73-ամյա Սեդա Գաբրիելյանի ֆիզիկական գոյությունն ու մտքերն իրար հետ այնքան անհաշտ են, որ մտքերը մշտապես փախչում են այնտեղ, որտեղ ինքը չէ: Հիմա Սեդա տատն ինձ հետ է, բայց մտքերը հեռացել են մի տեղ, որտեղ տարեց կինն ամեն վայրկյան մտմտում է օրվա հացի գոյատեւման ելքերի մասին: Հարցերիս ուշացումով է պատասխանում, շատ մտազբաղ ու ցրված է: Անշտապ քայլելով` նստում է խոնավությունից քրքրված թախտին: «Էս ի՞նչ հոտ ա, տատի, վրայից հոտ ա գալիս»,- ծեր կնոջ երեսին շպրտում է վեց տարեկան թոռնիկը` Արմանը, ով ծանր խոսքերն ասելուց հետո անմիջապես իրեն գցում է բակ: Սեդա տատն ամոթից հետ-հետ գնալով` «գետինն է մտնում»: Դողացող ձայնով ասում է. «Ոչինչ, բալամ, ծեր կնիկ եմ, դրա համար, ծերությունն էլ հոտ ունի, կմեծանաս` կհասկանաս»: Սեդա տատի տան պայմաններից մարդիկ հոտում են բառի բուն իմաստով: Ներսում ոտքդ դնելիս` ցեխի ու կեղտաջրի պատճառով, ոտնահետքերդ դաջվում են հատակին: Չորրորդ գյուղի Հաղթանակ 7-րդ փողոցում գտնվող նրա տան պատերն ու հատակը ջրի մեջ կորած են, իսկ առաստաղից մշտապես անձրեւաջրերն ու ձյան հալոցքը թափվում են ներս: Ամեն «չփչփացող» քայլի հետ տեսարանն էլ ավելի դաժան է դառնում: Խոնավության գարշահոտը խեղդում է վարագույրից սարքած դռան ճեղքից մի քիչ մաքուր օդը: Սիրտս խառնում է, բայց Սեդա տատն ու նրա ընտանիքի անդամներն էնքան սովոր են դրան, որ ստիպում են մնալ տարածքում ու տեղանքին լավ ծանոթանալ: Իրենք վարժվել են աղբանոցից ավելի ծանր բուրող խոնավության փտած հոտին: Ասում է` «Կհավատա՞ս, որ լույս էլ չի միանում: Պատալոկն էնքան թաց ա, որ հոսանքի լարերը վառվում են, լամպչկեքն էլ պայթում ա: Սաղ` ինչ կա-չկա, սարքել ենք բոխչա ու դրել ենք աթոռների վրա, փտում ա ամեն ինչ: Մենք ենք փտում, էլ ուր մնաց` ապրանքը չփտի»: Ապրանք ասելով` Սեդա տատը նկատի ունի աղբանոցներից հավաքած այն քրջերը, որոնք օգտագործելով` գոյատեւում են: Ամբողջ ձմեռ աղբանոցների հաշվին են տաքացել, իսկ ամռանն էլ` հարմար հագուստ են գտնում: Երկու սենյականոց տան մեկ սենյակն անհամեմատ չոր է, որտեղ քնում են Սեդա տատի տղան ու հարսը: Ինքն ու չորս տարեկան թոռնիկն էլ քնում են նկուղի նման թաց, ջրի մեջ տեղադրված բազմոցին: Ասում է` «Սաղ կյանքս հիվանդանոցներում եմ աշխատել: Ճիշտն ասած` սանիտարկա եմ եղել, բայց մաքրասեր, կոկին կին եմ եղել: Ուրիշների կեղտերը մաքրել եմ, բոլորի մաքրությունն ապահովել եմ, բայց… կյանքն ի՞նչ բան ա, չէ՞: Էսօր իմ վրայից են հոտ առնում»: Չորս երեխաների մայր այս կինն ասում է, որ չորսին դժվարությամբ մեծացնելուց հետո էլ ստիպված է հիմա թոռների օրվա հացի համար աղբանոցները քրքրել: Բոլոր երեխաներին ապահովել է տնով-տեղով, բայց հիմա ինքը քնում է մի սենյակում, որտեղ մարդ մի երկու րոպե մնալուց հետո ուզում է դուրս փախչել ու սրտխառնոցից փսխել:
«Երեխեքս էլ լավ օրի չեն, չեն կարում ընտանիք, երեխա պահել: Էս ի՞նչ ժամանակներում ենք ապրում: Մարդ էշի պես աշխատում-աշխատում ա, բայց չի կարողանում օրվա հացն ապահովել: Առաջ գոնե աշխատողը գիտեր, որ կարա ապրի»: Սեփական տան մի քանի կիսափուլ շինությունները բաժանել է երեխաների միջեւ: Ապրում է երկու տղաների հետ, որոնցից մեկն ընտանիք ունի, իսկ մյուսը` երկրորդ կարգի հաշմանդամ է. «Հոգեկան հիվանդ ա: Ժամանակ առ ժամանակ աղի հանքում պառկացնում ենք: Դեղերով-բանով մի քիչ հանգստացնում են, ու բերում ենք: Հետո մի օր` անհաց, մի օր` անպապիրոս, նորից սկսում ա գժվել»: Երկրորդ կարգի հաշմանդամություն ունեցող Սերոժին մեր պետությունը հատկացնում է 11.000 դրամ, որով նա անգամ ամսվա ծխախոտը չի կարողանում գնել, էլ ուր մնաց` հաց. «Շատ ա ծխում, ներվերը հանգստացնում ա: Ասում ա` ավելի լավ ա` ինձ պապիրոս առեք, քան հաց»: Մյուս որդին` Սասունն էլ բանվորություն է անում` բետոն, քար է թափում, աղբ է կրում, մի խոսքով` անում է այն, ինչի համար պատրաստ են իրեն մի երկու կոպեկ վճարել: «Դե՛, հո ամեն օր չի՞ լինում գործ: Պատահում ա` մի շաբաթ աշխատում ա, բայց հետո ոչ մի տեղ գործ չի լինում: Եթե գործ կա` հաց կառնենք, իսկ եթե չէ` խելագարվում ենք, չգիտենք, թե որտեղից հացի փող հայթայթենք»,- ասում է Սեդա տատի հարսը` Նարինեն:
Որդու` չորս տարեկան Հովհաննեսի մտամոլոր հայացքի մեջ մանկական ոչինչ չկա: Դանդաղկոտ քայլերով շրջում է թաց հատակի վրա, անորոշ, անվրդով, կարծես կյանքի օրինաչափությունն է իրեն բաժին հասած այն սենյակը, որտեղ առնետներն ու միջատներն իրենց զգում են տարածքի սեփականատերեր: Նարինեին ասում եմ` «Գոնե երեխային մանկապարտեզ տանեիք»: Պատասխանում է` «Հա, գիտեմ, որ հիմա անվճար ա, բայց անշոր, անկոշիկ ամաչում եմ տանեմ: Զիբիլանոցների շորերով ո՞նց տանեմ էդքան երեխեքի մեջ, չեն էլ ընդունի»: Սեդա տատը լաց լինելով` ինձ խնդրում է անպայման երկրի «մեծերին» փոխանցել, որ տարիքով մեծերը շատ են տառապում. «Ապրել չի լինում, աղջիկ ջան: Ո՞նց կլինի, որ մարդ ցամաք հացն էլ չհասցնի: Թոշակս ստանում եմ, ասում եմ` ոչ մի բան չպիտի առնեմ, որ գոնե ցամաք հացին մնա, բայց էդ էլ չենք հասցնում: Դու մեր մեծերին ասա, որ Սեդա տատն ասում ա` էսպես չի կարելի, մեծերին սպանում են: Շունը որ շուն ա` ամեն օր մի տեղից մի բան գտնում ա, բայց ծերերի վիճակը շատ ծայրահեղ ա: Ես վատ չեմ ապրել, կաշվից դուրս գալով` չորս երեխա եմ պահել, տանս մեջ երեք հարսանիք եմ արել, աղջկաս օժիտով, ամեն ինչով ամուսնացրել եմ: Բայց էս սովի տարիներին արդեն լրիվ դարձանք բոմժեր»: 20.000 դրամ թոշակ ստացող Սեդա տատն ուզում է ապրել, բայց թոշակը ստանալուց հետո կրկին հասկանում է, որ ամեն ամսվա թոշակի հետ մահը կամաց-կամաց սողոսկում է իր տուն ու կյանքի հետ կռիվ է տալիս: 73-ամյա այս ծեր կինը մեր օրերը համարում է սովի տարիներ, որովհետեւ, թեեւ ասում են, որ Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում է, մարդիկ հարստանում են, սակայն Սեդա տատի նման 20.000 դրամով ապրող շատ թոշակառուների տանը սով է: