Էդմոն Ժաբեսը 20-րդ դարի երկրորդ կեսի մեծագույն մտածողներից ու բանաստեղծներից մեկն է, ծնվել է Կահիրեում, եւ միայն 1957 թվականին վերջնականապես լքեց Եգիպտոսը եւ տասը տարի անց ֆրանսիական քաղաքացիություն ստացավ: Իրենց ուսումնասիրություններում Էդմոն Ժաբեսի ստեղծագործությանն են դիմել այնպիսի փիլիսոփաներ եւ մշակութաբաններ, ինչպիսիք են` Ժակ Դերիդան, Մորիս Բլանշոն, Էմանուել Լեւինասը եւ այլք: Եվրոպայում շատ հայտնի է նրա փիլիսոփայական էսսեիստիկան, որ թարգմանվել եւ տպագրվել է շատ երկրներում: Դրանցից կարելի է հիշատակել` «Հարցերի գիրքը», «Նմանությունների գիրքը», «Սահմանների գիրքը»:
Ընթերցողին ենք ներկայացնում հատվածներ «Հիշողությունը եւ ձեռքը» եւ «Գիրք հյուրասիրության» ժողովածուներից:
Հիշողությունը եւ ձեռքը
Մի ժամանակ գտնվեց ձեռքը,
որ մեզ ուղեկցեց առ կյանք:
Արդյո՞ք կգտնվի հետո ձեռքը,
որ մեզ կուղեկցի առ մահ:
Երկու ձեռք
Նրանք, ում զրկել են կենաց իրավունքից,
միեւնույն է, պահպանել են մտքի
իրավունքը:
…միտքը կդառնար նրանց իրավունքը:
Սեղմում եմ առավոտն ափերիս մեջ,
ափերիս, որ ջերմացնում են օրը:
Գիշերն արդյո՞ք մեր ձեռքերի ողջակիզումը չէ:
Գիշերը հրդեհի առաջին եւ վերջին կայծը չէ՞ միաժամանակ:
Այժմ դու ձեռքերից զուրկ ես:
Դու քնած ես:
Մահանում են սեփական ձեռքից:
Մերկացած ձեռքը
1
Գիշերն այն բանի համար է,
որպեսզի ուրիշ լույս կրես:
2
Արդյո՞ք կույրին հասանելի է
կատարյալ մթության մեջ կենալու
հավերժական քաղցրությունը:
3
«Լույսը մեր ներսում է,- պնդում էր
իմաստունը: -Առավոտյան այն մարում է
եւ երբեմն իմ կյանքը` հավերժական առավոտ է»:
4
«Չկա այնպիսի ակնհայտություն,-
նույնպես պնդում էր իմաստունը,- որի վրայից մի անգամ դիմակը չպոկեն»:
5
Գիրը բաժանում է ձեռքը ձեռքից, հենց նրանից,
որ ստեղծում է այն:
Գիրք գրելու համար մի ձեռքը բավ է:
…Երկու ձեռքերից միայն մեկն է
գիրը պիտանի համարում:
6
Դեռ ինչպիսի աղմուկ հարկ կլինի բարձրացնել,
որպեսզի աղմուկը հանդարտվի:
Լռությունը ճիգ չի պահանջում:
Ձեռքն ունկնդրում է միմիայն լռությունը,
ունկնդրում է լոկ մյուս ձեռքին:
7
Քնքշություն ճաշակած մարմինը` ձեռքի
դաստիարակն է: Բռունցքին խորթ է քնքշությունը
եւ խորթ է գրիչը:
Գրիչը բացում է մատները:
Մատներին ազատություն են տալիս գիրն ու տարածությունը:
8
Գրիչը դաշույն է: Ձեռքը արյուն է
բերում` արնահոսում է:
Արդյո՞ք գրում են սեփական արյունը
միախառնած բառերի արյանը:
9
Գալիս է ձեռքի ժամանակը, ինչպես
սիրո կամ մահվան ժամանակը:
(Ձեռքը ձեռք է լվանում):
(Ձեռքը` ապագան է):
10
Իր տարփանքը խեղդած ձեռքը:
11
Ծանր բեռ:
Ահա եւ գիրքը:
Իմ բացված ձեռքը
Իմ բացված ձեռքը
հոգնություն չի ճանաչում:
Նշաններն իրենց արձագանքների հետ
մեկտեղ
համերաշխ վարընկեց են լինում
գրչին տրված կիրճի մեջ:
Համարձակությունը երկար չի բավի,
եւ ձեռքն ուժասպառ կփռվի թղթի վրա:
(«Տարբերություն չկա` աջից ձախ կամ
ձախից աջ):
Ձեռքը գրում է միակ ճակատագրական
ուղղությամբ` կյանքից դեպի մահ,
արշալույսից դեպի մթնշաղ»,- այդպես էր նա պնդում:
«Օր ու գիշեր` ափի երկու կողմերը»,-
նա նաեւ այդպես էր պնդում:
Գիրք հյուրասիրության
Որտե՞ղ: Ե՞րբ: Ինչո՞ւ
Եթե Աստված տիեզերքն է, Նա էլ հենց բարձրագույն շնորհն է,
որ ընծայաբերել է Աստծուն հենց Աստված»,- ասում էր իմաստունը:
Ապրում էր լիարժեք: Մահացավ աննշան պատճառից:
Ծաղրանք:
Գովերգել վարդն ու զոհվել, փշից ծակվելով:
Օրը հետապնդում է մեզ:
«Օ ջրհորի անխուսափելիությունն անապատում:
«Աստված` անխուսափելիություն է,- ասում էր իմաստունը,-
Նա` հորանցք է»:
«Անապատում վիճում են երկու անխուսափելիություններ:
Մեկը` ավազը, մյուսը` ջուրը»:
Նա ասում էր` «Մահը, երեւի թե, Աստծո ամենասառնասիրտ մտահղացումն է»:
«Ծերանալ` կյանքը սկսվում է այնտեղ, որ ինձ մոռանում են,
իսկ մահը` որ ինձ հիշում են»,- մի անգամ գրեց նա:
«Հուսահատությունը,- ասում էր իմաստունը,- ամենահաստափոր գիրքն է.
որովհետեւ ներառում է բոլոր գրքերը»:
Կյանքը գրվում է մեր ծառերի ավիշով,
Մահն ընթերցվում է նրանց թոշնած տերեւներում:
Շոյիր քո հոգին: Շոյիր քո գիրքը:
Նրանք երկուսն էլ կծագեն քնքշությամբ:
«Դու ինձանից երկու քայլի վրա ես: Նա քեզանից երկու քայլի վրա է:
Մենք նրանից երկու քայլի վրա ենք»,- ասում էր իմաստունը:
Անտեսանելիի շռայլությունը:
Անպարագրելի է մեր երախտագիտությունը:
Չափանիշը` հյուրասիրությունն է:
Որտե՞ղ
«Անապատը` իմ կացարանն է,- ասում էր նա,-
ինձ բավ է մի բուռ ավազը»:
Եվ հավելում էր` «Պատվիրանների հուշամատյանները բաց են, ինչպես իմ ափերը, եւ տասն են, ինչպես իմ մատները, իմ ցեղի ուղիները:
Քարի ներսում` գրեր են:
Ի սկզբանե եւ հավիտյանս հավիտենից ըմբռնելի։
Փոփոխական է դաշտը հյուրասիրության:
Կործանում, իսկ հետո հանկարծ վերածնունդ»:
«Օրհնում եմ քեզ, հյուր իմ, իմ կողմից կանչված,- ասաց սուրբ րաբունը, քանզի անունն է քո` Անցորդ:
«Ճանապարհը` քո անվան մեջ է:
«Հյուրասիրությունը` քառուղի է»:
Նոր սահման
Նա հայում էր տիեզերքը, որ խորաբաց էր անդունդով, որպեսզի հետո գահավիժի այնտեղ, կլլված իր գալիք անգոյությամբ`
ինչպես մարդը մահվամբ:
Օ, այդ դատարկությունը, դատարկությունը, որն անհնար է լցնել:
Նոր սահմա՞ն:
– Անդրսահմանին ուղղված հայացքը, երթուղու մոտավոր հաշվարկը:
«Սկզբաց սկզբում եւ վերջաց վերջում հառնած է խոսքը,
որին մենք անխուսափելիորեն դեմ կառնենք` դա Հրաժեշտ բառն է:
Կգտնվեն եւ այլ հարմար բառեր` Հավերժություն, Անվերջություն, Մահ,
Անգոյություն, որոնք, սակայն, մեզ համար մշուշոտ ու անհստակ են մնում:
«Ի՞նչ է հավերժությունը: Ի՞նչ է անվերջությունը: Ի՞նչ է մահը: Ի՞նչ է դատարկությունը:
Բառեր, մեզ տվայտանքի մեջ նետող անդունդով:
«Եվ այդուհանդերձ, մի՞թե դրանք կարեւոր բառեր չեն»,- գրում էր իմաստունը:
Մարդը չգիտե, որ դատապարտված է Աստծո հավերժական ներկայությանը
ընդմեջ առարկաների հավերժական բացակայության»,- ասում էր նա:
Եվ հավելում էր` «Հնարավոր է, հենց դրան էլ հանգում է անհայտի մեր որոնումը»:
***
Կյանքի մայրամուտին քեզ դուրսպրծուկ զգալով, այդ իմ դառը զգացողությունը ես թաքցրի հարազատներից ու ընկերներից:
«Բնավ չի նշանակում, որ իմ տիեզերքը խեղդվում է խավարի մեջ, բայց ես այնտեղ ներթափանցում եմ, ներխուժում եմ»,- իր օրագրում նշեց իմաստունը:
Բայց չէ՞ որ նա մի անգամ ասել էր` «Մեր գրքերը բռնկված են հրով, որը բառերը ցրում են: Սգի եւ հրճվանքի հանդիսավոր գրքերը»:
Արդյո՞ք նա մոռացել էր, որ իր աշակերտները, ինչպես եւ հենց ինքը, կարողանում էին վարժ կարդալ աճյունափոշու գիրքը, ահագնացած նրա մարող հավերժությա՞մբ:
«Մի վերածիր աստղը սովորական քարի: Կանխապես տանուլ տված փոխանակություն»:
Սակայն իրո՞ք այդպես է:
«Աստղը քեզ համար բնավ անհասանելի է, այնժամ, երբ հենց այնպես, միայն կռանաս, կարող ես քարեր ժողվել»,- ասում էր նա:
Դատարկությունը, մարդուց առաջ, ընդունեց թռչնին:
Ե՞րբ
– Երբ մահանամ,- ասում էր մի հրեա,- ավելի լավ է ինձ վառեք, քան թաղեք, գերեզմանը վտանգ է թաքցնում, որ ցանկացած սրիկա կարող է հենց այնպես, սեւ կամ կարմիր տառերով, անարգել իմ հուշաքարը, մտքին եկած ուզածդ հակասեմիթական լոզունգով: Ինձ համար դա անտանելի կլիներ:
«Եվ նա ընդմիշտ դրոշմված կլիներ»:
Ատելությունը` պատնեշ է`
Մետաղալարից պատրաստած ցանկապատ:
Բառը՝ բառին:
Պատը՝ պատին:
«Իմաստունը,- ասում էր նա,- նա է, ով հասել է բարձրագույն հանդուրժողականության եւ հասկացել է, որ եղբայրությունը հայացք է պահանջում, իսկ հյուրասիրությունը` ձեռք»:
Նա նաեւ ասում էր. «Միշտ կգտնվի պերճաբան եւ լիովին համոզիչ բազմագետը, ով կգտնի դրույթներ, որպեսզի արդարացնի մյուսի հետ կապի թուլացումը, պատասխանատվությունը դնելով այն համառների վրա, ովքեր շարունակում են վստահել հյուրասիրության ունակ մարդուն:
Խուսափեք նրանից»:
«Իմ պատասխանատվությունը քեզ համար,- մի անգամ գրեց նա,- նման է երկնքի պատասխանատվությանը թռչնի համար, օվկիանոսի` իր ֆլորայի եւ ֆաունայի համար:
«Իսկ ի՞նչ, եթե երկիրը պատասխանատվություն կրի ծնվող ու մեռնող օրվա համար»,- մի անգամ գրեց նա:
«Ես արժանի չեմ հյուրասիրության, որով պարտական եմ քեզ»:
«Ընդունիր այն: Ես կիմանամ, որ դու ինձ ներել ես,- ասում էր մի իմաստուն:
Սպասում
Ավետիսի ճշտապահությունը` արշալույսն է:
Ըմբռնել խոսքը` գտնել հանելուկը:
Տիեզերքի հրաշքը նրա բացակայության մեջ է: Բայց դա անապացուցելի է:
Իր որոնումների ընթացքում նա հասկացավ, որ պայծառատեսության համար երկար ճանապարհ է պետք, որպեսզի լիովին լուսավորես սկզբնապատճառը:
Բացակայությունը կողպվելու կարիք չունի:
Թռչունի համար վտանգավոր են թե թռչնորսը, եւ թե թռչնապահը:
Նավթավառի լույսից գերադասիր մերկ հուրը:
Նա ասում էր. «Հյուրասիրությունը, որն ամեն ինչ ընդունում է, գնահատում են սոսկ այն բանի համար, որ այն լուսավորում է:
«Պատասխանատվությունը ծանրացնում է: Հյուրասիրությունը` թեթեւացնում է»:
«Համակրել ուրիշին լոկ նրա ներկայության համար, հենց նրա գոյության փաստի համար, սոսկ այն բանի համար, որ նա եկել է` ինչպիսին էլ որ նա լինի»:
«Պատասխանատվությունը ծնվում է երկխոսությունից, որովհետեւ նրանում վստահորեն նեցուկ է փնտրում»:
«Հյուրասիրությունը լռակյաց ըմբռնում է: Դա նրա հատկությունն է»,- մի անգամ գրեց նա:
«Եթե գործն ինձ բերկրանք է պարգեւում, ուրեմն, անում է այն, ինչ հարկ է»,- մի անգամ գրառեց իմաստունը:
Աչքը հայելուց ճշմարիտ է:
Աքսորյալ, դու աղոտ պատկերացում ունեիր հյուրասիրության մասին:
«Նրա համար, ով կացարանից զուրկ է,- ասում էր իմաստունը,- ճշմարիտ կացարան է դառնում այն գտնելու երազը»:
Քո աջ կողմում` տեղն է անցորդի համար, որը միշտ դատարկ է:
Համբերությամբ լցվիր: Այդժամ քեզ մոտ եկողի ճանապարհը բաց կլինի:
Թող նրան սպասեն խոչընդոտները: Նա վաղ թե ուշ կհասնի, քանզի զգում է, որ իրեն համբերատար սպասում են:
Սիրալիրությունը` սպասման հատկանիշներից մեկն է:
«Դու ընդմիշտ իմ հոգու բնակիչն ես, եթե նույնիսկ ես չգիտեմ, թե դու ով ես»,- ասում էր նա:
Ինչո՞ւ
«Նրանց տրված էր միայն չափազանց մեծը եւ չափազանց փոքրը»:
«Ցանկացած հայրենիք ընդամենը բեկորն է համընդհանուր երազանքի»:
Լեզվի հյուրասիրությունը
Արդյո՞ք փոխվում են շուրթեշուրթ անցնող բառերը
– Ինչո՞ւ ես դու եկել իմ երկիր:
– Քոնն ինձ բոլորից հարազատ է:
– Համակրանքն առ իմ հայրենիքը դեռեւս չի արդարացնում քո տաղտկալի
ներկայությունը մեր շրջապատում:
– Իսկ ի՞նչն է քեզ համար վատ:
Օտարական, դու ինձ համար հավերժորեն օտար ես: Ապրիր քո կողմերում, եւ ոչ թե այստեղ:
– Ես խոսում եմ քո հայրենիքի լեզվով:
– Լեզվի ետեւում կեցած է ժողովուրդը, ազգը: Դու ո՞ր ազգից ես:
– Արդեն քո:
Երկիրն առաջին հերթին հողն է:
– Եվ հողն արձագանքում է իմ խոսքին: Բայց, համաձայն եմ, այն իմը չէ:
– Դե ահա, խոստովանեցիր:
– Այո, բնավ էլ երկիրը չէ իմ կացարանը:
Ես ընտրել եմ գիրքը:
Ինքդ դա գիտես:
– Բայց դու ճարպկորեն յուրացրիր իմ լեզուն:
– Մի՞թե այն նաեւ իմը չէ:
– Է՜հ, ոչ:
Դու այն սովորել ես: Հենց բանն այդ է:
Իսկ ես նրա հետ ծնվել եմ:
– Թույլ փաստարկ է: Ինձ հետապնդում է այն զգացողությունը, որ իմ լեզուն միշտ ծնվում է ինձ հետ միասին:
– Կատարելությունը լեզվում, նրա կիրառումը ձեզ դույզն-ինչ իրավունք չի տալիս: Դա սոսկ այդ լեզվով անբասիր խոսելու եւ գրելու միջոց է:
– Դա մեզ իրավունք է տալիս սիրելու այն: Եվ մի՞թե ես չեմ գործածում այն, որպեսզի ավելի խորը հասկանամ ինձ, ի վերջո, որպեսզի կարողանամ տեսնել իմ ապագան:
– Բայց դու չես կարող հավակնել իմ լեզվի անցյալին:
– Իմ անցյալը` նրա անցյալն է, քանի որ իմ առաջին խոսքերը նա է հուշել:
– Նույն հաջողությամբ կարող էր այլ լեզու լինել:
– Անշուշտ: Կարեւորը` ընտրությունն է:
– Քո ընտրությունը, այո, հնարավոր է, բայց արդյո՞ք նրա: Լեզուն ազատ է իր կապվածություններում: Դու ընտրեցիր իմ լեզուն հանգամանքների բերումով: Իսկ ես այն ժառանգել եմ:
– Ծնողներս են ինձ այն շնորհել: Այդ ժամանակից ի վեր իմ խոսքում հնչում է երախտագիտությունն ու հավատարմությունը նրա հանդեպ:
– Դուրս է գալիս, որ եթե իմ տունը քեզ դուր է գալիս, այն արդեն քո՞նն է:
– Լեզուն հյուրասեր է: Նրա համար միեւնույն է, թե մենք ինչ ծագում ունենք; Դա սոսկ այն է, ինչ որ մեզ հաջողվում է նրանից կորզել, այդ պատճառով նրանից չի կարելի ավելին սպասել, քան հենց մեզանից:
– Իսկ եթե մենք ոչինչ չենք սպասում, այնժամ ի՞նչ:
– Դու հաղորդակից կլինես մեր մենությանը:
– Ես քեզ եմ նվիրում իմ գիրքը:
– Գիրքը չեն նվիրում: Այն ընտրում են:
– Ճիշտ նույնպես, ինչպես եւ լեզուն:
***
Մահը` հարցից վեր է, ինչպես աստղերը` ի վերա տանիքների:
Արեւը կարելի է տեսնել միայն մայրամուտին:
Լուսավոր է այնտեղ, որտեղ մենք կրկին գտնում ենք մեզ:
Հավերժությունը դա խավար է, որ անհնար է ավելի խտացնել:
«Օրը չի սպասում գիշերվա,- ասում էր նա,- բայց գիտի, որ իրեն սպասում է գիշերը:
«Կենտրոնանալ մի աստղի վրա` ամենահեռավորի»,- ասում էր նա:
Մարդը` անվան արեւածագն ու մայրամուտն է:
***
Իր աշակերտներով շրջապատված, իմաստունը, ձեռքերը վեր կարկառած. բարբառեց.
– Ես տեսել եմ մահը նույնքան պարզ, որքան որ ձեզ եմ տեսնում:
– Ես այն տեսնում եմ քո աչքերով, մահը, որ դու տեսնում ես: Այն ինձ համար քաղցր է, քեզանով հայեցված,- ասաց նրա աշակերտներից ամենակրտսերը:
Եվ իմաստունը նրան պատասխանեց.
– Մի տրվիր իմ հայացքը յուրացնելու գայթակղությանը: Աչքդ մի բանա:
Մահը` նեցուկ է միայն արդեն գոյություն չունեցողի համար:
Կարդում են լոկ սեփական ընթերցումը:
Ճանապարհին բազում քարեր ժողվել, որ մինչեւ ուղու վերջը պահպանես միայն միակը:
– Եթե ես ոտք դնեմ քո կացարան, դու ո՞ւմ հյուրասիրություն կանես, քո ուսուցչի՞ն, թե՞ անհայտ օտարականին:
– Ինչպե՞ս ես կարող եմ հյուրասիրությունից զրկել իմ ուսուցչին, ում այցելությունը պատիվ է ինձ համար:
– Ուսուցիչը,- դրան պատասխանեց իմաստունը,- կարիք չունի, որ դու իրեն հարգանք մատուցես, իսկ մոլորված ճամփորդը, որ ծեծում է քո դուռը, դրան ծարավի է ողջ հոգով, քանզի նա մեծարանքի է կարոտ ոչ միայն իր համար:
Աստծո հյուրասիրությունը
«Գտնել մի այնպիսի տարածություն, որը մեզ չմերժի»,- ասում էր նա:
Աստծուն խորթ է հյուրասիրություն հասկացությունը: Եվան դա երեւի թե հաշվի էր առել:
Նա Աստծուն փորձության ենթարկեց:
Աստված ծուղակն ընկավ, եւ վերադարձված առ Ինքն Իրեն, լուծվեց իր բացակայության մեջ:
Իր երկու կամակոր էակներից Տերը պահանջեց հնազանդություն եւ հեզություն:
Եվան, դե, իհարկե, արձագանքեց Ադամին: Մի՞թե մենք այստեղ տանը չենք:
«Այստեղ դուք Աստծո մոտ եք»,- հավանաբար պատասխանեց Աստված:
«Ուրեմն, մենք այդպես էլ չե՞նք ունենա մեր տարածությունը»։
«Ես եմ ձեր ազատությունը, ինչպես եւ Ես եմ ձեր տարածությունը»,- հավանաբար նրանց պատասխանեց Արարիչը:
«Այդժամ Ադամն ու Եվան սկսեցին երազել տիեզերքի մասին՝ ըստ իրենց կարողության` գիշեր էր:
Նրանք վեր նայեցին եւ տեսան երկինքը: Իսկ աստղալից երկնքում` ամենամոտիկ աստղը, որն Ադամը կոչեց բացակայության աստղ:
«Նրա աստղը»:
Այսպիսի պատմություն պատմեց մի անգամ իմաստունն իր աշակերտներին:
Աստծուց` արշալույսի շողանքը, մարդուց` ճանապարհի ստվերը:
Տվյալ տարբերակը, ինչպես եւ հարկ էր սպասել, արժանացավ բարկացկոտ պեդանտի առարկությանը:
Ճշմարտությունը՝ ընդդեմ ստի:
Իմանալով այդ մասին, իմաստունը ժպտաց, քանզի, բանն այն չէ, որ նա կասկածել է հայրական ավանդույթին, այլ սոսկ այն, որ մտորեց փաստարկներից մեկի մասին, որի միջոցով երբեմն հակադրում են արարվածը Արարչին:
Եվ Աստված` Աստծուն:
Աբրահամն, իհարկե, կասեր.
«Մենությունը` տարածություն է»:
Նրան հետեւելով՝ կխոսեր, երեւի թե, Մովսեսը.
«Տեր, մի՞թե Դու այդքան դաժան ես, որ կանխատեսել ես ինձ՝ մեռնել իմ ժողովրդից բաժանված, ինքս ինձնից բաժանված: Եվ դեռ չթաղված մնալ»:
Իսկ իմաստունը երեւի թե վրա կբերեր.
«Տեր, դե բաց տարածությունը, որը ես դժվարությամբ կիսաբաց եմ պահում: Իմ ուժերը հատնում են, խիզախությունդ մարում է»:
Եվ բոլոր նրանք, ում խոսք էր ընձեռված, կասեին միեւնույն բանը.
«Տեր, ո՞ւր է իմ կացարանը: Երկիրը թշնամական է, երկինքն՝ անբարեհամբույր: Ամենուր ես անօգ եմ:
Մի՞թե ես ձեզ պետք չեմ»:
Ինչին Տերը, անշուշտ, կպատասխաներ.
«Անշնորհակալ արարածներ: Դուք ինձ մեղադրում եք, որ խախտում եմ հյուրասիրության օրենքը: Անսահման է Գրքի հյուրասիրությունը: Իսկ դուք այդ մասին այդպես էլ գլխի չընկաք»:
«Աստված հավերժություն ունի, որպեսզի իրականացնի արարվածը, իսկ մարդը` ընդամենը մի քանի ակնթարթ:
«Այդ պատճառով, եւ ո՞վ հույս ունի այն ավարտելու»,- հարցնում էր նա:
Եվ դարձյալ Մովսեսին դիմելով՝ Աստված կասեր.
«Ես քեզ հարազատացրի Գրքին, քանզի այդ հարազատության մեջ էլ գոյում եմ Ես»:
– Ունակ ես դու էլի ապրելու,- հարցրեց մի իմաստուն մեկ ուրիշին:
– Ես ունակ եմ էլի հուսալու,- պատասխանեց նա:
Լիակատար չծանրաբեռնվածությունը` հյուրասիրության նախադրյալն է: