարգսյանին, ինչը ՀՀԿ-ում որոշ լարվածություն է ստեղծել:
– Այո, այդ գործը Կ.Կարապետյանի վրա էր դրված: Բայց բոլորս էլ որեւէ մարզում, որեւէ գյուղում ունենք ազդեցություն: Մենք մեկին նշանակում ենք, որ ողջ մարզերը կանոնակարգի, բայց միաժամանակ վարչապետն էլ, գործադիրի ու խորհրդի անդամներն էլ մասնակցում են կուսակցության քարոզչական ու կազմակերպչական աշխատանքներին:
– Կարծես թե այդ առումով վերջերս Տ.Սարգսյանին ավելի մեծ հնարավորություն է տրվել:
– Այդպես չի: Հիշեցնեմ, որ Անդրանիկ Մարգարյանն էլ պետական գործերով մարզեր գնալիս` միաժամանակ իրականացնում էր կուսակցական աշխատանքը: Չէ՞ որ մեր կադրերի մի մասն է պետական կառույցներում աշխատում: Հիմա այդ աշխատանքը անում է նաեւ վարչապետը: Եթե գործադիր մարմնի ղեկավարն ես, գործադիրում աշխատող մարդկանց մի մասն էլ քո կուսակիցներն են: Եվ նրանց պետք է աշխատեցնել թե կուսակցական, թե գործադիր աշխատանքով: Ամեն կուսակցություն փորձում է իր լծակներն օգտագործել: Ամենամեծ հնարավորությունն ունեն ՀՀԿ-ն, ԲՀԿ-ն, ՕԵԿ-ը, որովհետեւ իշխանության մեջ են: Մենք էլ փորձում ենք այդ առավելությունից օգտվել հաջորդ ընտրությունների համար: Ո՞վ ասաց, թե մենք այդ հնարավորությունները չպետք է օգտագործենք: Ինչո՞ւ ենք եկել իշխանության, եթե այդ ռեսուրսները չօգտագործենք: Պարզ խոսենք: Թող ուրիշները գան իշխանության եւ իրենց ռեսուրսներն օգտագործեն: