– Ներքաղաքական ակտիվությունը նախընտրակա՞ն տրամադրությունների, թե՞ սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի սրման արդյունք է:
– Ակտիվությունն ունի մի քանի պատճառներ: Առաջինն այն է, որ Հայաստանն օբյեկտիվորեն գտնվում է այնպիսի վիճակում, որ այս ձեւով կյանքն այլեւս չի կարող շարունակվել: Եվ քանի որ չի կարող, ու դրա արդյունքում մեծ էներգիա է հավաքվում, ուրեմն սա ակտիվության մի պատճառ է: Բոլորն ուզում են տնօրինել գնացող ու սպասվող գործընթացները: Մեծ դժգոհության ժամանակ մեծ էներգետիկա է կուտակվում, եւ դա անտեսել չի կարելի: Չի կարելի թողնել, որ այդ էներգետիկան ժայթքի, իսկ եթե ժայթքելու է, դա պետք է տնօրինել, որ ինքնաբուխ հարված չլինի: Երկրորդ հանգամանքն այն է, որ Հայաստանին ու աշխարհին սպասվում են շատ ավելի մեծ մարտահրավերներ: Մարտահրավերների մի մասը մենք տեսնում ենք` այն, ինչ կատարվում է արաբական աշխարհում, Ռուսաստանում: Սպասվելիք լուրջ թոհուբոհի շրջանում անհրաժեշտ է նախապատրաստվել այդ մարտահրավերներին: Եվ երրորդը` կապված է Հայաստանում` մասնավորապես եւ տարածաշրջանում` ընդհանրապես արտաքին ուժերի աննախադեպ ակտիվության հետ:
– Կմանրամասնե՞ք երրորդ պատճառը:
– Ես համարում եմ, որ ամերիկացիներն ու անգլիացիներն այստեղ մեծ հաջողությամբ տանում են Հայաստանն իրենց մասը դարձնելու մի գործընթաց: Ես համարում եմ, որ նրանք քայլառքայլ առաջ են գնում, եւ մոտակա զարգացումները պետք է պսակվեն նոր պառլամենտի եւ նոր նախագահի կայացմամբ, որի ընթացքում ձեւավորվելու է մի բան, որը վերջակետ կդնի այդ հարցում:
– Հերթակա՞ն, թե՞ արտահերթ ընտրությունների մասին է խոսքը:
– Սրա մասին ամերիկացիները լռում են, որովհետեւ ոչ ոք չի կարող ասել, թե ինչպես կլինի: Իսկ արդյունքում կզրոյանան հիմնական մրցակից Ռուսաստանի դիրքերը: Ինձ համար անսպասելի է, որ ցամաքային Եվրոպան` ի դեմս Ֆրանսիայի, նաեւ Գերմանիայի, սկսեցին կոնսոլիդացված գործել: Կարծես թե երկրորդականացել էին, բայց հիմա ակտիվացում է նկատվում: Այս տեսակետից ես տեսնում եմ, որ դա ՌԴ-ն վերջնականապես դուրս է մղելու: ՌԴ-ն նկատում է այդ երեւույթները, նա կարող է լինել շատ վտանգավոր խաղացող: Սա հանգուցային գոտի է իրենց համար, եւ այդ կորուստն ահավոր կլինի նրա համար: Նա կփորձի թույլ չտալ փոխել հաշվեկշռությունը: Կգործեն շատ ագրեսիվ, եթե նկատեն, որ հաշվեկշիռը փոխվում է: Այսօր արդեն նման միտումները զգացվում են, եւ դա զգում է ՀՀ քաղաքական դաշտը:
– Ի՞նչ դրսեւորումներով եք նկատում ՌԴ ագրեսիվությունը: ՀԱԿ-ի, «Ժառանգության» կամ իշխանական ուժերի գործունեության շրջանակում այդ ագրեսիվության ազդեցությունն առկա՞ է:
– ՌԴ-ն նույնպես ձգտում է աշխատել բոլորի հետ, ինչպես ամերիկացիներն են աշխատում: Սկզբից այդպես չէր. մի ուժի հայտարարում էին պրոռուսական եւ դրա հետ էին աշխատում: Հիմա աշխատում են թե իշխանության, թե ՀԱԿ-ի, թե ԲՀԿ-ի հետ եւ ընդլայնում են այդ շրջանակը: Իսկ ամերիկացիները տեխնոլոգիապես մի կարգ ավելի բարձր են, բայց ՌԴ-ն էլ պարտություն չի կարող թույլ տալ:
– Այսօրվա դրությամբ այդ մրցակցության մեջ ո՞վ է պարտվում:
– Ակնհայտ է, որ պարտվում է ՌԴ-ն: Այն միջոցները, ինչ ՌԴ-ն մինչ այժմ կիրառել է իրավիճակը փոխելու համար, ոչինչ չեն տվել: Արեւմուտքը դա նկատում է: Եվ ՌԴ-ին լսեցնում են ինչ-որ բաներ, նրանց հանգստացնում են: Բայց հիմա կարծես թե գտնում են, որ գտնվում են հիմարացման շրջանակում:
– Ասացիք, թե բոլորն ուզում են տնօրինել ներքաղաքական ակտիվ գործընթացները: Ո՞ւմ է դա հաջողվում:
– Հիմա դրա կայացմամբ ենք զբաղված, եւ այդ կայացման հարցում սկսել է հսկայական դեր խաղալ քաղաքացիական հասարակությունը: Այս էներգետիկ կաթսայում այրումն ապահովողը ՀԱԿ-ն է, եւ դա շատ կարեւոր դերակատարում է: Բայց եթե իրոք ամբողջությամբ կարողանա տնօրինել այդ պրոցեսը եւ տանել առաջինը, պետք է կարողանա լինել անկախ, ինքնուրույն: Իսկ դրա համար անհրաժեշտ է ողջ ազգային պոտենցիալը: Իսկ որպեսզի կարողանա լուծել եկող եւ ակնկալվող մարտահրավերները, պետք է կարողանա ժողովրդի ամորֆ մարմինը վերածել կենդանի շնչող մի բանի, որն ունի միտք, կամք եւ հոգի: Այստեղ պատասխանատու մարդն է կարեւորվում:
– Ձեր նշած գլոբալ փոփոխությունների մտավախությունից իշխանություններն էլ որոշակի քայլեր են ձեռնարկում: Ձեր կարծիքով` իշխանությա՞ն, թե՞ ընդդիմության գործունեությունն է ավելի համարժեք այդ փոփոխությունների տրամաբանությանը:
– Ոչ, իշխանությունը չի կարող դա դրսեւորել անհրաժեշտ չափով: Իշխանությունն ավելի շատ այս իրավիճակը պահող համակարգ է, փորձում է փոփոխել այնքան, որ վիճակը պահպանվի: Այս իմաստով շատ նման է աշխարհի տիրակալներին, որոնք նույնպես փորձում են փոքր փոփոխություններով եղածը պահպանել: Եվ կհանդիպեն նրան, ինչին հանդիպեցին մյուս աշխարհների ղեկավարները, երբ փորձեցին փոքր փոփոխություններով դրությունը պահպանել: Ընդդիմությունը շատ ավելի ադեկվատ է, նրա խնդիրն այն է, որ ասի` փոփոխություն է ուզում, եւ մեծ էներգետիկա բարձրացնի: Բայց ընդդիմությունն էլ ունի խնդիրներ` եթե ընդդիմության առանցք ճանաչենք ՀԱԿ-ին, չնայած ընդդիմության այլ ջոկատներ էլ կան, այդ ուրիշ ջոկատներում ավելի ուժեղ են այդ տրամադրությունները: Մեր ողջ ժողովուրդն է ուզում փոփոխություն, հատուկենտ մարդիկ կլինեն, որ չեն ուզի: Բայց հատկապես իշխանության հաջողակները վախենում են փոփոխություններից:
– Ներքաղաքական այս ակտիվության պայմաններում բախումներից խուսափելու համար թե իշխանությունները, թե ընդդիմությունը, մասնավորապես` ՀԱԿ-ը, որոշակի զգուշավորություն ցուցաբերում են, ինչն ընկալվում է որպես գործարք, համագործակցություն: Իրականում կա՞ այդ համագործակցությունը, եւ եթե կա` միգուցե դա իսկապե՞ս անհրաժեշտ է:
– Այդ գործարքի անունը տիկին Յովանովիչ է: Շատ խելացի մի անձնավորություն, որն այսօր ՀՀ-ում կատարում է գործառույթներ` կապված իր երկրի շահերի հետ: Այդ իմաստով նա ինչ-որ դերակատարում ունի նաեւ այդ երկու ուժերի հարաբերվելու հարցում, ոչ թե անմիջական հարաբերվելու, ինչը, հավանաբար, դրական կլիներ: Եթե երկրի նպատակներից ելնելով` համաձայնության են գալիս, դա միանշանակ դրական է: Բայց Հայաստանում այդպես էլ չձեւավորվեց այն մշակույթը, որ այդ ուժերն իրենց մեջ հարաբերվեն, որ գոնե հայկական միջնորդ լինի: Ժամանակին այդ ինստիտուտը կարող էր լինել Ղարաբաղը, եկեղեցին կամ մտավորականության ավագանին: Այսպիսի գործառույթ եղել է:
– Ընդդիմությունն ու իշխանությունը գոնե առերեւույթ խուսափում են Ձեր ասած այդ դրական հարաբերությունից` վախենալով, որ դա բացասական արձագանք կունենա, որ իր հաշվին գործարք կհամարվի:
– Ժողովուրդը սովոր է քաղաքական ուժերի միջեւ գործարքին, միշտ տեսել է, որ քաղաքական ուժերն իր հաշվին գնացել են գործարքի: Եվ բնական է, որ նման երեւույթներին նայի` որպես գործարք: Բայց եթե դա լինում է հրապարակային` եթե գործի մեջ են մտնում Օհան Դուրյանի, Ռաֆայել Ղազարյանի նման մարդիկ, եւ բաց ասում են, թե ինչ նպատակ են հետապնդում, մտահոգություն չի լինի: Եթե բոլորը տեսնեն, որ այդ մարդիկ այդ գործարքի մեջ մտնում են ոչ թե իրենց համար եւս մի ամառանոց գնելու համար, այլ իսկապես զբաղված են ազգային հարցերով, մտահոգություն չկա: Հիմա այսպիսի վստահություն առաջացնող շրջանակներ Հայաստանում չեն մնացել, բայց այդ գործառույթը կարող է իր վրա վերցնել քաղաքացիական հասարակարգի ինչ-ինչ դրսեւորումը: Հիմա այդ որակները գնալով ավելանում են, եւ շատ հնարավոր է` դրան գանք:
– Ընդդիմադիր դաշտում ՀԱԿ-ի ու «Ժառանգության» ընդհարումն ինչի՞ արդյունք էր, եթե նրանքն նույն բանն են ուզում, ինչպես հայտարարում են, ապա ինչո՞ւ են իրար դեմ պայքարում եւ ոչ թե` իշխանությունների: Միգուցե այս հարցո՞ւմ էլ արտաքին գործոնը կա:
– Ոչ, արտաքին ազդեցություն չկա, այդ դեպքում խոսք կգնա ոչ թե հայաստանյան քաղաքական ուժերի, այլ գործիքների մասին: Հատվածային շահերը դեռ բավականին ուժեղ են Հայաստանում, այդ պահն առկա է բոլոր գործողությունների մեջ: Միգուցե մեկն ավելի շատ է հասարակական նպատակներ ներկայացնում, մյուսի հատվածայնությունն այդ ժամանակ նրան գրգռում է: Բայց այս պահին ես անընդունելի եմ գտնում համաժողովրդական պոտենցիալի որեւէ իջեցում: Անկախ նրանից` ով ինչ էր անում եւ ինչի համար, երբ նմանատիպ ակցիա է գնում, դա ինչ-որ մարդկանց մոբիլիզացնում է, ինչ-որ մարդկանց` բարձրացնում, մարդկանց մեջ առաջացնում է փոփոխության անհրաժեշտության ալիք: ՀԱԿ-ը որպես հիմնական ուժ` պարտավոր է այդ բոլոր ալիքները տնօրինել, միացնել, ուժեղացնել: Իհարկե, ամեն մեկն ունի իր նպատակներն ու շահերը, այստեղ ես դրեցի առաջին պատասխանատուի հարցը: Ժամանակին նախագահներից մեկը շատ վատ էր վերաբերվում կուսակցություններից մեկին, իսկ ես առաջարկում էի, որ նա գործ ունենար համապատասխան ձեւով: Երբ հարց ծագեց, թե` բայց չէ՞ որ դու տեսնում ես նրանց որակները, ես ասացի` այո, բայց նրանք չեն երկրի նախագահը, դու ես նախագահը: Ամբողջականի, այդ թվում` նրանց սխալների պատասխանատվությունը քո վրա է: Դու պետք է գտնես բանաձեւ, որ դա մեղմացնես եւ նրանց դրական հնարավորությունները ծառայեցնես երկրին: Այսօր ՀԱԿ-ն այդ վիճակում է, նա պետք է այդ բանաձեւերը գտնի:
– Նախորդ մի քանի համապետական ընտրությունների ժամանակ գործող իշխանությունները ժողովրդի կարծիքը կոպտորեն ոտնահարել են, ընտրությունների արդյունքները ձեւակերպել են իրենց օգտին: Բնականաբար, իշխող կուսակցությունը նորից կուզենա նույնը կրկնել: Արդյո՞ք այսօր իշխանությունները չեն սպառել այդ հնարավորությունը:
– Այն որակները, որ հասունանում են նաեւ քաղաքական դաշտից դուրս ու ամբողջացնում են ժողովրդին, իսկ ժողովրդի պոտենցիալն անհամեմատելի է ցանկացած կուսակցությունների համատեղ պոտենցիալի հետ, նշանակում է, որ սրանց այդ հնարավորություններն ավելի քիչ են լինելու: Հասարակության նոր որակը բերելու է նոր որակի կուսակցության եւ իշխանության:
– Ղազախստանի նախագահ Նազարբաեւը բավականին նախանձելի ցուցանիշով վերընտրվեց: Ամենայն հավանականությամբ, մարդիկ մեծամասամբ քվեարկել են նրա օգտին: Այլ հարց է, որ դա եղել է վախի մթնոլորտում: Բացառո՞ւմ եք, որ առաջիկա ընտրություններին մեզ մոտ էլ նույնը կլինի, հատկապես որ, իշխանություններն ամբողջությամբ տիրապետում են վարչական լծակներին:
– Շատ տարբեր են իրավիճակները: Այնպիսի ընդվզումներ, ինչպիսին մեզ մոտ են եղել, ոչ մի համեմատություն չկա: Ցանկացած ընտրություն, եթե այսօր էլ լիներ, կվերածվեր հեղափոխության: Մինչեւ այն պահը, որ պետք է քվեարկվի, ահագին ժամանակ կա: Եվ դրա ընթացքում հանդիպումներ, ժողովներ են լինում: Լրատվամիջոցներն ու հանդիպումներն ավելի բաց են դառնում: Միանշանակ այսօրվա իրավիճակում դա բերելու է հեղափոխության: Ես չեմ կարող ասել, թե Հայաստանում զարգացումներն ինչպես կլինեն: Կարող է նաեւ իրավիճակի մեղմացում լինել, եթե մարդիկ խելացի լինեն, որ ասեն` չարժի սպասել մինչեւ այն օրը: Այդ դեպքում կարող է վիճակը մեղմվի: Բայց եթե այսօրվա տենդենցները շարունակվեն, դա կլինի այնպիսի հողմապտույտ, որ շատ քիչ քար կմնա քարի վրա: Հանրապետական ընտությունները եթե այս իրավիճակում հայտարարվեն, դա միանշանակ հեղափոխություն է: