1
Երիտասարդ տարիքում տաճար ընդունվելով, Նահապետ Մացզուն երկարատեւ նստում էր մեդիտացիայի մեջ: Մի անգամ նրան մոտեցավ Ժեն անունը կրող իմաստուն վանականն ու հարցրեց.
– Հարգելիս, մեդիտացիայի մեջ խորասուզվելով, դու ինչի՞ ես ջանում հասնել:
– Ես ջանում եմ հասնել Բուդդայի վիճակին,- պատասխանեց Մացզուն:
Այդժամ Ժենը գետնից վերցրեց կղմինդրը եւ սկսեց այն պատին քսել:
– Դուք այդ ի՞նչ եք ուզում անել,- հարցրեց նրան Մացզուն:
– Իսկ ես ուզում եմ կղմինդրից հայելի սարքել:
– Մի՞թե հնարավոր է կղմինդրից հայելի սարքել,- զարմացավ Մացզուն:
– Եթե կղմինդրը քերելով անհնար է հայելի սարքել, ապա ինչպե՞ս կարելի է հասնել Բուդդայի վիճակին,- պատասխանեց վանական Ժենը:
– Դե ուրեմն, ի՞նչ անել,- հարցրեց Մացզուն:
– Եթե ցուլը քաշում է սայլը, եւ սայլը կանգ է առել, ապա հարկ է ցուլի՞ն մտրակել, թե՞ սայլին,- հարցրեց նրան վանական Ժենը:
Մացզուն կարկամած լռեց, եւ այդժամ վանական Ժենը շարունակեց.
– Մեդիտացիայի խորհուրդը նստած դիրքն է, եւ բնավ էլ ոչ նստելը: Հար եւ նման դրան` Բուդդայի պատգամների իմաստը, Բուդդայի կերպարանքը չի: Բուդդային ընդօրինակելու կարիք չկա, եւ ոչ էլ` նրա դեմ ապստամբելու: Մեդիտացիայի մեջ նստել, կամենալով նմանվել նրան, կնշանակի՝ սպանել նրան:
Այդ խրատները ներգործեցին Մացզուի վրա, ինչպես բուժիչ դարման: Նա հարցրեց.
– Ուրեմն ինչպե՞ս ես հասնեմ բարձրագույն կենտրոնացման:
Վանական Ժենը պատասխանեց.
– Երբ դու վարժվում ես կենտրոնացման մեջ, դա նման է սերմ ցանելուն: Իսկ երբ ես քեզ խրատներ եմ տալիս, դա նման է երկնքից թափվող բարեբեր անձրեւի: Եթե հետեւես Ճանապարհին, ապա հասու կլինես Ճանապարհին:
– Բայց Ճանապարհը ոչ գույն ունի, ոչ կերպարանք: Ուրեմն ինչպե՞ս ես կարող եմ հասու լինել դրան,- հարցրեց Մացզուն:
– Բայց չէ՞ որ քո միջի ճշմարտության ակնին էլ անհնար է հասու լինել: Այդպիսին է եւ անկերպարան Ճանապարհը,- պատասխանեց վանական Ժենը:
– Արդյո՞ք գոյություն ունի ծագում եւ կործանում,- հարցրեց Մացզուն: Եվ վանական Ժենը պատասխանեց նրան.
– Նա, ով խորհրդածում է գոյացման եւ կործանման մասին, երեւան գալու եւ անհետանալու մասին, ուզում է ըմբռնել Ճանապարհը, երբեք չի հասկանա այն: Դե ուրեմն լսիր իմ պատգամը.
Սրտի գանձարանում թաքնված են բազում սերմեր:
Կտեղա անձրեւը, եւ մեկեն կելնեն այնտեղ ծիլերը:
Հոգեւոր կենտրոնացման ծիլերն անկերպարան են:
Ինչպե՞ս կարելի է այստեղ խոսել փոփոխության մասին:
Այդ պահին Մացզուն պայծառացում ապրեց եւ այնուհետեւ տասը տարի շարունակ հավատարիմ ծառայում էր վանական Ժենին:
2
Նահապետ Մացզուն, դիմելով վանականներին, ասաց.
«Ձեզանից յուրաքանչյուրը հավատում է, որ իր սեփական գիտակցությունը հենց Բուդդան է: Դրա ըմբռնումը` ահա Բուդդայի ճշմարտությունը: Ճշմարտությանը հետամուտ եղողը պետք է հիշի, որ գիտակցությունից դուրս չկա Բուդդա, Բուդդայից դուրս չկա գիտակցություն: Նա պիտի չընդունի բարին եւ չժխտի չարը: Մեր պատկերացումները մարդկային մեղանչումների մասին դատարկ են եւ չունեն իրենց բնությունը: Ողջ երկիրը` մի գիտակցություն է, ողջ տիեզերքը` մեկ ճշմարտության հետքն է: Նա, ով կհասկանա դա, ցանկացած ժամանակ կարող է հանգիստ զբոսնել, ճաշակել եւ սնել սրբության ծոցը: Նա կապրի ի հաճույս իրեն եւ առանց ճիգ գործադրելու ամենայն ինչ կանի»:
3
Մի վանական հարցրեց նահապետ Մացզուին. «Ինչպե՞ս կատարելագործվել Ճանապարհում»: Նա պատասխանեց.
– Անհնար է կատարելագործվել Ճանապարհում, քանզի կատարելության մեջ չկա ոչ ձեռքբերում, ոչ թերություն: Սակայն, եթե չկատարելագործվես Ճանապարհում, կնմանվես սովորական մարդկանց:
4
Նահապետ Մացզուն բոլոր վանականներին ասաց.
– Ճանապարհը շտկման կարիք չի զգում, քանզի նրանում ապականություն չկա: Իսկ ի՞նչ է ապականությունը: Դա այն բանի գիտակցումն է, ինչը որ կյանքն է, եւ ինչը որ մահն է, ինչը որ մեր մեջ ձգտումն է ծնում, հենց ապականությունն է: Իսկ եթե կամենաս ճշմարտության անմիջական ընկալումը, ապա հենց սովորական գիտակցությունը ճշմարտություն կլինի:
Իսկ ի՞նչն է սովորական գիտակցություն կոչվում: Վերամարմնավորումների բացակայությունը, ճշմարտության եւ ստի բացակայությունը, ընդունման եւ ժխտման բացակայությունը, սովորականների եւ իմաստունների բացակայությունը: Սուտրայում ասվում է, որ չկան ոչ սովորական մարդկանց արարքները, եւ ոչ էլ` իմաստուն մարդկանց արարքները, այլ կա Բոդհիսատվայի արարմունքը, քանզի կա պատեհաժամ գործողությունը: Այդպիսիք են` քայլելը, նստելը, պառկելը եւ ամենայն տեղին շփումը իրերի հետ:
Բոլոր դհարմաները` Բուդդայի դհարմաներն են, ըստ էության դա ազատագրում եւ վերացում է: Սուտրայում ասվում է. «Երբ քո տեղում ես գտնվում, քո մեջ ես ներկլանում Բուդդային»: Եթե դուք ձեր մեջ եք ներկլանել Բուդդային, ապա կհայտնվեք ունենալ եւ չունենալուց անդին, բոլոր տարբերություններից եւ կապանքներից անդին:
Իմաստությունը դրսեւորվում է այն բանում, որ ի կատար ածես մարդու ուղին եւ դուրս գաս ամենայն քանակայինի սահմաններից այն կողմ: Այդժամ դու ոչնչում խոչընդոտի դեմ չես առնի եւ կապրես այնպես, ինչպես երկնքում լողում են ամպերը` մեկ կան, մեկ չկան: Պատկերացրու, որ ջրի վրա նշաններ ես գծում` նշաններն այդ ոչ հայտնվում են, եւ ոչ էլ` անհետանում»:
Ճշմարիտ ֆորման` հանց լուսնի արտացոլքը ջրում, այն չունի քարացած ուրվագծեր: Ճշմարիտ արարմունքը գործողության մեջ չի տեղավորվում: Գործողությունը` չգործողությունն է, իսկ չգործողությունը` գործողության նեցուկն է:
5
Մի անգամ երեկոյան Նահապետ Մացզուն իր` Սիթան, Բայչժան եւ Նանցյուան աշակերտների հետ, հիանում էր լուսնով: Նահապետը հարցրեց.
– Դուք ի՞նչ եք կարծում, ինչպե՞ս կարելի է օգտագործել այս ժամանակը:
– Ամենից լավը սիրտը կատարելագործելն է,- ասաց Սիթանը:
– Ամենից լավը` վարքը կատարելագործելն է,- ասաց Բայչժանը:
Նանցյուանը ձեռքերը թափահարեց ու գնաց:
Նահապետ Մացզուն ասաց. «Սուտրաները տեղավորվում են կանոնի Պայուսակում, հայեցումը տեղավորվում է գոյության ծովում, բայց միայն Նանցյուանը գերազանցեց ամենը»:
6
Մի անգամ, երբ Նանցյուանը վանականներին շիլա էր տանում, Նահապետ Մացզուն հարցրեց նրան, թե ինչ է դույլում:
– Այս ի՞նչ է դուրս տալիս այս ծերուկը,- բացականչեց Նանցյուանը:
Նահապետ Մացզուն շրջվեց ու գնաց:
7
Դաչժու անունով վանականը հայտնվեց Նահապետ Մացզուի մոտ:
– Դու որտեղի՞ց ես եկել,- հարցրեց նրան Նահապետ Մացզուն:
– Մեծ Ամպերի Կոեցժուի տաճարից, – պատասխանեց Դաչժուն:
– Իսկ ինչո՞ւ ես դու եկել այստեղ:
– Հանուն այն բանի, որ ըմբռնեմ Բուդդայի օրենքը:
– Քո տան հարստությունը չգնահատելով, դու այն ժխտում ես: Ինչո՞ւ այդքան հեռու գնալ: Ես քեզ տալու բան չունեմ:
Դաչժուն խոնարհվեց ու ասաց.
– Իսկ ո՞րն է Դաչժուի հարստությունը:
Ինձ հիմա հարցնողը հենց քո հարստությունն է,- պատասխանեց Նահապետ Մացզուն: – Նրանում ամեն ինչ լիովին կա եւ ոչինչ բաց թողնված չէ: Դրանից ազատ օգտվեք, քանզի այդ հարստություններն անսպառ են: Ինչո՞ւ դրանք փնտրել օտարության մեջ:
Լսելով այդ խոսքերը, Դաչժուն ճանաչեց իր սիրտն առանց ապրումների եւ խորհրդածությունների: Ուրախությունից թռչկոտելով, նա ջերմորեն երախտապարտ եղավ ուսուցչին:
8
Ֆախոու անունով Չանի դաստիարակը հարցրեց Նահապետ Մացզուին.
– Ո՞րն է Չանի իմաստը:
– Ես ինչ-որ վատ եմ լսում, մոտ արի,- ասաց Նահապետ Մացզուն:
Երբ Ֆախոուն մոտ եկավ, Նահապետը ապտակեց եւ ասաց.
– Վեց ականջը միանման խորհուրդ չի տալիս, վաղն արի:
Հաջորդ օրը Ֆախոուն մտավ սրահ եւ ասաց.
– Ուսուցիչ, խնդրում եմ ձեր խրատը:
Նահապետը պատասխանեց.
– Դու ավելի լավ է սպասես, երբ բոլորը մտնեն դահլիճ, եւ երբ նրանք բոլորը դուրս գան, նրանք քեզ ամեն ինչ ցույց կտան:
Այդժամ Ֆախոուն պայծառացում ապրեց եւ ասաց.
– Շնորհակալություն ամենքին ապացույցի համար:
9
Մի անգամ ուսուցիչ Վեյցզյանը մեդիտացիայի մեջ նստած էր տաճարի ետեւում:
Նահապետ Մացզուն տեսավ նրան եւ երկու անգամ փչեց ականջի մեջ: Վեցզյանը ոտքի ելավ եւ դադարեցրեց մեդիտացիան: Իր առջեւ տեսնելով Նահապետ Մացզուին, նա դարձյալ խորացավ մեդիտացիայի մեջ:
Իսկ նահապետը վերադարձավ դահլիճ:
10
Չանի դաստիարակ Շիգունը երիտասարդ տարիքում որսորդ էր եւ տանել չէր կարողանում վանականներին: Մի անգամ, եղնիկների նախիր հետապնդելիս, նա վազքով անցավ տաճարի մոտով: Նահապետ Մացզուն այդ ժամանակ կանգնած էր դարպասի մոտ եւ բարձրաձայն ողջունում էր նրան: Շիգունը հարցրեց Նահապետ Մացզուին, արդյո՞ք նա չի տեսել եղնիկներին:
– Դու ո՞վ ես,- հարցրեց նրան Նահապետ Մացզուն:
– Ես որսորդ եմ,- պատասխանեց Շիգունը:
– Իսկ դու գիտե՞ս:
– Գիտեմ:
– Իսկ քանի՞ եղնիկ կարելի է խփել մեկ նետով:
– Մեկ նետով կարելի է մի եղնիկ խփել:
– Ուրեմն դու նետահարել չգիտես:
– Իսկ դուք գիտե՞ք,- հարցրեց Շիգունը:
– Գիտեմ,- պատասխանեց Նահապետ Մացզուն:
– Իսկ քանի՞ եղնիկ դուք կարող եք խփել մեկ նետով:
– Մեկ նետով ես կարող եմ նետահարել ողջ նախիրը:
– Եվ սա եւ թե մյուսը` ճակատագիր է: Ինչո՞ւ սպանել ողջ նախիրը:
– Եթե դու գիտես, որ դա այդպես է, ապա ինչո՞ւ ինքդ այդպես չես նետահարում:
– Եթե որեւէ մեկին սովորեցնես նետահարել այնպես, ինչպես ինքդ գիտես, ապա դու ինքդ անելիք չես ունենա:
– Այս տղան ամենագեշ կարման ուներ, իսկ այսօր այն հանկարծ անհետացավ,- ասաց Նահապետ Մացզուն:
Շիգունը տեղնուտեղը ջարդեց նետ ու աղեղը, մազերը խուզեց ու մոնթ դարձավ:
11
Մի անգամ Շիգունն աշխատում էր խոհանոցում: Նահապետ Մացզուն նրան հարցրեց.
– Ի՞նչ ես անում:
– Ցուլ եմ արածացնում,- պատասխանեց Շիգունը:
– Եվ ինչպե՞ս ես դու նրան արածացնում:
– Հենց որ նա փորձում է դեպի խոտը վերադառնալ, ես պռնկից բռնած նրան ետ եմ բերում:
– Դու իրոք ցուլ ես արածացնում,- բացականչեց Նահապետ Մացզուն:
12
Բոչե անունով վանականը մի անգամ Նահապետ Մացզուին հարցրեց.
– Ի՞նչ բան է Մեծ Նիրվանան:
– Շտապիր,- պատասխանեց Նահապետը:
– Շտապեմ` ի՞նչ:
– Շտապիր ջրին նայել:
13
Դաստիարակ Ֆաչանը, առաջին անգամ հանդիպելով Նահապետ Մացզուին, հարցրեց նրան, թե ինչ է Բուդդան: Նահապետը պատասխանեց:
– Ահա այս գիտակցությունն էլ հենց Բուդդան է:
Ֆաչանը տեղնուտեղը պայծառացում ապրեց: Այնուհետեւ Ֆաչանը բնակություն հաստատեց Դամո լեռան վրա: Նահապետը լսեց այն մասին, որ Ֆաչանը լեռան վրա է ապրում, եւ մի վանականի ուղարկեց նրա մոտ: Գալով լեռը, վանականը հարցրեց.
– Այն ժամանակ, երբ դուք Նահապետ Մացզուի մոտ էիք, նրանից ի՞նչ սովորեցիք, եւ ինչո՞ւ եկաք այս լեռը:
– Նահապետ Մացզուն ինձ ուսուցանեց, որ այս գիտակցությունը հենց Բուդդան է: Ահա ես էլ ուղեւորվեցի այստեղ ապրելու, – պատասխանեց Ֆաչանը:
– Վերջերս Նահապետը փոխել է իր կարծիքը Բուդդայի օրենքի մասին,- ասաց վանականը:
– Ի՞նչ կերպ:
– Այժմ նա ասում է, որ չկա ո՛չ գիտակցություն, ո՛չ Բուդդա:
– Դարձյալ այդ ծերուկը հիմարացնում է մարդկանց,- բացականչեց Ֆաչանը: -Երեւում է, նա ինքն էլ չգիտի, թե ինչ է պայծառացումը: Թող նա պնդի, թե չկա ոչ գիտակցություն, ոչ Բուդդա, իսկ ես ամուր կկառչեմ այն բանից, որ այս գիտակցությունը հենց Բուդդան է:
Վանականը վերադարձավ վանք եւ այդ խոսակցության մասին հայտնեց Նահապետ Մացզուին:
– Սալորը հասունացել է,- բացականչեց Նահապետը:
14
Դաստիարակ Ինֆենը դիմեց Նահապետ Մացզուին խրատ ստանալու համար: Նահապետը հարցրեց.
– Իսկ դու ո՞ւմ մոտ էիր գնացել:
– Ես գնացել էի դաստիարակ Շիտոուի մոտ,- պատասխանեց Ինֆենը:
– Շիտոուի մոտ տանող ճանապարհը սլկո՞ւն է:
– Հենվելով բամբուկե ձողին, ես զվարճանում էի ամեն անգամ, երբ պատեհ առիթ էր լինում,- պատասխանեց Ինֆենը, շրջվեց ու գնաց:
Գալով Շիտոուի մոտ, նա շրջանցեց տաճարը, եւ այն բանից հետո, երբ զանգը հնչեցրին, հարցրեց ուսմունքի իմաստի մասին: Շիտոուն նրան պատասխանեց.
– Կապույտ երկինք, կապույտ երկինք:
Ինֆենը ոչինչ չասաց եւ, վերադառնալով, այդ խոսքերը փոխանցեց Նահապետ Մացզուին: Նահապետն ասաց.
– Մեկ անգամ եւս գնա Շիտոուի մոտ եւ, երբ նա քեզ ասի. «կապույտ երկինք, կապույտ երկինք», դու շրջվի եւ երկու անգամ փչի:
Ինֆենը նորից ուղեւորվեց Շիտոուի մոտ, բայց ի պատասխան հարցի՝ Շիտոուն ինքը երկու անգամ փչեց:
Ինֆենը պատմեց այդ մասին Նահապետ Մացզուին, եւ նա ասաց.
– Չէ՞ որ ես քեզ ասում էի, որ Շիտոուի մոտ տանող ճանապարհը սլկուն է:
15
Մի անգամ Ֆեն անունով վանականը սայլ էր քարշ տալիս, իսկ Նահապետ Մացզուն, ոտքերը երկարած, նստած էր ճանապարհին:
– Խնդրում եմ ձեզ, ուսուցիչ, ոտքերդ կողմ քաշեք:
– Այն, ինչ որ ձգված է, չի կարող հավաքվել,- պատասխանեց Նահապետ Մացզուն:
– Այն, ինչ առաջ է շարժվում, չի կարող ընկրկել,- ասաց վանական Ֆենը եւ, սայլակը բրթելով, անցավ հենց Նահապետ Մացզուի ոտքերի վրայով, նրան ցավ պատճառելով:
Նահապետը վերադարձավ սրահ եւ, կացինը վերցնելով, ասաց.
– Նա, ով ոտքերս տրորել է, թող առաջ գա:
Ֆենը առաջ եկավ եւ Նահապետի առջեւ վիզը ձգեց:
Նահապետ Մացզուն կացինը մի կողմ դրեց:
16
Շույդաո անունով վանականը եկավ Նահապետ Մացզուի մոտ եւ նրան հարցրեց, թե որն է Չանի իմաստը:
– Խոնարհվիր,- ասաց նրան Նահապետ Մացզուն։
Շույդաոն խոնարհվեց, եւ այդժամ Նահապետ Մացզուն ողջ ուժով ոտքով խփեց նրան: Եվ հենց այդ պահին Շույդաոն պայծառացում ապրեց: Նա ելավ, բռունցքները սեղմեց եւ, ծիծաղելով, ասաց. «Հրաշալի է: Հրաշալի: Բյուր հազար պայծառատեսություններ, անհամար ըմբռնումներ տեղավորվեցին մազի ծայրի վրա»:
Քանի որ Շույդաոն հասել էր իմացության սահմանին, նա հարգալից խոնարհվեց եւ վանքից հեռացավ: Հետո նա հաճախ էր աշակերտներին ասում.
– Այն օրից ի վեր, որ Նահապետ Մացզուն ինձ քացով խփեց, ես չեմ դադարում ծիծաղել:
17
Մի վանական հարցրեց Նահապետ Մացզուին, թե ինչու է նա ասում, որ սիրտը հենց Բուդդան է:
– Որպեսզի հանգստացնեմ լացող երեխային,- պատասխանեց Նահապետ Մացզուն:
– Իսկ երբ լացը դադարի, այնժամ ինչպե՞ս:
– Այնժամ ես կասեմ, որ դա սիրտ չէ, եւ ոչ էլ` Բուդդա:
– Իսկ ի՞նչ կասես դու այն մարդկանց, ովքեր ոչ լացողների թվում են դասվում, ոչ էլ` չլացողների:
– Ես նրանց կասեի, որ դա նույնպես այդպես չէ:
– Իսկ եթե դուք հանկարծ հանդիպեք մի մարդու, ով ճանաչել է ճշմարտության վերջին խորությո՞ւնը:
– Ես կխնդրեմ նրան Մեծ Ճանապարհը պարուրել մարդկային մարմնով:
18
Մի վանական Նահապետ Մացզուին հարցրեց.
– Ինչպե՞ս միավորվել Ճանապարհին:
– Ես առավոտյան ժամերին չեմ միանում Ճանապարհին,- պատասխանեց Նահապետ Մացզուն:
19
Մի անգամ Գուն Չժոուլյան անունով մի աստիճանավոր Նահապետ Մացզուին հարցրեց.
– Միս ուտելը եւ գինի խմելը` ճի՞շտ է, թե՞ ոչ:
Նահապետը պատասխանեց.
– Երբ դուք ուտում եւ խմում եք` դա ձեր բարեհաջողությունն է, երբ դուք չեք ուտում եւ չեք խմում` դա ձեր երջանկությունն է:
20
Յուեշուա անունով ոմն պատանի մոնթ այցելեց Նահապետ Մացզուին: Կարգը չպահպանելով, նա մտավ սրահ եւ հեծնեց սրբերից մեկի արձանի վրա: Վանականները սարսափահար նետվեցին այդ մասին հայտնելու Նահապետ Մացզուին: Նա եկավ սրահ եւ, տեսնելով մոնթին արձանի վրա նստած ՝ բացականչեց.
– Օ, որդի իմ Տանժան:
Պատանին իսկույն վար եկավ, խոնարհվեց ու ասաց.
– Երախտապարտ եմ ուսուցչին այն բանի համար, որ ինձ վանական անուն շնորհեց` Տանժան:
21
Ոմն վանական եկավ Նահապետ Մացզուի մոտ խրատ ստանալու:
– Դու որտեղի՞ց ես եկել,- հարցրեց Նահապետ Մացզուն։
– Խունանիից,- պատասխանեց վանականը:
– Արդյո՞ք շատ ջուր կա այնտեղի Դունտինկու լճում:
– Ոչ, քիչ,- պատասխանեց վանականը:
– Այնտեղ շատ անձրեւ է տեղացել, իսկ ջուրը դեռ քիչ է,- բացականչեց Նահապետը:
ԵՐԿՆԱԳՈՒՅՆ ԼԵՌԱՆ ՀՈՒՇԱՄԱՏՅԱՆՆԵՐԸ
(Ժողովածուից)
1
Եթե լեռան ետեւից ծուխ է ելնում, ուրեմն այնտեղ կրակ կա: Եթե ցանկապատի ետեւից պոզեր են ցցվում, ուրեմն այնտեղ գոմշացուլ կա: Հասկանալ երեքը, երբ մեկն են ասում, մեկ հայացքից գինը որոշել` ահա վանականի ամենօրյա ուտելիքն ու խմիչքը:
Կենում է այնտեղ, որտեղ ընդհատվում են բոլոր հոսանքները, դուրս է լողում արեւելքում եւ սուզվում է արեւմուտքում, հոսում է հոսանքն ի վար եւ գնում է հոսանքին հակառակ, իր կամքով տալիս եւ վերցնում է` եւ ո՞վ է դա:
Օրինակ
Լյանի կայսր Ու-դին հարցրեց մեծ ուսուցիչ Դամոյին (Բոդդիդհարմային). «Ո՞րն է սրբազան ճշմարտությունների բարձրագույն իմաստը»:
Դամոն պատասխանեց. «Անսահմանորեն բաց բաներում սրբություն չկա»:
Տիրակալը հարցրեց. «Ո՞վ է խոսում ինձ հետ»:
Դամոն պատասխանեց. «Անհայտ է»:
2
Խրատ
Երկինքն ու երկիրը նեղ են, արեւը, լուսինն ու աստղերը մթագնած են: Եթե նույնիսկ ուսուցչի գավազանի հարվածները ցրվեն, հանց անձրեւի կաթիլները, եւ ուսուցչի ճիչերը թնդան, հանց ամպրոպը, բարձրագույն ճշմարտությունն անհասանելի կմնա: Բուդդաները կարող են դա իմանալ միայն իրենց համար, բոլոր ժամանակների ուսուցիչները չեն կարողացել ամբողջությամբ դա հաղորդել, կանոնի բոլոր մեկնությունները չեն կարող դա մինչեւ վերջ բացատրել, վանական-պայծառատեսները չեն կարող դրանով փրկել իրենց: Հայտնվելով այստեղ, ինչպե՞ս կարելի է դեռ խրատներ խնդրել: «Բուդդա» բառն արտասանելը` կնշանակի վրադ կեղտ քսել: «Չան» բառն արտաբերելը` կնշանակի քեզ անպատվությամբ ծածկել: Ճշմարտությունը երկար ըմբռնող վսեմ այրերը չեն սպասում, թե երբ պիտի այդ բառերն արտասանվեն: Ուսմունքին ձեռնամուխ եղող նորեկները պիտի իրենք այդ բաներից գլուխ հանեն:
Օրինակ
Չժաոչժոուն ուսուցանում էր ժողովվածներին հետեւյալ խոսքերով.
«Մեծ Ճանապարհը դժվարություններից զուրկ է, խուսափեք սոսկ գերապատվություններից եւ ընտրությունից: Հենց որ հայտնվում են բառերը, հայտնվում են «գերապատվություններն ու ընտրությունը»: Ահա թե ինչ է «պարզությունը»: Ես, որ ծեր վանական եմ, պարզության մեջ չեմ կենում: Դուք դեռ ինչ-որ բանից կառչո՞ւմ եք, թե՞ ոչ»:
Այդժամ մի վանական ասաց. «Եթե դուք չեք կենում պարզության մեջ, ապա ինչի՞ց եք կառչում»: Չժաոչժոուն պատասխանեց. «Ես դա էլ չգիտեմ»: Վանականը հարցրեց. «Եթե դուք, ուսուցիչ, դա չգիտեք, ապա ինչո՞ւ եք դուք այդուհանդերձ ասում, որ պարզության մեջ չեք կենում»: Չժաոչժոուն ասաց. «Դու ստացար քո հարցի պատասխանը, խոնարհվիր եւ դուրս արի»։
Շարունակելի…