– Պարոն Բագրատյան, ՀԱԿ-ի ապրիլի 28-ի հանրահավաքի ժամանակ հայտարարեցիք, թե իշխանությունները երկխոսության լեզվով փորձում են ընդդիմությանը ներքաշել ճահճի մեջ: Մինչդեռ ՀԱԿ-ի առաջնորդ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը կարծում է, որ այդ երկխոսությունը կարող է առողջացնել Հայաստանի քաղաքական մթնոլորտը: Դուք համաձայն չե՞ք Լ.Տեր-Պետրոսյանի այդ կարծիքի հետ:
– Նախ` կուզենայի, որ դուք չհակադրեք Լ.Տեր-Պետրոսյանի եւ իմ մոտեցումները: Ձեր հարցի հիմնական պատասխանը սա է` ես երկխոսությունը չեմ բացառում, բայց դա պետք է լինի հրապարակային: Քաղաքական դաշտում հնարավոր չէ անել կոնֆիդենցիալ լուծումներ:
– Բայց իրականության մեջ հրապարակային քաղաքականությունն այնքան էլ ընդունված չէ, պատճառաբանությամբ, թե այն կխանգարի գործընթացներին: Իրականում երկխոսությունները եւ պայմանավորվածությունները միշտ կուլիսներում են տեղի ունենում: Հետո հասարակությունը տեղեկանում է դրանց արդյունքների մասին:
– ՀԱԿ-ը ֆորում է ստեղծել: Ֆորումը կարող է միայն հրապարակային պայմաններում աշխատել իշխանության հետ: Թող իշխանությունը հայտարարի հրապարակավ, թե ինչ զիջումների է պատրաստ, ՀԱԿ-ը ժողովրդի հետ կքննարկի: Այդ տեսակետից ոչ հրապարակային երկխոսությունը մեզ ճահիճ կտանի: Ի դեպ, համոզված եմ, որ այդ երկխոսությունն այսօր մեծ հաշվով չկա: Միջնորդավորված ակնարկներ են:
– Ամեն դեպքում ՀԱԿ-ի որոշ պահանջներ իշխանությունն արդեն սկսել է կատարել, եւ դա հրապարակային է:
– Դա քիչ է: Նախ` իշխանություններն այդ քայլերը չեն անում, ՀԱԿ-ը հրապարակել է 15 պահանջ, եւ մարտի 1-ին ընդունել է ֆորումի ժամանակ: Եթե Սերժ Սարգսյանը կատարի այդ 15 պահանջները, ստացվում է, որ նա հենց այն իշխանությունն է, որն անում է այն, ինչը ՀԱԿ-ն է ասում: Ուրեմն հալալ է իրենց, թող կառավարեն: Ավելին` այդ 15-ից առանձնացվեց 3 պահանջ, որոնք չեն կատարվել, կիսատ-պռատ են:
– ՀԱԿ-ը Մարտի 1-ի դեպքերի բացահայտման հավաստիացում էր պահանջում, Ս.Սարգսյանն այդ ուղղությամբ հանձնարարություններ տվեց:
– Մենք հավաստիացում չենք ուզում, մենք ուզում ենք ռեալ գործողություն, եւ մեկ-երկու ամսից ուզում ենք տեսնել, թե ինչպես է հարցաքննվում Ռոբերտ Քոչարյանը: Ուզում ենք տեսնել խոստովանությունը, թե ով է տվել կրակելու հրամանը: Մենք ենթադրում ենք, որ Քոչարյանն է տվել: Ուզում ենք տեսնել, թե նա ինչպես է գնում քննության, ինչպես Կուչման ու Մուբարաքն են գնում: 10 մարդ է սպանվել, ուրեմն սպանող էլ կա: Մենք ընդամենը տեսել ենք, որ իշխանություններն ասում են` այո, մի հատ էլ քննարկենք:
– Չե՞ք հավատում, որ կբացահայտեն, եւ Ս.Սարգսյանը կգնա այն քայլին, որ Ռ.Քոչարյանը հարցաքննության կհրավիրվի:
– Չգիտեմ, ամենայն հավանականությամբ, չի անի: Ուրեմն մեր պայքարն իշխանափոխության համար մենք շարունակում ենք:
– Պահանջներից երկրորդը եւս կատարվել է` ՀԱԿ-ին արդեն պաշտոնապես թույլ են տալիս Ազատության հրապարակում հանրահավաքներ անել:
– Բայց մենք ասել էինք, որ այդ 3 պահանջները որպես առաջին քայլ` նայում ենք ընդհանրության մեջ: Այդ 3-ից մեկը պարզապես ասվել է, թե կանեն: Մյուս երկուսը չեն արվել` քաղբանտարկյալները դեռ անազատության մեջ են:
– Բայց Լ.Տեր-Պետրոսյանը հայտարարեց, թե կասկած չունի, որ նրանց այս 1 ամսվա ընթացքում բաց կթողնեն:
– Դե ես էլ, ինչպես ֆորումի մասնակիցներից մեկը, որոշեցի սպասել: Թեեւ Ազատության հրապարակում ես հստակ ասացի, որ հենց այսօր` ապրիլի 28-ին, եւ մինչ այդ` ապրիլի 8-ին ու մարտի 1-ին պետք է շարունակել պայքարն իշխանափոխության համար: Իսկ երբ չկա հրապարակային երկխոսություն, ապա եթե-ներով կառավարվող պայմանավորվածությունները վատ հետեւանքներ կարող են ունենալ:
– Իսկ միգուցե Ս.Սարգսյանը ժամանակի ընթացքում կատարի՞ Կոնգրեսի բոլոր պահանջները, գուցե նա դեռ նո՞ր է սկսել:
– Դե, եթե Ս.Սարգսյանն այնքան կխորանա, որ կստուգի 2008թ. նախագահական ընտրությունները, ինչ ասեմ, ուրեմն մենք գործ ունենք հիանալի նախագահի հետ: Այն ժամանակ ես կողջունեմ նրա քայլերը:
– Վերջին հանրահավաքներից հետո ժողովրդի շրջանում դժգոհություններ են առաջանում Կոնգրեսի նկատմամբ: Մարդիկ պահանջում են շուրջօրյա նստացույցներ անել, գնալ կտրուկ քայլերի: Ձեր կարծիքով` արդարացվա՞ծ է մարդկանց դժգոհությունը:
– Բնական է: Ժողովուրդը միշտ սպասում է, որ արագ լինի, Կոնգրեսն էլ որոշակի պլան ունի: Ես գտնում եմ, որ անմիջապես պետք է վերացնել այդ դժգոհությունը, Կոնգրեսը պետք է աշխատի միայն ֆորումի ֆորմատով:
– Այդ դեպքում էլ ժողովուրդը` ֆորումը, կարող է Կոնգրեսին մղել իր պլանների հակառակ ուղղությամբ:
– Կոնգրեսի ղեկավարությունն էլ հակված է, որ դա աշխատի որպես ֆորում: Եվ ես կոչ եմ անում, որ ոչ ոք դա չմոռանա: Պետք է աշխատեցնել ֆորումը: Մենք վաղուց միտինգներից անցել ենք ֆորումների:
– Իսկ Ձեր կարծիքով` արտահերթ ընտրությունների հավանականությունը մե՞ծ է: Կոնգրեսի ղեկավարները համոզված են, որ այն տեղի է ունենալու, թեեւ հերթական ընտրություններին ընդամենը 1 տարի է մնացել:
– Ես չեմ կարող ասել, բայց մենք պետք է կարողանանք հասնել դրան: Առաջինը մենք պետք է ապացուցենք, որ այդ ֆորումի ուզածն արտահերթ ընտրություններն են: Հետո էլ հարց է ծագում` արտահերթ նախագահակա՞ն, թե՞ խորհրդարանական: 41 տեղ մեծամասնական է, մի մոռացեք: Այդտեղ օլիգարխները միանշանակ կրելու են: Դրա համար է այսօր ասվում, թե նրանք ցուցակներում չեն լինի: Լինելու կարիքն էլ չունեն, մեծամասնականով կանցնեն, որովհետեւ իրենց թաղն է:
– Բայց ՀՀԿ-ից էլ են ակնարկում, որ հաջորդ խորհրդարանում նրանք չեն լինի, իսկ օլիգարխները հերթով սկսում են հայտարարել, որ էլ չեն գա խորհրդարան: Օրինակ, անցած շաբաթ Ռուբեն Հայրապետյանը հայտարարեց, թե էլ չի ուզում պատգամավոր դառնալ:
– Ես տեղյակ չեմ այդ հայտարարությունների մասին: Չեմ հավատում: Ի՞նչ տարբերություն` իրե՞նք, թե՞ իրենց դրած մարդիկ:
– Արտախորհրդարանական եւ խորհրդարանական որոշ կուսակցություններ` «Ժառանգությունը», «Դաշնակցությունը» եւ այլք, քննադատում են ՀԱԿ-ին` իշխանության հետ երկխոսության գնալու համար: Ասում են, որ այդպիսով ՀԱԿ-ը դառնում է Արթուր Բաղդասարյան, թեեւ իշխանությունների հետ համագործակցության համար նրան Կոնգրեսն էր քննադատում: Տեղի՞ն են այդ ուժերի քննադատությունները, թե Կոնգրեսը չարդարացրեց ժողովրդի սպասումները եւ կտրուկ գործողությունների չգնաց:
– Այն ուժերը, որոնք իրենց ընդդիմություն են հայտարարել, պետք է պայքարեն իշխանության դեմ: Եթե ես ընդդիմությունն եմ, իմ խնդիրն իշխանությունն է: Ընդդիմության խնդիրը չի կարող ընդդիմությունը լինել:
– ՀԱԿ-ի եւ իշխանությունների դիրքորոշումների փոխադարձ մեղմացումն այդ երկու ուժերի խնդի՞րն է, թե՞ դրսից որեւէ ազդեցություն կա:
– Դրսի ուղղակի ազդեցության նշաններ ինձ հայտնի չեն: Անուղղակիորեն` այո: Դուրսը մի անգամ չէ, որ ասել է, թե ուզում է տեսնել որոշակի համագործակցություն:
– Այդ դեպքում ո՞րն է դրսի նպատակը, ցանկանում են, որ Հայաստանում վիճակը բարելավվի՞, թե՞ Լեռնային Ղարաբաղի կամ այլ խնդիր է դրված:
– Համենայնդեպս, Եվրախորհրդի շրջանակներում մենք բազմիցս տեսնում ենք հայտարարություններ, թե ընդդիմությունն ու իշխանությունը պետք է համատեղ աշխատեն խնդիրների վրա, նույն բանը մենք տեսնում ենք ԱՄՆ-ի, ՌԴ-ի կողմից եւ այլն:
– Ս.Սարգսյանը սկսել է տնտեսական ոլորտի բարեփոխումներ առաջարկել, կառավարությանը պարտադրում է գնալ այդ քայլերին:
– Ավելին կարող եմ ասել, վերջերս իրենց կողմից ձեռնարկված հանքարդյունաբերության ոլորտում օրենսդրական փոփոխությունները ՀԱԿ-ի 100 քայլերից մեկն է, ծննդաբերության սերտիֆիկատներն արդեն արել էին: Հիմա խոսում են գյուղատնտեսական կոոպերացիաների մասին, ընդ որում, փոխադարձ օգնության կոոպերատիվներից են սկսում: Իհարկե, սա գալիս է մեզանից, բայց ես 2 դիտողություն ունեմ: 2 օր առաջ գյուղնախարարը հանդիպել է ֆերմերների հետ եւ ասել է, թե պետք է հաշվառման վերցնել խաղողի թափոնները: Սա էլի մեր քայլերից է, ես այդ մասին արդեն 12 տարի խոսում եմ։ Նույն այդ 100 քայլից ընդամենը 3-ն են արել, մոտ 15 քայլ էլ ճիշտ հակառակ ուղղությամբ են արել: Օրինակ, դրամի արժեւորումը: Բայց եթե մի պահ պատկերացնենք, որ նրանք մեխանիկորեն չեն կրկնում մեզ, բայց անում են ճիշտ քայլեր, խնդրեմ` թող աշխատեն: Մենք դրանով ցույց ենք տալիս, որ իշխանության համար մեռած մարդիկ չենք: Մենք կգնանք եւ որպես վկաներ` մեր ֆորումին կփաստենք, որ այս քայլերն անում են: Դրանից հետո թող ժողովուրդը որոշի, թե ինչ անի։
– Այսինքն չե՞ք հավատում տնտեսությունը վերականգնելու մասին Ս.Սարգսյանի հայտարարությունների անկեղծությանը:
– Ես չեմ կարող նստել` հավատալ կամ չհավատալ, ռիսկի ենթարկել հարյուր հազարանոց ֆորումի մտադրությունները: Ինչ վերաբերում է տնտեսության վերականգնմանը, վստահ եմ, որ դա նրանք չեն անի, դա նրանք համալիր կերպով չեն պատկերացնում: Մենք ենք հասկանում, մենք էլ պիտի անենք: Օրինակ, ես ուզում եմ հասկանալ, թե երկրում ով է պայքարում գնաճի դեմ: Ըստ սահմանադրության` ԿԲ-ն: Այդ դեպքում ես ուզում եմ հասկանալ` ԿԲ նախագահն ինչ իրավունք ունի ասել, թե դա ԿԲ-ի եւ կառավարության խնդիրն է: Ինչո՞ւ է նա խախտում Սահմանադրությունը: Այլ հարց է, որ ասեն` բա չէ՞ որ այդ հիմարությունը գրված է Սահմանադրության մեջ: Բայց այդ հիմարությունն ո՞վ ընդունեց 2005-ին: Նախկինում Սահմանադրության մեջ այդպիսի կետ չկար: Հիմա նորից դրամն արժեւորվում է: Մենք ասել ենք, քանի որ դրսում հայերի թիվն անընդհատ ավելանում է եւ ներսում պակասում է, մարդիկ մեկնում են դուրս, բնականաբար, ներսի եկամուտների նկատմամբ դրսից ուղարկված փողը մեծ կշիռ է ստանում: Ասել ենք, որ այս փողը պետք է ստերիլիզացվի, այլապես այն գալիս ու անցնում է օլիգարխների ձեռքը, հետո որպես կապիտալի արտահանում` դուրս է գնում: Ինչո՞ւ ԿԲ-ն չի ստերիլիզացնում այդ փողերը: Եթե Ս.Սարգսյանը չի հասկանում, թող պրեզիդենտություն չանի: Կամ էլ դնի մի գործադիր իշխանություն, որն այս ամենը հասկանում է:
– Վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի վերջին հայտարարությունների ենթատեքստից հասկանալի է դառնում, որ ինքը ցանկություն ունի շտկել տնտեսության վիճակը, բայց օլիգարխիկ համակարգը դա թույլ չի տալիս: Նա նույնիսկ լրագրողներից ու հասարակությունից է օգնություն խնդրում:
– Թող գնա, ինչո՞ւ է կառչել: Ուրեմն ինչ է, փո՞ղ է աշխատում` որպես վարչապետ: Ես ասում եմ, որ չի կարելի թողնել, որ արժեւորվի դրամը: Ի՞նչ է անում Տ.Սարգսյանն այդ ուղղությամբ: Պետք է այդ փողը գնել եւ ԿԲ պահուստներն ավելացնել: Տարեկան 1,5 մլրդ դոլար տրանսֆերտ է գալիս, այդքանով էլ պետք է պահուստներն ավելացվի, ԿԲ-ն էլ հրաժարվի ԱՄՀ-ի տված օգնությունից: Եվ այդ փողերը ներդրվեն տնտեսության երկարատեւ զարգացման համար: Դա կզսպի գնաճը: Հիմա շարունակում են դրամն արժեւորել, իսկ դա կբերի նրան, որ բյուջեն չի կատարվի: Եվ մենք տեսնում ենք, որ բյուջեն չի կատարվում: Դե թող անեն, ինչ լոլո կարդալու ժամանակն է: Փառք Աստծո, ՀՀ-ում կան տնտեսագետներ, ովքեր միջազգային մակարդակի դիտողություններ են անում, բայց դրան ի պատասխան` սրանք միայն հայհոյանքներ ու սպառնալիքներ են տեղում:
– Հանքային ոլորտում հայտարարված հարկային բարեփոխումների դեպքում ճի՞շտ են կարծիքները, թե այն ուղղված է Ռ.Քոչարյանի դեմ, քանի որ, ըստ տարբեր տեղեկությունների` երկրորդ նախագահին են պատկանում մեր երկրի խոշորագույն հանքերը: Թե՞, իսկապես, ցանկություն կա այդ ոլորտն էլ բերել հարկային դաշտ, քանի որ ահռելի գումարներ են կորչում:
– Այդ ոլորտից կարելի է 450 միլիոնից 1 մլրդ դոլար լրացուցիչ փող ստանալ բյուջե: Բնականաբար, Ս.Սարգսյանը եկել է, որ իր համար նախագահ լինի, չի կարող լինել նախագահ Քոչարյանի համար: Երկրորդը` հզոր է Կոնգրեսի փաստարկը` 100 քայլում գրվածը, թե` վաճառեք հումքը: Եթե դուք հանքի տերն եք, ընդերքի տերը չեք: Ընդերքը ժողովրդինն է, ինչո՞ւ չեք ծախում, ինչո՞ւ եք ձրի տալիս: Գոնե լիզինգով տվեք: Մեր այս հարցադրումը վերածվել է նաեւ Համաշխարհային բանկի հարցադրմանը: Երրորդը` 3 տարվա մեջ Ս.Սարգսյանը բյուջեն պակասեցրել է 25 տոկոսով, գներն ավելացել են մոտ 30 տոկոսով:
– Բայց չէ՞ որ համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամ էր:
– Այդպիսի բան չկա: Համաշխարհային ճգնաժամը տեւեց ընդամենը 6 ամիս: Աշխարհում անկում չգրանցվեց, մեզ մոտ 36 տոկոս անկում գրանցվեց: Թոշակն անընդհատ պակասել է: Նույնիսկ, եթե այն 20.000 դրամից դարձել է 25.000 դրամ, շատ քիչ է բարձրացել, քան գնաճը: 3 տարում 26 տոկոս գին է աճել, 6 տոկոս նվազագույն աշխատավարձ է բարձրացել: Այսինքն` ՀՆԱ-ում այն բաժինը, որը տնօրինում է ժողովուրդը, գնալով պակասում է, շագրենի կաշի է դարձել: Ավելացել է 15 ընտանիքի հարստությունը: Ս.Սարգսյանն այսօր շահագործում է ժողովրդին: Ավելին` եթե նայում ես տնտեսության կառուցվածքը, մենք այլեւս դեմոկրատական պետություն կամ հանրապետություն չենք: Բուրժուական պետություն ենք:
– ՀԲ-ն ու Հայաստանի հետ աշխատող միջազգային ֆինանսատնտեսական մյուս կառույցները վերջին շրջանում սկսել են քննադատել ՀՀ տնտեսական ոլորտում վարվող քաղաքականությունը: Մինչդեռ մի քանի տարի առաջ նրանք հիմնականում ողջունում էին դա եւ քաջալերում Տ.Սարգսյանին: Ո՞րն է տարբերությունը, նախկինում ՀՀ տնտեսությունն ավելի՞ լավ էր կառավարվում:
– Խելքի եկան: Տեսան` անպտուղ մեկի հետ գործ ունեն: Օրինակ, ԱՄՀ նախկին ներկայացուցիչ Նինկե Օմեսը մեզ համոզում էր, թե դժբախտաբար ճգնաժամի պատճառով Հայաստանը հազիվ 4,5-5 տոկոս աճ ունենա: Իսկ երբ նրան մեր կողմից ասվեց երկնիշ տնտեսական անկման մասին, իր աշխատասենյակում ծիծաղում էր: Ի՞նչ է, Ն.Օմեսին մեկը պատժե՞ց: Ինձ հետաքրքիր չէ նրանց կարծիքը, բայց եթե դրանք լավն են, խորը մասնագիտական վերլուծության վրա են հիմնված, հետաքրքիր են: Եթե ամեն անգամ մամլո ասուլիսներ են անում, որպեսզի Վաշինգտոնում իմանան, որ մամուլի ասուլիս են տվել, անգործ նստած չեն: Դա ինձ հետաքրքիր չէ: