Անծանոթ մի կին հեռաձայնելով ինձ՝ խնդրում է, որ այցելեմ իրենց ու ծանոթանալով իր ընտանիքի կենսապայմաններին` թերթում հրապարակում տպագրեմ:
Ասում է` «Շատ վատ ենք ապրում, գիտենք, որ մեր նման մարդկանց նկարում, օգնում եք: Երեխեքս սովամահ են լինում, էլ չենք դիմանում, ի՞նչ կլինի վաղը գաքգ»: Կնոջ անունն Անուշ էգ Շատ երկար բացատրում է Քանաքեռում գտնվող այն թաղամասը, որի ամայի տարածքում տեղակայված հավաբնում ժամանակավոր ապրում են իրենք: Անուշի հետ պայմանավորվում ենք, որպեսզի այցելությանս ընթացքում երեխաները եւս ներկա լինեն: Երեխաները սովորում են գիշերօթիկ դպրոցում, «տուն» են գալիս միայն շաբաթ-կիրակի օրերին: Մինչ պայմանավորվում ենք, լսափողը վերցնում է Անուշի ամուսինն ու ասում. «Ես երեխեքին անպայման կբերեմ, դուք մենակ թե եկեք, իրանք հաստատ տանը կլինեն»: Պայմանավորվում ենքգ Քանաքեռի հիվանդանոցի կանգառում ժամը 14:00-ին Անուշը չկա: Սպասում եմգ Պայմանավորվածությունից բավական ժամանակ է անցնում, բայց Անուշը չկա, ու յուրաքանչյուր անցորդի մեջ ես ինձ համար դեռեւս անծանոթ Անուշին եմ փնտրում: Զանգահարում եմ. պատասխանում է ամուսինն` ասելով, որ ինքը գնացել է դպրոց՝ երեխաներին տուն բերելու, իսկ Անուշն այլ հեռախոս չունի, շուտով ժամադրության վայրում կլինի: Սպասում եմգ Կանգնած եմ Քանաքեռի գերեզմանատան դիմաց, ուր միայն գերեզմանաքարեր են երեւում: Չեմ պատկերացնում` Անուշն ինձ ո՞ւր է տանելու: Անուշը չկա ու չկա, եւ այդ փաստն ինձ սկսում է նյարդայնացնել. հասցե էլ չկա, որ տունը փնտրելով գտնեմ: Զայրույթս ասում է` գնագ Հավաբնում ապրող երկու երեխաների ճակատագրով հետաքրքրվող «խիղճս» ասում է` մնա: Մայրուղու վերջնամասում մի գորշ կետ է նշմարվում: Կետը հետզհետե մոտենալով` դառնում է ցնցոտիավոր մի ուրվական: Հետո, երբ կամաց-կամաց առաջանում է` աչքիս առաջ հայտնվում է Անուշը: Լուռ հետեւում եմ պատառոտված հողաթափերով ու անլվա, կեղտակորույս, տանջված ու տառապած Անուշի քայլքին, նրա ճանապարհին: Գերեզմանատան հարակից արահետով քայլում ենք: Անուշը հոգնած ու ուժասպառ քայլում է: Անուշին հարցնում եմ` «Շա՞տ կա, որ հասնենք»: «Չէ, հասել ենք արդեն»,- պատասխանում է նա: Շուրջս նայելով` փորձում եմ գտնել նրանց «տունը»: Տարածքն անմարդաբնակ է, միայն ցանցապատ, անմշակ հողատարածքներ են: Անուշը նույնքան դանդաղկոտ ցանցապատ դռնով ներս է մտնում, որտեղ բացի խորդանոցի նման փոքրիկ քարե շինությունից՝ ուրիշ ոչինչ չկա: Անձայն հետեւում եմ նրան: Դռնով մտնում ենք: Մեծ կողպեքի ամրակը մի կողմ հրելով՝ նա բացում է փոքրիկ հողաշեն խորդանոցի դուռը: Հարցնում եմ` «Սա՞ է տունը»: «Հա՛, էս ա: Ստեղ մենք ապրում ենք չորս հոգով»,- պատասխանում է ու ինձ ներս հրավիրելու համար ստիպված է լինում ինքը դուրս գալ, որովհետեւ նույնիսկ կանգնելու տեղ չկա: Ներս չեմ մտնում, որովհետեւ դրսից ամեն ինչ պարզ երեւում է: Հողաշեն պատերը թաց են, ճեղքերով լի, կիսափուլ է, հատակը հողից է, առնետների համար իսկական խրախճանքի վայր է: Ներսն այնքան անմարդկային էգ այս տեսարանը հատուկ է աղբանոցներին: Մահճակալների վրա գցված անլվա անկողինը, փոշու մեջ կորած հագուստն ու թափելու ենթակա սննդամթերքից պատրաստած նախաճաշն ուղղակի վկայում են, որ այս մարդիկ ապրում են անասնական կյանքով: Հարցնում եմ` «Սա ի՞նչ է, տո՞ւն»: Պատասխանում է` «Չէ՛, տուն չի, հավաբուն ա: Էս հողատարածքի տիրոջ հավաբունն ա եղել էն սովետի ժամանակներում: Հիմա մեզ խղճացել, թողել ա, որ ժամանակավոր ապրենք, բայց դե՛ մի օր կհանի: Հո չե՞նք կարա միշտ ստեղ ապրենք»: Էլեկտրական լարեր ընդհանրապես գոյություն չունեն, դրա համար էլ Անուշենք արդեն 3 տարի լույսի երես չեն տեսել, իսկ ջուրը սայլակով քարշ են տալիս հարակից տարածքներից: Երեք տարի ապրում են առանց լույսի` հողաշեն հավաբնում, ուր մտնելու համար պետք է կռանալ… սոսկալի է: Հիմա հասկանում եմ Անուշի սառը հայացքը, անտարբերությունն ամեն ինչի հանդեպ: Անուշն ապրում է հավաբնում, որտեղ մարդիկ սովորաբար հավ են պահում, չաղացնում են, հետո մորթում ենգ Ասում է` «Դուքգ դուք, ձեր նմաններն ի՞նչ գիտեն, թե ինչ բան ա վախը: Երբ գիշերը մթության մեջ ու կռիսների հետ ես լուսացնում: Ձեր նմաններն ի՞նչ իմանան, թե, երբ կռիսը վրայովդ քայլում ա` ինչ ես զգում: Երբ կռիսը երեխուդ օգնություն ստացած նոր շորը կրծում-փչացնում ա, ու նստում, լաց ես լինում, որ էդ օգնություն ստացած թազա շոր հագնելու զգացումն երեխեդ չապրեց: Չէ, ձեր նմանները չեն հասկանագ Չեք հասկանա` ինչ բան ա սոված, անջուր, անլույս ապրելը: Չեք իմանա, որ ջուր չկա երեխուդ շորերը լվանալու համար, լույս չկա մի հատ համով ճաշ սարքելու համար, հույս չկա մարդավարի ապրելու համարգ»: Էս խոսքերն ասելիս աչքերը չեն թրջվում, դեմքի արտահայտությունը չի փոխվում, միայն խոսքը խոսքի ետեւից շպրտում է: Հարցնում եմ` «Երեխեքն ո՞ւր են»: Մի տեսակ շփոթվելով՝ ասում է, որ ամուսինը` Գեւորգը, գնացել է Կորեայի ձորում գտնվող գիշերօթիկ դպրոցից բերելու: Սպասում ենքգ Խոսելու բան չկա, նստելու տեղ չկա: Պիտի հարցեր տայի, բայց հարց չկա: Հարցերը դարձել են անկշիռ, անիմաստ, իսկ պատասխանները՝ մեր նմանների համար անիմանալի: Նորից կռիվ ենք տալիս համբերության, սպասումի հետ: Անուշին ասում եմ` «Օրը մթնում ա, զանգենք, տեսնենք ո՞ւր հասան»: Գեւորգն անհասանելի է: Ասում եմ` «Խոստացել էիք անպայման երեխաներին բերելգ»: Անուշի անտարբեր լռությունն ինձ հունից հանում է: Շատ եմ ուզում տեսնել գիշերօթիկում ապրող 14-ամյա Արտյոմին ու 9-ամյա Մերիին, ովքեր 3 տարի առանց լույսի, առանց ջրի ու հույսի ապրում են այս հավաբնում, գերեզմանատան տարածքում: Հարցնում եմ` «Աշխատո՞ւմ եք»: «Չէ»,- ասում է ու չի կարողանում պատասխանել, թե ամուսինն ինչու չի աշխատում: Ասում եմ` «Որ գործ լինի կաշխատե՞ս»: «Հա՛, ո՞նց չեմ աշխատի: Էս տարածքի բոլոր հաստատություններին, օբյեկտներին դիմել եմ: Հավաքարարի գործ եմ ման գալիս, ինչ էլ լինի՝ կանեմ»: Գեւորգն ալկոհոլիկ է, շատ է խմում: «Ինչո՞վ է խմում, եթե չի աշխատում»,- հարցնում եմ: Ասում է` խմող ընկերներ ունի, որոնք հյուրասիրում են: Ընտանեկան նպաստով են ապրում: Երեխաներն ապրում են գիշերօթիկ դպրոցի հաշվին, իսկ շաբաթ-կիրակի օրերին հավաբնում անլույս, անջուր, քաղցած են մնում: Ոտքերի վրա ճոճվող, այտուցված դեմքով փոքրամարմին մի տղա մոտենում է Անուշին ու բջջային հեռախոս փոխանցելով՝ հեռանում է: «Ո՞վ էր»,- հարցնում եմ: Կարկամելով պատասխանում է` «Գեւորգըգ»: «Ո՞նց,- հարցնում եմ,- բա չէր գնացե՞լ դպրոց` երեխեքին բերելու»: Անուշն անհաղորդ դեմքով նայում է աչքերիս, որի անպատասխան հայացքն ինձ հասցնում է կատաղության: Զանգահարում են բջջային հեռախոսին: Պատասխանում է` «Հա՛, ընկեր Խաչատրյան, մենք ենք ասել, որ թողեք»: Ձեռքից վերցնում եմ հեռախոսը: Ասում եմ` «Ընկեր Խաչատրյան, լրագրող եմ, իրենց մասին նյութ եմ պատրաստում, խնդրել էի երեխաներին բերել, հայրը չի՞ եկել»: Գիշերօթիկի տնօրեն ընկեր Խաչատրյանը բարկացած ասում է, որ ծնողները չեն եկել դպրոց, իսկ երեխաներին տեղեկացրել են, որ ինքնուրույն գան տուն: Տնօրենը բարկանում է՝ ասելով` «Դուք հասկանո՞ւմ եք, Կորեայի ձորից էս երեխեքն ուր պիտի գան, ո՞նց կարող եմ թողնել, որ մենակ գան: Առավոտից ասում են` պիտի գնանք, պիտի գնանքգ»: Ընկեր Խաչատրյանին հորդորում եմ ոչ մի դեպքում երեխաներին թույլ չտալ մենակ գալ: Ատամներս սեղմած` նայում եմ Անուշին, որի անտարբեր, առանց մեղավորության զգացումի հայացքն ինձ այլեւս հունից հանում է` «Անուշ, ինչո՞ւ եք սուտ խոսում»: Կմկմում է, չի կարողանում պատասխանել: Հեռանում եմ` հասկանալով, որ ընկեր Խաչատրյանի խնամքի տակ գտնվող երեխաներն ավելի ապահով են դպրոցում, քան տանը` այս հավաբնում: Գեւորգը թփուտների արանքից ծիկրակում է: «Շատ անպատասխանատու մարդ եք»,- ասում եմ, ու նրա աչքերի մեջ հայտնված չարությունն արդեն իմ նկատմամբ ատելության մասին է վկայում: Լավ է, որ Արտյոմին ու Մերիին չտեսա: Երեխաները միշտ անկեղծ են, ու նրանք ստիպված կլինեին ողջ իրականությունը ներկայացնել: Տարածքին քիչ թե շատ ծանոթ տաքսու վարորդն այնպիսի բաներ էր պատմում, որոնց մասին կարելի է միայն գրքերում կարդալ: Ասում է` «Սա ալկաշ ա: Ասում են` տուն են ունեցել, մոր տունն ա եղել: Խմած ժամանակ 20.000 դոլարով թե ինչքանով ծախել ա: Հետո օյաղացել, փոշմանել ա, բայց ի՞նչ: Երեխեքը շատ մեղք են, դուք մի նայեք ծնողներին: Եթե կարաք՝ մի բանով օգնեքգ»: Երեխաներին իսկապես պետք է օգնել, նրանք մեղավոր չեն ծնողների անհաջողությունների մեջ, պատասխանատու չեն նրանց մեղքերի համար: