– Ձեր կարծիքով` նախագահ Սերժ Սարգսյանը ե՞րբ համարժեք պատասխան կտա ՀԱԿ-ի` երկխոսության գնալու առաջարկին: ՀԱԿ-ում սպասում են Ս.Սարգսյանի պատասխանին, իսկ շրջանառվող կարծիքների համաձայն` նա առաջիկայում անդրադառնալու է այդ հարցին:
– Ես ինձ իրավունք չեմ վերապահում պատասխան տալ հանրապետության նախագահի փոխարեն, ես պարզապես կասեմ իմ անձնական տեսակետը: Ինձ թվում է, որ այդ բոլոր հարցերի իրավական, պաշտոնական պատասխանները տրվել են բավարար չափով: Բայց եթե իրենք անձնական պատասխան են ենթադրում եւ ակնկալում, միգուցե մի բան գիտեն: Դա կարող է լինել, բայց իմ կարծիքով` դա չի լինի այն, ինչ իրենք են ակնկալում: Հնարավոր չէ, որ Հայաստանում ներքաղաքական իրադարձությունները զարգանան քաղաքական տրամաբանությունից դուրս: Չի կարող լինել երկխոսություն, որի օրակարգը արտահերթ ընտրություններն են: Եվ հիմա բազմաթիվ անգամ շրջանառվում է այն խոսակցությունը, որ նախագահը պարտավորված է անձամբ պատասխանել եթե ոչ ընդդիմությանը, ապա երրորդ կողմին` նկատի ունենալով արտաքին ուժերին, այլ պետություններին, որովհետեւ դրանից է կախված մեր երկրի առջեւ ծառացած խնդիրների լուծումը եւ այլն: Ի՞նչ են ասում դրանով: Բաց տեքստով ասած` սրա մեջ, ցավոք սրտի, կա տղա բերելու, շանտաժի էլեմենտները: Ասում են` մեզ պատասխանեք մեր առաջադրած ֆորմատով, այլապես ձեզ, իշխանության վրա կլինեն արտաքին ուժերի ճնշումներ: Ես չեմ ուզում խոսել դրա բարոյական կամ քաղաքական նշանակության մասին: Ուզում եմ հասկանալ, թե երբ խոսում են Հայաստանի արտաքին քաղաքականության, գործընկերային հարաբերությունների կամ հնարավոր ազդեցությունների դաշտի մասին, ապա իրենք հաշվարկե՞լ են դրա ողջ սպեկտրը: Կարծում եմ` ոչ: Արդյո՞ք այդպես խոսողները հաշվել են ներքաղաքական այն բոլոր գործոնները, որոնց հետ իշխանությունները պետք է որ հաշվի նստեն: Իհարկե` չեն հաշվել եւ չեն էլ ուզում հաշվել: Իրենց պետք է, որ իշխանությունների գործելակերպը ծավալվի իրենց քաղաքական տրամաբանության շրջանակում: Իրենք ուզում են իրենց թելադրած կարգավիճակով եւ հարթության մեջ համագործակցել: Ու եթե այդպես չէ, սկսում են դժգոհել եւ դիմել ինձ համար անհասկանալի դրսի ուժերի ազդեցությանը: Իսկ ես ասում եմ, որ իշխանություն-ընդդիմություն երկխոսությունն արդեն իսկ կայացած երեւույթ է, արդեն դրա արդյունքները կան, եւ այդ դաշտում համագործակցությունը կարող է շարունակելի լինել:
– Իսկ ինչպե՞ս է եղել այդ երկխոսությունը, միջնորդավորվա՞ծ, թե՞ ուղղակիորեն: Թե՞ հրապարակային հայտարարությունների եւ հարցադրումների միջոցով:
– Ես զարմանում եմ, որ բոլորը փորձում են հասկանալ, թե երկխոսությունն ինչ է նշանակում` ինչ-որ մարդիկ նստում եւ իրար հետ բանակցո՞ւմ են, թե՞ միմյանց տեսակետները փորձում են լսել, հասկանալ ու գործել այդ տրամաբանության շրջանակներում: Ես հակված եմ ընդունել երկրորդ տարբերակը, որը շատ ավելի հրապարակային ու ժողովրդավարական է, հարիր է նորմալ ընդդիմություն-իշխանություն համագործակցությանը: Երբ պատվիրակություն ձեւավորելու ինչ-որ ֆորմատ է ստեղծվում, ու նույնն էլ իշխանությանն են առաջարկում, դա նշանակում է` համագործակցությունը բերել ստվեր եւ ոչ թե հրապարակային, քաղաքական հարթության մեջ: Մեր նպատակը ոչ թե ընդդիմության լիդերների հետ երկխոսությունն է, այլ նրանց հետեւում կանգնած հասարակության, մեր հայրենակիցների առաջ ծառացած խնդիրները հասկանալն ու դրանց լուծում տալն է: Իսկ երբ դա տեղափոխում ես այլ հարթություն, դա ստացվում է ոչ հրապարակային գործունեություն: Ինձ համար անհասկանալի է այն առաջարկը, որ իրավահավասարության սկզբունքով պետք է երկու կողմից ընդունվեն աշխատանքային խմբեր, որոնք պետք է լուծեն ինչ-ինչ խնդիրներ: Այդպիսի բան չի կարող լինել, որ իշխանությունը ընդդիմության մի մասի հետ նման հարաբերություններ ունենա:
– Այսինքն` Ձեզ համար ընդունելի՞ է այն տարբերակը, որ ընդդիմությունը հրապարակավ հարցեր բարձրացնի, իսկ իշխանությունը որոշի, թե դրանցից որն է ձեռնտու, եւ դրանք կատարի:
– Իհարկե, այլ կերպ ընդդիմություն-իշխանություն համագործակցությունն անհասկանալի է դառնում: Ընդդիմությունը կարող է նաեւ պետական մարմինների հետ հանդիպումներ կազմակերպել, ինչպես շատ երկրներում է դա տեղի ունենում: Մեր երկրում խորհրդարանական ընդդիմության օրինակով ասեմ, որ իշխանության պետական տարբեր մարմինների հետ պարբերաբար հանդիպումներ եւ քննարկում են ունենում: Անկախ արդյունքներից` դրանք երկխոսություն են: Խնդիրներ են դնում եւ փորձում են լուծել, բայց թե ինչքանով է ստացվում, դա արդեն երկրորդական հարց է: Բայց դա համագործակցության նորմալ ձեւ է: Մինչդեռ նրանք առաջարկում են ստեղծել վերիշխանական ինչ-որ մի մարմին, որի որոշած հարցերը իշխանությունները պետք է լուծեն: Հակասահմանադրական ինչ-որ մի մարմին: Ինչ է նշանակում` գործել իրավահավասար դաշտում: Իշխանության հետ իրավահավասարությունը նշանակում է, որ իշխանության մի մաս ես կազմում: Արդյո՞ք ընդդիմությունը համաձայն է, որ, ասենք թե, Դուք իշխանության մի մասն եք կազմում:
– ՀՀ Սահմանադրության համաձայն` «Հայաստանի Հանրապետությունում իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին»: Իսկ երկխոսության առաջարկ ներկայացրած ՀԱԿ-ի ետեւում կանգնած են հազարավոր մարդիկ: Սա չի՞ նշանակում, որ ՀՀ Սահմանադրության համաձայն` մեր երկրում իշխանությունը պատկանում է նաեւ այդ մարդկանց:
– Եղել են ընտրություններ, եւ այդ ժողովրդի տոկոսային հարաբերությունը բոլորիս տեսանելի է, գիտենք: Նախագահ Ս.Սարգսյանը հայտարարել է, որ ես ինձ ընտրողների եւ չընտրողների նախագահն եմ: Ես պարտավոր եմ մտածել բոլորի մասին եւ հասկանալ բոլորի խնդիրները: Բայց չէ՞ որ հասարակությունը, որը գնում է ընդդիմության հետեւից, տարբեր խնդիրներ ու դատողություններ ունի: Մեկն ասում է, որ հենց այս պահին իշխանությունը փաթեթով եւ անմիջապես տվեք մեզ: Մյուսն ասում է, թե ով ուզում է իշխանության լինել, ես ուզում եմ այս-այս խնդիրները լուծված տեսնել: Իհարկե, այդ խնդիրները բարձրացնող մարդկանց ձայնը պետք է լսել եւ նրանց հետ պետք է համագործակցել: Բայց անհասկանալի է ընդդիմության այն հատվածի ցանկությունը, թե` դուք պետք է իշխանությունն արագ հանձնեք մեզ:
– ՀՀԿ փոխնախագահ Գալուստ Սահակյանը գարնանն անդրադառնալով ՀԱԿ-ի բազմահազարանոց հանրահավաքին` մեզ հետ զրույցում ասաց, թե հավաքված մարդկանց թիվը պետք է բազմապատկել 5-ով: Նրա խոսքերով` դրանց մասնակցում են մեր երկրի ոչ բոլոր դժգոհ քաղաքացիները: Իսկ գարնանային հանրահավաքներն աննախադեպ մարդաշատ էին:
– Ես չեմ ուզում մտնել այդ թվաբանության մեջ, դրանք պաշտոնապես հայտնի են: Եթե փողոցում մի տեսակետ է հնչում, եւ եթե դրա դեմ որեւէ մեկը միտինգ չի անում, կարծում եք, որ դրան դեմ տեսակետ չկա՞: Իսկ ես իմ թվաբանությունն ասեմ` ովքեր չեն մասնակցում միտինգներին, նրանք դեմ են այնտեղ հնչող տեսակետներին: Ես համաձայն եմ` միշտ չէ, որ միտինգին մասնակցում են այն մարդիկ, ովքեր այդ կարգախոսներին հավանություն են տալիս: Բայց ես դեմ եմ նաեւ բացարձակացնել ժողովրդի մի փոքր հատվածին, որը հանդես է գալիս կազմակերպված կամ ծայրահեղ կարգախոսներով: Համաձայն չեմ, որ նրանց ասածը ողջ ժողովրդի տեսակետն է: Դա ժողովրդի մի փոքր հատվածի տեսակետն է, որի կարծիքը, իհարկե, անհրաժեշտ է լսել եւ երկխոսել նրա հետ: Իսկ երկխոսելը չի նշանակում` հավասար հիմունքներով իշխանության հետ համագործակցել:
– Իսկ «արտաքին քաղաքականության, գործընկերային հարաբերությունների հնարավոր ազդեցություններ ողջ սպեկտրը» հաշվի առնել ասելով` ի՞նչ նկատի ունեք: ՀԱԿ համակարգող Լեւոն Զուրաբյանը վերջերս Մոսկվայում էր եւ հանդիպել է ՌԴ քաղաքական շրջանակների հետ: Դրանից առաջ ՌԴ նախագահ Դմիտրի Մեդվեդեւի հետ Իտալիայում հանդիպել էր Ս.Սարգսյանը: Ավելի վաղ ՀՀ թե՛ իշխանությունների, թե՛ ընդդիմության հետ պարբերաբար հանդիպումներ են ունեցել եւ ներքաղաքական խնդիրներ քննարկել ԱՄՆ եւ Եվրոպական երկրների դեսպաններն ու այլ պաշտոնյաներ: Սա չի՞ նշանակում, որ երկխոսության դեպքում իշխանություններն ու ընդդիմությունը հաշվի են առել արտաքին ազդեցությունների գրեթե ողջ սպեկտրը:
– Նախ` ես չէի ուզենա արտաքին գործոնն այդքան սահմանափակել: Հայաստանը պարտավոր չէ՞ իր այլ հարեւանների տեսակետները գոնե քննարկել: Այն պետությունները կամ աշխարհաքաղաքական կառույցները, որոնք մեր ազգային անվտանգության համակարգում նշված են, որոնք Հայաստանի համար հույժ կարեւոր հետաքրքրություններ ներկայացնող գերտերություններ, միջազգային կազմակերպություններ են, ուժային, քաղաքական կենտրոններ են, նման իրադարձությունների վերաբերյալ նրանք եւս ունեն կարծիքներ: Եվ մի կողմն ընդունել ու ամբողջ սպեկտրը չընդունել` ճիշտ չէ: Իսկ ինչ վերաբերում է այդ հանդիպումներին, հիմա մոդա է դարձել հայտարարել, թե այս գործիչը Մոսկվայում հանդիպել է չգիտեմ թե ում հետ: Ո՞ւմ հետ է հանդիպել: Որոշում կայացնող մակարդակո՞ւմ է գտնվում նա, ում հետ հանդիպել է: Կամ, եթե այդպես է, դա ի՞նչ է նշանակում:
– Իսկ ներքաղաքական գործոն ասելով` ի՞նչ նկատի ունեք: Արդյո՞ք իշխանություն-ընդդիմություն հավանական երկխոսությունը խանդով չի ընդունվում Ձեր կոալիցիոն գործընկերներ ԲՀԿ-ի եւ ՕԵԿ-ի, կամ թեկուզ ՀՀԿ-ի որոշ մասի կողմից: Կարծիք կա, որ իշխանության ներսում հավանական այդ երկխոսությունը չի ընդունվում:
– Ես չեմ ասում` ներկոալիցիոն, ես ասում եմ` ներքաղաքական: Ամեն դեպքում հիմա ձեւավորված է ներքաղաքական որոշակի հավասարակշռություն: Ցանկալի չեն այն կտրուկ գործողությունները, որոնք կարող են խաթարել այդ հավասարակշռությունը: Իհարկե, քաղաքական դաշտը դինամիկ զարգացման մեջ է, եւ ընտրությունից ընտրություն որոշակի փոփոխությունների, նոր ձեւակերպումների անհրաժեշտություն լինում է: Դա կարծրացած համակարգ չէ եւ միշտ զարգացման ընթացքի մեջ է: Բայց ամեն դեպքում` կարծում եմ, որ երկրի ներքին եւ արտաքին քաղաքականության շահերից ելնելով` բոլոր գործընթացները պետք է լինեն շատ սահուն, հաշվարկված, եւ հնարավոր ազդեցությունները` գնահատված: Ինձ թվում է, որ շտապողականությունը, որեւէ կողմի չհիմնավորված ցանկությունների բավարարումն այնքան էլ ճիշտ չէ: Դա նշանակում է, որ պետք է բազմակողմանի եւ համբերատար ուսումնասիրել բոլոր գործոնները, ներքաղաքական հարթության մեջ տեղի ունեցող իրադարձությունները, որոնք կարող են իրենց ազդեցությամբ ունենալ արտաքին քաղաքական նշանակություն: Դրանից հետո միայն պետք է որոշումներ կայացնել: Նորից կրկնեմ, որ շախմատը խելացի խաղ է, համբերատար եւ բոլոր խաղացողների շահերը, հնարավոր գործողությունները հաշվարկելու խաղ է: Բլից շախմատը զրկված է այդ հնարավորությունից:
– Կարծիք կա, որ իշխանական համակարգում ընդհանրապես դեմ են այդ երկխոսությանը:
– Հակառակը, եթե դուք ուշադիր լինեիք, կտեսնեիք, որ ես առաջիններից մեկն էի եւ դեռեւս ամիսներ առաջ աստիճանաբար խոսում էի երկխոսության անհրաժեշտության մասին: Հիմա էլ շարունակում եմ խոսել դրա անհրաժեշտության մասին: Ես ուղղակի ասում եմ, որ այդ համագործակցությունը պետք է լինի քաղաքական տրամաբանության եւ քաղաքական անհրաժեշտության շրջանակներում: Համագործակցության ինստիտուցիոնալիզացիան ինձ համար այս պահին անհասկանալի է: