Օկտավիո Պաս «Ակնթարթի սրբազնացումը»

Բանաստեղծի խոսքը` քանզի դրանք բառեր են, միշտ եւ իրենն են, եւ իրենը չեն: Մի կողմից՝ դրանք պատկանում են պատմությանը` տվյալ ազգին, նրա լեզվի տվյալ վիճակին, եւ այդ պատճառով թվագրելի են: Մյուս կողմից, դրանք` մինչ ամենայն թվագրությունն են` հենց սկզբաց սկիզբը: Եթե Հունաստան կոչված անթիվ հանգամանքները չհամընկնեին, ապա ոչ «Իլիականը», ոչ «Ոդիսականը» չէին ծնվի, սակայն առանց դրանց որքա՞ն պատմական իրականություն կմնա Հունաստանից: Յուրաքանչյուր բանաստեղծություն հյուսված է ճշգրիտ թվագրելի բառերի կատարելությունից եւ դրա հետ մեկտեղ՝ նախորդում է ամենայն թվագրման` դա նախածին արարքն է, որը սկզբնավորում է հենց անհատի եւ սոցիումի պատմությունը, տվյալ հասարակության արտահայտությունն ու միաժամանակ նրա հիմքն ու գոյության պայմանն է: Առանց ընդունված խոսքերի՝ բանաստեղծություն չի լինում, առանց բանաստեղծական խոսքի չկա հենց հասարակությունը, պետությունը, Եկեղեցին եւ ցանկացած այլ մարդկային միություն: Բանաստեղծի խոսքը պատմական է երկու միմյանց լրացնող, անքակտելի եւ անհաշտելի իմաստներով` այն հասարակության ծնունդն է, եւ դրա հետ մեկտեղ` հենց հասարակության ելակետային պայմանը:

Բանաստեղծությունը սնող լեզուն, ի վերջո, հենց պատմությունն է, ամբողջությունն անունների, հղումների եւ ծանոթագրությունների, որոնցից յուրաքանչյուրը կապված է նեղ պատմական տարածությանը եւ ըստ իմաստի սպառվում է պատմության կենտրոնական գործող անձով` անհատով կամ մարդկանց խմբով: Եվ դրա հետ մեկտեղ՝ պատմության գործքը կազմավորող բոլոր այդ բառերի, իրերի, իրավիճակների եւ գործող անձանց խաչասերումն ունի իր ակունքը` բառը, որ ծնում է նրան ի աշխարհ եւ իմաստ է շնորհում: Ակունքն այդ պատմության մեջ չէ, եւ ոչ էլ` անցյալի, այն միշտ ներկայում է եւ անդադար մարմնավորում է պահանջում: Այն, ինչի մասին պատմում է Հոմերոսը, չի պատկանում թվագրված անցյալին, եւ ընդհանրապես` անցյալին: Դա ինչ-որ ժամանակավոր, եւ սակայն, այսպես ասենք, ի վերա ժամանակի ներկայի անհատնում ծարավն է: Հավերժորեն սկզբում եւ միշտ անվերջանալի լինելիության մեջ, ամեն անգամ այն կրկին կատարվում է ամեն անգամ, հենց մենք արտաբերում ենք հինավուրց հեկզամետրերը: Պատմությունը բանաստեղծական խոսքի կազմավորման վայրն է:

Բանաստեղծությունը նախաստեղծ փորձը կապում է բոլոր հաջորդող արարքներին եւ ունակություններին, որոնք էլ հենց կապակցվածություն եւ իմաստ են ձեռք բերում, սոսկ միմիայն հարաբերակցվելով պոեզիայով սրբազնացած նախափորձին: Եվ կարեւոր չէ, թե խոսքն էպոսի, քնարերգության կամ դրամայի մասին է: Ամեն դեպքում ժամանակագրական ժամանակը` ընդունված խոսքը, սոցիալական կամ անձնական հանգամանքները` արմատապես վերափոխվում է:

Համատարած հոսքից որսված, այդ մանրամասներն արդեն պարզապես շղթայի օղակներ չեն, եւ ոչ էլ միանման պահերից` վաղուց անցած եւ առջեւում սպասող, դրանք ինչ-որ այլ բանի սկիզբն են: Բանաստեղծությունը հմայական նշանով առանձնացնում է ընտրված պահը ժամանակի հոսքից: «Այստեղ ու այժմը» դառնում են սկզբնակետ` կրքերը, հերոսությունները, աստվածհայտնությունները: Այդ պահը յուրահատուկ լույսով է հագեցած: Այն սրբազնացած է պոեզիայով՝ «սրբազնություն» բառի լավագույն իմաստով: Ի տարբերություն մաթեմատիկայի աքսիոմների, ֆիզիկայի օրենքների կամ փիլիսոփայության հասկացությունների, բանաստեղծությունը փորձից չի հեռանում` ժամանակը նրանում կենդանի է մնում, իր ողջ անկորնչելի լիությամբ եւ դրա հետ մեկտեղ՝ այլ կերպարանքով նորիցնոր վերածնվելու ընդունակությամբ, նոր լույսով լուսավորելով նոր ակնթարթները, նոր փորձը: Սապֆոյի սիրեցյալները եւ հենց ինքն անկրկնելի են եւ պատկանում են պատմությանը, բայց նրա բանաստեղծությունները ողջ են եւ այսօր: Դա ժամանակի հատվածն է, որը ռիթմի իշխանությամբ կարող է մինչ անվերջություն փոխակերպվել: Հատվածը` հաջող խոսք չէ, դա ավարտուն եւ ինքնաբավ, անընդօրինակելի եւ արքիտեկտոնիկ աշխարհ է, որը գոյում է ոչ թե անցյալում կամ գալիքում, այլ հավերժական ներկայում: Հենց ներկայում ապրելու այդ ունակությունն է որսում պոեզիան ժամանակի հոսքից, բայց եւ ամրապինդ կապում է այն պատմությանը:

Քանզի բանաստեղծությունը միշտ ներկայում է, այն գոյություն ունի միայն «այստեղ եւ հիմա», իր գոյության ուժով` մարդկանց մեջ: Ներկայում մնալու համար այն պետք է կայանա մեր ներսում, մարմնավորելով պատմության մեջ: Ինչպես մարդու ամեն մի ստեղծած բան, պոեզիան` պատմության ծնունդն է, ժամանակի եւ տեղի պտուղը: Սակայն դրա հետ մեկտեղ՝ այն հաղթահարում է պատմության սահմանները, արմատավորվելով պատմականին նախորդող ժամանակի մեջ` սկզբաց սկզբի: Մինչ պատմությունը, բայց ոչ նրանից դուրս: Հենց մինչ` որպես արքիտեկտոնիկ, չթվագրվող իրականություն, բացարձակ սկիզբ, ամբողջական եւ ինքնաբավ ժամանակ: Եվ հենց տվյալ պատմության ներսում, եւ ավելին` պատմության` որպես այդպիսին, քանզի այն ողջ է, սոսկ կրկին ու կրկին մարմնավորելով, վերածնելով, վերարտադրելով այդ բանաստեղծական հաղորդության պահը: Պատմությունից կտրված` մարդկանցից, էությունից, նպատակից, որպես նրա ակունք՝ բանաստեղծությունն ունակ չէ ոչ ծնվելու եւ ոչ էլ մարմնավորվելու: Բայց եւ առանց պոեզիայի չկա պատմություն` ոչ նրա ակունքը, ոչ սկիզբը:

Այդ պատճառով բանաստեղծությունները պատմական են երկու իմաստով` որպես սոցիալական իրավիճակների պտուղ եւ որպես ստեղծագործական սկիզբ, որը շարունակում է պատմության սահմանները, բայց իրականացման համար հարկ է որ դարձյալ մարմնավորվի պատմականի մեջ, վերստեղծվելով մարդու կոնկրետ իրավիճակներում: Այստեղից է բանաստեղծության յուրահատուկ աղերսը ժամանակին: Բանաստեղծությունը` դա հավերժական ներկան է, այսպես ասած, չդրսեւորված ներկա ժամանակը, որ ունակ չէ իրականանալու այլ կերպ, քան դառնալով տվյալ ներկան որոշակի «այստեղ եւ այժմում»: Այն` արքիտեկտոնիկ ժամանակի նմուշ է, եւ ուրեմն, ժամանակի, որը մարմնավորվել է ժողովրդի, խմբի, խմբավորման անկրկնելի փորձում: Մարդկային հանգամանքներում մարմնավորվելու այդ ունակությունն էլ նրան ակունք է դարձնում: Բանաստեղծությունը սնում է երիտասարդացնող ջրով անվերջանալի ակնթարթի, որն էլ հենց եւ ամենահեռավոր անցյալն է, եւ ամենաանմիջական ապագան: Բայց հենց այստեղից է եւ ներքին ընդհարումը, որպես ստեղծագործական սկիզբ՝ պատմական բանաստեղծության դրաման: Բանաստեղծությունը յուրահատուկ, մարդու ձեռաց այլ գործերին չնմանվող է դարձնում ժամանակը վերափոխելու ընդունակությունը, այն աբստրակցիայի չհանգեցնելով: Սակայն հենց միեւնույն բանը ստիպում է նրան կրկին ու կրկին վերադառնալ առ ժամանակի հոսքը:

Արտաքին հայացքի համար պոեզիայի եւ պատմության հարաբերության միջեւ ոչ մի ճեղքվածք չկա. բանաստեղծությունը` սոցիումի զավակն է: Նույնիսկ եթե պոեզիան, ինչպես այժմ, հասարակության հետ երկպառակության մեջ է եւ նրա սահմաններից դուրս է նետված, բանաստեղծությունը պատմության հետ կապը չի կտրում: Պատմական վկայություն է մնում նրա անհանգրվանությունը: Երկփեղկված հասարակության մեջ չի էլ կարող այլ պոեզիա լինել, քան մերը: Մյուս կողմից, պետությունն ու եկեղեցին դարերով իրենց մոտ ծառայության են հավաքագրել բանաստեղծի ձայնը: Ամենից հաճախ նույնիսկ բռնության էլ չդիմելով: Բանաստեղծներն իրենց նույնացնում են տվյալ հասարակության հետ, անվարան բառով սրբազնացնելով արարքները, դարաշրջանի ունակություններն ու սահմանադրումները: Սան Խուան դե լա Կրուսը, անշուշտ, կարծում էր, որ ծառայում է, եւ իրոք ծառայում էր հավատին իր բանաստեղծություններով, բայց մի՞թե հնարավոր է նրա քնարերգության անհատնում հրաշքը հանգեցնել այն հավատուսույց բացատրություններին, որոնք նա տալիս է իր մեկնություններում եւ ծանոթագրություններում: Բասյոն ոչ մի տող չէր գրի, եթե չապրեր 17-րդ դարի Ճապոնիայում, սակայն արդյո՞ք պարտադիր է հավատալ ձեն-բուդդիստական պայծառատեսությունների դեղատոմսերին, որպեսզի կորչես նրա հոքքուների դարերով մեկ քար կտրած եռատողերի կոկոնում: Բանաստեղծությունների երկիմաստությունը կապված է ոչ թե պատմության հետ, եթե այն հասկանանք որպես միասնական եւ ամբողջական իրականություն, որն ընդգրկում է ողջ արարվածը, այն` պոեզիայի երկակի բնույթում է: Բախումի պատճառն այստեղ պատմության մեջ չէ, այլ հենց բանաստեղծության ներսում, դրա ետեւում` ստեղծագործական սկզբի երկպլանայնությունն է, որը տենչում է այլակերպել պատմական ժամանակը արքիտեկտոնիկի, եւ այդ արքետիպը մարմնավորել տրված պատմական իրավիճակներում:

Այս իրականության մեջ է պոեզիայի ճշմարիտ եւ պարադոքսալ էությունը: Նրա գոյության միջոցը պատմության մեջ ներքնապես դրամատիկ է:

Պոեզիան զգացմունք չէ, այլ` խոսք: Կամ ավելի լավ է ասել` զգացմունքը պոեզիայում որոշվում է խոսքով: Բայց ամենայն խոսք` խոսք է ինչ-որ բանի մասին: Բանաստեղծականը` բացառություն չէ: Բանաստեղծը խոսում է իր եւ իր աշխարհի մասին, նույնիսկ օտար բաների մասին խոսելիս. գիշերային պատկերները ստեղծված են ցերեկայինի բեկորներից, վերափոխված ըստ մեր օրենքների: Բանաստեղծը պատմության հետ կապը չի կտրում, նույնիսկ ժխտելով կամ խուսանավելով դրանից: Ամենանվիրական, ամենաանձնական փորձը փոխակերպվում է ամենքի կողմից ընդունված, պատմական խոսքի: Միաժամանակ, նույն խոսքերով, բանաստեղծն այլ բան է ասում: Մարդու համար հայտնաբերում է մարդուն: Դա է հայտնությունը` ուզածդ բանաստեղծության վերջին իմաստը, դրա մասին հազվադեպ են ուղիղ խոսում, բայց հենց դրանով է կենդանի բանաստեղծական խոսքը: Պատկերներն ու ռիթմերը, այսպես թե այնպես, մարմնավորում են այդ հայտնությունը, ամեն ինչը միասին հղելով արդեն ոչ այն բանին, ինչի մասին ուղղակի խոսում է բառը, այլ այն բանին, որ մինչ ամենայն բառն է, եւ ինչը հիմք է ծառայում ցանկացած բառին պոեզիայում` մարդու վերջին կոչմանը, այն ուժին, որը նրան կրկին ու կրկին առաջ է մղում` դեպի դեռ չտեսած երկրները, որոնք, բավ է նրանց դիպչես, մոխրի են վերածվում, որպեսզի վերածնվեն, անկանեն եւ անվերջորեն դարձյալ հառնեն: Սակայն բանաստեղծի հայտնությունը միշտ մարմնավորվում է բանաստեղծություններում, նրանց յուրաքանչյուր ճշգրիտ եւ միակ բառում: Այլապես բանաստեղծական հաղորդությունն անհնար է` որպեսզի բառը խոսի «այլ բանի» մասին, որը մարմնավորված է ողջ բանաստեղծության մեջ, նա պարտ է խոսելու տրված բաների մասին:

Բանաստեղծության ներքին երկատվածությունը` նրա բնական հատկանիշն է, այլ ոչ թե պարզապես բախում: Բանաստեղծությունը լիարժեք է դառնում միայն հակադրությունների լիովին միաձուլման դեպքում: Ոչ թե երկու տարբեր աշխարհներ են մարտնչում դրանում` այն մարտնչում է ինքն իր դեմ: Դրանով էլ ողջ է: Բայց հենց այստեղից էլ, անդադար ներքին թշնամությունից, որն արտաքնապես բարձրագույն միասնություն է երեւում, համատարած եւ ճշգրիտ միակտոր մի բան, պոեզիայի, այսպես կոչված, հասարակական անհուսալիությունը: Բառը զոհ մատուցանելով ընդհանրական զոհասեղանին եւ ամբողջ սրտով համակիր լինելով դարաշրջանի հավատալիքներին, բանաստեղծը, միեւնույն է, կողմ քաշված է մնում, հավերժական հերձվածող, ում ճակատագիրն ի ծնե` այն ասելը չէ, նույնիսկ տառացիորեն նույն բանը ասելիս, ինչ ասում է յուրաքանչյուրը շրջապատում: Պետության եւ եկեղեցու առ բանաստեղծն ուղղված անվստահությունը, որ միայն մենության նրանց բնական ծարավն է: Կասկածելի է բանաստեղծական խոսքի հենց էությունը: Եվ նույնիսկ ոչ այն, որ բանաստեղծն ուղիղ է խոսում, այլ այն, ինչ ենթադրում է ինքը` խոսքը, նրա ծայրահեղ եւ անհաղթահարելի երկվությունը, որ միշտ բանաստեղծի խոսքին ազատության համ է հաղորդում: Բանաստեղծներին ուղղված մշտական կշտամբանքները` անհոգներին, ցրվածներին, բացակայողներին, այս աշխարհից չլինողներին` կապված են հենց այդ հանգամանքի հետ: Բանաստեղծական խոսքն իրոք որ մինչեւ վերջ այս աշխարհին չի պատկանում, այն միշտ դրա սահմաններից դուրս է տանում, դեպ այլ երկրներ, այլ երկինքներ, այլ ճշմարտություն: Պոեզիան ժխտում է պատմական ձգողականության օրենքը, երբեք ամբողջովին պատմությանը չպատկանելով: Ոչ մի պատկեր չի հանգեցվում մեկընդմիշտ որոշարկված իմաստի: Այն կարող է բացարձակապես այլ բան նշանակել: Կամ էլ թե՛ այս, եւ թե` մյուսը: Կամ ավելին` բոլորովին այլ մի բան:

Բայց չէ՞ որ երկակի է ոչ միայն բանաստեղծական խոսքը, այլ հենց ինքը՝ մարդկային բնույթը` ժամանակավոր էակի, որ միշտ ձգտում է առ բացարձակը: Այդ բախումն էլ հենց ծնում է պատմությունը: Մարդը ժամերի խղճուկ հաջորդականությամբ եւ կենաց ժամկետի պարզ հատկացմամբ չի սպառվում: Եթե մենք պատմության էությունը հանգեցնենք սոսկ մի ակնթարթի, մի մարդու, մի մշակույթի փոխարինմանը ցանկացած այլ բաներով, ապա աշխարհը կվերածվեր միօրինակ զանգվածի, եւ պատմությունը կձուլվեր բնությանը: Իրականում, բոլոր նրբին տարբերությունները հաշվի առնելով՝ սոճին հավասար է սոճուն, իսկ շունը` շանը: Պատմության մեջ ամեն ինչ ընդհակառակն է` որքան էլ դրանց մեջ ընդհանուր բան լինի, մի պատմական պահը հավասար չէ մյուսին: Եվ ակնթարթը՝ ակնթարթ, ժամանակը՝ ժամանակ է դարձնում ինքը՝ մարդը, ձուլվելով դրանց եւ ամեն մի ակնթարթը վերածելով միակի եւ անգերազանցելիի: Պատմության նյութը` արարքն է, հերոսական քայլը, առանձնահատուկ ակնթարթների համաձուլվածքը, քանզի մարդ ամեն մի աշխարհից ստեղծում է ինքնաբավ էությունը, զատելով դրանով երեկվա օրը այսօրվանից: Ամեն մի ակնթարթի նա կամենում է ամբողջովին մարմնավորվել, նրա ցանկացած պահը վաղանցիկ հավերժության ձեռակերտ հուշարձանն է: Իր գոյության ժամանակավորությունը նա կարող է հաղթահարել միայն մի միջոցով` գլխովին խրվելով ժամանակի տարերքի մեջ: Ժամանակի հաղթահարումը` նրա հետ ձուլվելն է: Հավերժության չհասնելով, մարդն արարում է միակ եւ անկրկնելի ակնթարթը, դրանով տալով պատմության սկիզբը: Ճակատագիրը նրան ստիպում է այլ լինել, եւ միայն այդպես նա կարող է ինքզինքը լինել, հանց «Քավարանի» առասպելական գրիֆոնը, ով «կեցած էր անփոփոխ (իսկ արտացոլքի մեջ կերպարանքը փոխում էր)»:

Պոեզիայի փորձում մարդու համար բացահայտվում է իր ճակատագիրը` անընդհատ ինքդ քեզ հաղթահարելու խնդիրը, առանց որի նա չի իրականացնի իր համար նախատեսված ազատությունը: Ազատությունը ամենայն կենդանի բաների ներքին ձգողականությունն է, մշտական ելքը սեփական սահմաններից, եւ դա միշտ տենչ է ինչ-որ բանի` նպատակադրվածությունն առ այս կամ այն արժեքը, այս կամ այն փորձը: Այդպիսին է եւ պոեզիան` մարմնավորված ժամանակ: Նրա առանձնահատկությունը` խոսքն է, իսկ ցանկացած խոսք` խոսք է ինչ-որ բանի մասին: Ինչի՞ մասին: Առաջին հերթին, պատմությանը պատկանող եւ թվագրմանը ենթակա ինչ-որ բանի, ինչն էլ որ նկատի ունի բանաստեղծը, խոսելով առ Գալաթեան տածած սիրո, Տրոյայի պաշարման, Համլետի մահվան, մթնշաղի մեջ գինու համի կամ ի վերա ծովի ամպի նրբերանգի մասին: Բանաստեղծը միշտ լուսաբանում է պատմական փորձը` անհատական, հասարակական, մեկը եւ մյուսը համատեղ: Սակայն, խոսք ասելով այդ վայրկյանների, զգացմունքների, իրադարձությունների եւ հերոսների մասին, բանաստեղծը խոսում է նաեւ այլ բանի մասին` այդ պահին արարվածի, մեզ հետ եւ մեզանում կատարվածի մասին: Խոսում է հենց բանաստեղծությունների մասին, դրանց ստեղծման ակտի, անուն ձեռք բերելու մասին: Ավելին, մեզ վիճակված է վերարտադրել, վերստեղծել նրա բանաստեղծությունը, կրկին անուն տալով նրա անվանածին եւ դրանով պարզաբանելով ինքներս մեզ: Ես ամենաքիչը նկատի ունեմ, թե բանաստեղծը բանաստեղծություններից է բանաստեղծություն ստեղծում կամ ինչ-որ բանի մասին խոսելիս, հանկարծ սկսում է խոսակցություն բացել իր իսկ խոսքի մասին: Ոչ, վերարտադրելով նրա խոսքերը, մենք եւս մեկ անգամ վերստեղծում ենք նրա հետ կատարվածը եւ դրանով իրականացնում ենք ազատությունը` մեր ճշմարիտ ճակատագիրը: Մենք նույնպես ձուլվում ենք ակնթարթին, որպեսզի հաղթահարենք այն արդեն այլ պահերով, նույնպես այլ ենք դառնում, որպեսզի ինքնեկ լինենք: Ընթերցողը վերարտադրում է արձանագրված փորձը: Անշուշտ, ոչ տառացիորեն, հենց դա էլ արժեքն է: Գուցե թե, ընթերցողը կարդացածը մինչեւ վերջ չհասկանա` բանաստեղծությունները կարող են ստեղծված լինել շատ տարիներ կամ դարեր առաջ, իսկ խոսակցական լեզուն այդ ընթացքում փոխվել է, կամ էլ թե դրանք հյուսված են հեռավոր վայրերում, մեկ այլ լեզվով: Սակայն այդ ամենը, ի վերջո, այդքան էլ կարեւոր չէ: Եթե բանաստեղծական հաղորդությունը հիրավի տեղի ունենա, եթե, ես ուզում եմ ասել, կարդացված բանաստեղծությունները չեն դադարել հայտնություն լինել, իսկ ընթերցողը չի կորցրել դրանց մագնիսական դաշտը մտնելու ունակությունը, ապա վերստեղծման ակտը չի կարող չկայանալ: Եվ ինչպես ամեն մի վերստեղծման դեպքում, ընթերցողի բանաստեղծությունները չեն լինի բանաստեղծի գրածի բեկորները: Չերկրորդելով առարկայի մասին ասվածը, նրանք կրկնում են հենց ստեղծագործական ակտը: Ընթերցողը վերստեղծում է բանաստեղծի ապրած ակնթարթը եւ դրանով կրկին ստեղծում է իրեն:

Բանաստեղծությունը երբեք չի ավարտվում եւ անպայման պիտի լրացվի, վերապրվի ամեն մի ընթերցողի մեջ: Անցյալի մեծ բանաստեղծների թարմությունը` իրենց չկորցնելով այլ մեկը դառնալու նրանց ունակությունն է: Ինչի մասին էլ որ խոսի բանաստեղծը (վարդի, մահվան, արեւի մայրամուտի, ամրոցի պաշարման, պատերազմների), ընթերցողի համար ամեն ինչ կարեւոր է դառնում, պոեզիայի ամենաչօգտագործված հիմքը եւ բանաստեղծական խոսքի արմատը` մեր ճակատագրի հայտնությունը, դրա ընդունումը: Հայտնությունը իմացության եւ գիտելիքների մեջ չէ, այստեղ ավելի օգտավետ է փիլիսոփայությունը: Իսկ մեր առջեւ վերադարձն է առ էությունը, որը մեր մեջ բացահայտում է բանաստեղծը: Պոեզիան չի դատում, մնալով անհասանելի եւ ինքնաբավ, եւ այդ պատճառով էլ աբստրակցիայի չի վերածվում: Նա մեր ճակատագիրը մեզ կողքանց չի բացատրում, այլ թույլատրում է վերապրել փորձը, որում նա դրսեւորվում կամ բացահայտվում է: Բանաստեղծական խոսքը միշտ կոնկրետ է: Եվ հեղինակին կամ ընթերցողին պոեզիայի պարգեւած փորձը ազատություն չի խրատաբանում եւ դրա մասին չի հաղորդում, դա հենց ազատությունն է, որը բացահայտվում է հանուն այն բանի, որպեսզի մենք հասնենք նպատակին եւ մի պահ իրականանանք: Բանաստեղծությունների անվերջանալի բազմազանությունը մարդկության ողջ պատմության ընթացքում հենց կապված է յուրաքանչյուր բանաստեղծական փորձի կոնկրետության հետ: Այն մշտառկայի փորձն է: Սակայն ամենայն բազմազանությամբ հանդերձ՝ մեր առջեւ միասնությունն է, քանզի ամենայն անհատի մեջ դրսեւորվում է մեր մարդկային ճակատագիրը: Ճակատագիրը չի միաձուլվում եւ ոչ մի մարմնավորման մեջ, եւ գոյություն ունի՝ լոկ վերամարմնավորվելով այլ բանի:

ՕԿՏԱՎԻՈ ՊԱՍԻ ԵՎ ԻՈՍԻՖ ԲՐՈԴՍԿՈՒ ԶՐՈՒՅՑԸ

Օ. Պաս – Եթե խոսենք պոեզիայի մասին, ապա պոեզիան գործ ունի բարոյականության հետ:

Ի. Բրոդսկի – Այո, եւ միայն դրա հետ: Եվ համենայն դեպսգ Եվ համենայն դեպսգ

Օ. Պաս – Հասարակական բարոյականության: Քաղաքական: Փաունդը ընկերություն էր անում Մուսոլինիի հետ եւ երբեմն հիմար բանաստեղծություններ էր գրում, ճիշտ չԷ՞: Սակայն եթե վերցնենք Ներուդային եւ Արագոնին, ապա նրանց վիճակն ավելի վատ էր: Փաունդը շիտակություն ուներ, նա գիտեր, թե երբ է պետք կանգ առնել: Իսկ Ներուդան եւ Արագոնը հավատում էին դիալեկտիկային, նրանք թաքցնում էին իրենց այն բանաստեղծությունները, որոնք նման էին Փաունդի գրածներին: Եվ այդ բանաստեղծությունները շատ վատն էին:

Ի Բրոդսկի – Եկեք հիշենք մեկ այլ մարդու: Ասենք, Մարցիալուսին: Հիշո՞ւմ եք, հռոմեացի բանաստեղծ:

Օ. Պաս – Մի՞թե նա բանաստեղծ է: Պոեզիայի մասին մեր պատկերացումները փոխվել ենգ

Ի. Բրոդսկի – Օկտավիո, ըստ իս, նա հիանալի բանաստեղծ է: Շատ լավ:

Օ. Պաս – Հիանալի հռետոր է: Հիանալի երգիծաբան:

Ի. Բրոդսկի – Հիանալի էպիգրամների հեղինակ: Եվ նրա էպիգրամներում քիչ չէ լավ պեզիան: Կարող եմ մեջբերել: Բայց համաձայնվենք, որ նա, այսպես թե այնպես, վատ բանաստեղծ չէ: Եվ այդուհանդերձ, նա բոլոր կայսրերի եւ պալատականների հետ լեզու էր գտնում: Աներեւակայելի պնակալեզ ու ստորաքարշ մեկըգ Եվ, ընդ որում, մնում էր բանաստեղծ: Անշուշտ, քրիստոնեական եւ, այսպես ասած, հեթանոսական ժամանակների միջեւ տարբերություն կա: Մենք բարոյականություն ասելիս ինչ-որ այլ բան ենք ենթադրում, այն մեզանում փոխվել է: Կարծում եմ, Հռոմում մոտեցումն այդ բաներին այդքան խիստ չէր:

Օ. Պաս – Քաղաքականությունն էր այլ:

Ի. Բրոդսկի – Այլ էր:

Օ. Պաս – Կներեք, համաձայն չեմ: Տեսեք` նախեւառաջ, նրանք ունեին քաղաքական պոեզիա: Այսինքն` Մարցիալուսը գրում էր վիթխարի կաշառակերության շրջանում: Եվ բացի այդ, ցինիզմն այն ժամանակ պատասխան էր կաշառակեր եւ ալասերված հասարակությանը: Բյուրոկրատական հասարակության մեջ ցինիզմը պատասխաններից մեկն էր: Պատասխանները շատ են, եւ դրանցից մեկը` ցինիզմն է: Երբ, օրինակ, Բոդլերն ասում է, որ պոեզիան անբարոյական է, նա նկատի ունի, որ պոեզիան ունի այլ բարոյականություն` առավել բարձր, քան քաղքենիների, բուրժուազիայի եւ, այսպես կոչված, 19-րդ դարի քրիստոնեական բարոյականությունն է, հասկանո՞ւմ եք:

Ի. Բրոդսկի – Դե, ենթադրենք: Եվ այդուհանդերձ՝ ես կասեի (եւ ոչ միայն այն պատճառով, որ մեր դարն ինձ այսքան փչացրել է)` բանաստեղծի մասին կարծիք հայտնելու լավագույն միջոցը, նրա մասին, ում մենք, այսպես ասած, սրիկա ենք համարում` նրա ստեղծագործությունները տպագրելն է: Բոլոր բանաստեղծությունները, իսկ եթե նա ելույթներ է ունեցել, ապա նաեւ դրանք:

Օ. Պաս – Այո: Շատ լավ միտք է: Այդժամ հասարակությունն ինքը կարող է դատել:

Ի. Բրոդսկի – Հասարակությունը: Եվ ոչ թե ընտրանին:

Օ. Պաս – Հասարակությունը տարված է ուրիշի անձնական կյանքով, սեքսուալ կյանքով, բանաստեղծի նամակներով: Մի՞թե դա տխուր չէ:

Ի. Բրոդսկի – Դե, եկեք բավարարվենք այն բանով, ինչ թղթին է հանձնվել` սթափ ստեղծագործության, սթափ մտքի պտուղներով: Իսկ ինչ վերաբերում է այն բանին, թե այս երկրում, ինչպես դուք եք համարում, հասարակություն չկա, ապա դա այդպես չէ: Կա: Շատ քչաքանակ, բայց կա: Հնարավոր է, ողջ բնակչության հինգ տոկոսըգ

Օ. Պաս – Բայց դա էլ բավ է:

Ի. Բրոդսկի – Այո:

Օ. Պաս – Գիտեք, Խուան Ռամոն Խիմենեսը, իսպանացի բանաստեղծը, մի հիասքանչ ընծայագիր է թողել: Երբ նա նոր էր սկսել գրել, նա, ընդհանուր առմամբ, սիմվոլիստ էր եւ շատ հիմար ընծայագիր էր հորինել` «Փոքրամասնությանը»: Անհեթեթ է եւ չափազանց վատ: Բայց հետո նա փոխվեց, քանի որ հասկացավ, թե ինչ է պոեզիան, եւ գրեց` «Ահագին փոքրամասնությանը»: Այ դա շատ լավ է: Ոչ թե ընտրանուն, այլ մարդկանց այն հատվածին, որոնք սովորել են ընթերցել եւ պոեզիա սիրում են: Եվ նրանք չեն պատկանում գիտնականներին, համալսարանական շրջանակներին: Դրանք պարզապես մարդիկ են` երջանիկ մարդիկ, եւ այդ բանաստեղծությունները եւ ցածր դասերի, եւ թե ողջ հասարակության ու բոլոր մարդկանց համար են:

Ի. Բրոդսկի – Լավ, բայց ես ուզում եմ ասել, որ լսարանը, որ սահմանափակ է այստեղ, Միացյալ Նահանգներում, գոյություն ունի հիմնականում քոլեջներում, համալսարաններում:

Օ. Պաս – Դե լավ` համալսարաններում շատ երիտասարդներ կան: Պոեզիան ողջ է երկու դեպքում` այնտեղ, ուր երիտասարդներն են, նրանց կրքերի շնորհիվ, եւ այնտեղ, ուր ծերերն են, նրանց հայել կարողանալու եւ հիշողությամբ ապրելու շնորհիվ: Իսկ պոեզիան ուղղված է այդ երկու բաներին` հայեցողական մտքին եւ սրտին, կրքերին: Եվ մի բան էլ` բանաստեղծություն կարդալու համար, հարկ է շատ ազատ ժամանակ ունենալ:

Ի. Բրոդսկի – Մեր հասարակության մեջ անհամար անբաններ կան:

Օ. Պաս – Այո, ջահելները ձեզ մոտ շատ են: Նրանք չգիտեն, թե ինչով զբաղվեն: Եվ բանաստեղծություններ են կարդում:

Ի. Բրոդսկի – Բացի դրանից, համալսարանը միջնադարյան կամ վերածննդի շրջանի արքունիքի դեր է կատարում:

Օ. Պաս – Ժամանակակից համալսարանը թե արքունիք է եւ թե տաճար:

Ի. Բրոդսկի – Վերադառնանք բանաստեղծին եւ հասարակությանը: Հիմնական սխալը, որ կարող է թույլ տալ բանաստեղծը, դա համարելն է, թե պետք է ջանալ խոսել ժողովրդի հետ: Իսկ իրականում նա պիտի խոսի ժողովրդի անունից:

Օ. Պաս – Իմ կարծիքով, բանաստեղծը պետք է խոսի իր համար, իսկ խոսելով իր անունից, նա խոսում է այլոց համար: Բայց երբ նա փորձում է բեմասացի դեր խաղալ, նա կորած է: Եվ ես կարծում եմ, որ մեր ժամանակի վատ պոեզիայի մեծ մասը հենց այդպիսի ինքնակոչության հետեւանք է: Մեր ժամանակի ողջ հասարակական պոեզիան` վատն է: Երբ Ուիթմենը խոսում էր իր մասին, դա պարզապես մենավոր մի մարդու ձայն էր:

Ի. Բրոդսկի – Պատահե՞լ է, որ դու լավ բանաստեղծություն կարդաս Վիետնամի պատերազմի մասին:

Օ. Պաս – Ոչ:

Ի. Բրոդսկի – Այդպիսի բան չեմ հիշում: Չգիտեմ:

Օ. Պաս – Ի դեպ, շատ հաջող է արտահայտվել Ժիդը: Նա ասել է` վատ արվեստը ստեղծվում է բարի մտադրություններով:

Ի. Բրոդսկի – Դա դժոխք տանող ճանապարհ է:

Օ. Պաս – Ես այսպես կասեի` մենք պարտավոր ենք Վիետնամի պատերազմի դեմ լինել: Մենք պարտավոր ենք գրելու դրա դեմ: Բայց դա միանգամայն այլ հարց է: Անկարելի է լավ բանաստեղծություն գրել պատերազմի մասին, եթե չի մասնակցել դրան: Պատերազմի մասին լավ բանաստեղծություններ կգրեն այն մարդիկ, ովքեր իրոք եղել են Վիետնամում, եւ ոչ հանդիսատեսի դերում: Ներուդան մի քանի լավ բանաստեղծություն է գրել Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմի մասին: Նա այն ժամանակ դեռ չէր փչացել: Եվ, իհարկե, Վալյեխոն:

Ի. Բրոդսկի – Ես կասեի, պոեզիայում քաղաքականության եւ պատերազմի հետ կապված նույն խնդիրն է, ինչ որ` սիրո: Լավ սիրային բանաստեղծությունները ստացվում են միայն post coitus (հարաբերվելուց հետո):

Օ. Պաս – Կամ մինչ այդ:

Ի. Բրոդսկի – Կամ էլ մինչ կամ հետո, բայց ոչ դրա ժամանակ:

Օ. Պաս – Մի բան էլ` քաղաքական պոեզիան, որպեսզի լավը լինի, չպետք է գաղափարախոսական լինի: Վիետնամական պատերազմի մասին բանաստեղծությունները գաղափարականացված էին: Ողջ քաղաքացիական պատերազմն Իսպանիայում ծնեց որոշ լավ բանաստեղծություններ, որովհետեւ մարդիկ դրանով էին ապրում:

Ի. Բրոդսկի – Գիտեք, լավագույն քաղաքական բանաստեղծը Կավաֆիսն էրգ Մարդկային բանականությունն աշխատում է մի քանի մակարդակների վրա: Այն կարող է աշխատել հաց ու կարագի մակարդակի վրա, կարող է աշխատել փիլոսոփայության, կրոնի, հոգեբանության եւ անդրանցականի մակարդակի վրա: Եվ ցանկացած բանաստեղծություն տեսականորեն պիտի արտացոլի ողջ սանդղաշարը, յուրաքանչյուր օղակը, ամեն մի աստիճանը պետք է ցուցադրի, որ հնարավոր է վար տանող աստիճան եւ` հակառակը: Իսկ ինչ վերաբերում է ամերիկյան քաղաքական պոեզիային` վիետնամական պատերազմի մասին, ապա այն չհաջողվեց: Ինչ-որ չափազանց արագ այն հետեւեց պատերազմին:

Օ. Պաս – Եվ չափազանց լրագրողական տիպի է: Գիտեք, բանաստեղծը չի կարող ասել` սա լավ է, իսկ սա վատ: Դա մանիկեյականություն կլիներ: Բանաստեղծը, մեծ բանաստեղծը, միշտ Մյուս կողմում է:

Ի. Բրոդսկի – Եվ դա չափազանց կարեւոր է: Պոեզիան, ճշտենք, հակամանիկեյական երեւույթ է:

Շարունակելի