Աիդա Թոփուզյանը գիտությունների թեկնածու է, սակայն նրա մայրը, ունենալով
սերունդներ կրթելու տասնյակ տարիների վաստակ եւ լինելով սիրված ու
ճանաչված ուսուցչուհի, այդպես էլ վաստակավորի կոչում չստացավ: Նրան
խանգարեց աղջիկը, որը ՀԽՍՀ Կոմերիտմիության Կենտկոմի առաջին քարտուղարն
էր: Այդպիսին էին կարգերը եւ՛ Խորհրդային Միությունում, եւ՛ անկախ
Հայաստանում։
– Խորհրդային շրջանում եւ հիմա Դուք աշխատել եք մանկավարժների, դպրոցի
ու երեխաների հետ: Որո՞նք են, Ձեր կարծիքով, այդ երկու հասարակարգերի
դպրոցների ճիշտն ու սխալը:
– Որն է ճիշտ եւ որը սխալ՝ դժվար է ասել, դա պատմությունը կասի: Մեր
սերնդին կրթել է խորհրդային դպրոցը, եւ եթե մենք վատն ենք, ուրեմն դպրոցն
էլ է եղել վատը: Դատեք ինքներդ: Սակայն ուզում եմ ասել, որ
դաստիարակության պատվիրատուն հասարակությունն է, հետեւաբար, դպրոցի
պատվիրատուն էլ է հասարակությունը, որը դպրոցի հայելին է: Ահա այստեղ է
պարադոքսը, որ դպրոցն էլ իր հերթին հասարակությանն է փոխում: Այդ իմաստով
խորհրդային դպրոցում գործում էր ավանդական մանկավարժությունը: Սովետական
դպրոցը տալիս էր հիմնարար գիտելիքներ, բայց այդ գիտելիքները
հմտությունների վերածելու գործընթացը թույլ էր։ Արդյունքում երեխաներն այդ
գիտելիքները գործնականում չէին կարողանում կիրառել: Այսօրվա դպրոցն էլ
վերափոխումների իմաստով դեռ չի կայացել, քանզի ուսուցիչ-աշակերտ
հարաբերությունները մի տեղ ավտորիտար են, մյուս տեղում՝ ավելի լիբերալ:
Բայց հումանիստական հարաբերությունները, որի հիմքում ընկած է
ուսուցիչ-աշակերտ հարաբերությունների հավասարությունը, մեր դպրոց դեռ չեն
մտել: Այսինքն, աշակերտը պետք է իմանա իր իրավունքները, բայց միաժամանակ
եւ պատասխանատվություն կրի իր վարքի համար: Իսկ ուսուցիչն ամեն բան պետք է
անի, որ երեխայի համար ուսուցումը լինի հետաքրքիր, իսկ ինքը՝ ուսուցիչը՝
ոչ թե ուսուցման գործընթացի միակ ղեկավար, այլ ուսուցումը հեշտացնող,
աջակցող ու օգնական: Մենք պետք է հասկանանք, որ ցանկացած դաստիարակություն
անօգուտ է, եթե երեխան ինքը չի ցանկանում փոխվել: Մանկավարժության խնդիրը
պետք է լինի ոչ թե երեխային փոխել` որեւէ ազդեցության ենթարկելով, այլ
պայմաններ ստեղծել, որ երեխան ինքը ցանկանա փոխվել: Այսինքն, պետք է գնալ
երեխայի հետաքրքրությունների հետեւից, տեսնել, թե ինչ է ուզում եւ դրա վրա
կառուցել երեխայի դաստիարակության սկզբունքները: Մենք կաբինետներում նստած
որոշումներ ենք կայացնում, օրենքներ ենք ընդունում, սակայն գլխավոր
դերակատարին՝ երեխային, ում համար դա արվում է, մոռանում ենք: Իմ
կարծիքով, կրթության ոլորտի ցանկացած օրենք կամ որոշում ընդունելիս պետք է
մի պահ կանգ առնել եւ մտածել. շահառուին, երեխային, երիտասարդին,
ուսուցչին դա ինչո՞վ է օգնելու, որքանո՞վ է այն նպաստում երեխայի
ձեւավորմանը, առողջությանը եւ այլն։
– Աշխատելով ղեկավար պաշտոններում, ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն հարցին,
որ հիմա շատ կանայք գտնում են, որ կառավարման ղեկը պետք է տալ իրենց:
– Ասում են` 21-րդ դարը կանանց դար է: Տա Աստված՝ այդպես լինի: Ես գտնում
եմ, որ ընդհանրապես տեղ պետք է տալ արժանավորին, իսկ կանանց մեջ շատ են
արժանավորները, որոնք ոչ նկատվում են, ոչ էլ գնահատվում: Հայ կինը իր
բնույթով եղել է տղամարդուն զիջող, բայց երբ հասարակության կեսից ավելին
կանայք են, նրանց ձայնը պետք է լսելի լինի: Մինչեւ այսպես չաշխատենք,
ներդաշնակ հասարակություն չենք կարող ունենալ: Ի՞նչ է կատարվում։ Այսօր
եւ՛ ընտանիքում, եւ՛ հասարակության մեջ սեւ գործն անում են կանայք։ Կանանց
ուժերով կայացավ ՀԿ սեկտորը (հասարակական կազմակերպությունների): Ո՞ւր էին
տղամարդիկ այն ծանր տարիներին, երբ դեռ չգիտեինք էլ` ինչ է ՀԿ սեկտորը,
կանայք եւ խմորեղեն էին պատրաստում-վաճառում, եւ ընտանիք էին պահում, դեռ
տղամարդուն էլ սիրտ էին տալիս, որովհետեւ տղամարդիկ ընկճված էին:
Կուսակցություններում շատ կանայք են աշխատում, բայց ընտրական ցուցակներում
կտեսնես 1 կամ լավագույն դեպքում 2 կին թեկնածու, այն էլ` ոչ անցողիկ
տեղերում: Բայց ինչո՞ւ: Սա եւս դաստիարակության խնդիր է: Մենք մեր տղաների
մեջ կնամեծարություն չենք դաստիարակում, այլ կոպտություն ու լկտիություն:
Եթե ընտանիքում տղա եւ աղջիկ երեխաներ կան, միշտ բոլոր հարցերում տղան
ճիշտ է, բայց ինչո՞ւ: Չնայած այսօր ես ուրախանում եմ, երբ նայում եմ մեր
երիտասարդ աղջիկներին, որովհետեւ նրանք մի տեսակ ինքնուրույն եւ
նպատակասլաց են դարձել ու գիտեն, թե ինչպես հասնեն իրենց նպատակներին:
– Ձեր ծնողները հայրենադարձներ էին, այդ փաստը չի՞ խանգարել Ձեզ:
– Այո, ես ծնվել եմ Բեյրութում: 1957 թվականին, երբ եկանք Հայաստան, ես
9-ը տարեկան էի: Դպրոցում արեւմտահայերենիս վրա (կերթաս կոր, կուգաս կոր)
ծիծաղում էին, բայց ես չընկճվեցի, իսկ արդեն հունվարից ինձ դասարանի ավագ
նշանակեցին: Այդպես սկսվեց ու շարունակվեց իմ կարիերան: Ես չգիտեմ, թե ինչ
մեխանիզմներ են գործում լիդեր լինելու համար, բայց երեւի լիդեր ծնվում են:
Ես դրա համար ոչ մի ջանք չեմ թափել: Պաշտոն ստանալը կամ պաշտոնից զրկվելը
երբեք ինձ համար ողբերգություն չի եղել, դա կյանք է: Կարեւորը, որ այդ
վայրիվերումների ընթացքում մարդն ինքն իրեն չկորցնի: Ո՞ւմ ճակատին է
գրված` «անընդհատ պաշտոնավարել»: Չնայած այնպես է ստացվել, որ դեռ բուհ
չավարտած, ինձ առաջարկում էին քաղկոմի քարտուղարի պաշտոն, որից ես
հրաժարվեցի` ասելով, որ պիտի գիտությամբ զբաղվեմ, որովհետեւ հայրս դեմ էր,
որ ես ազատված կոմերիտական աշխատանքի գնամ: Հետո, ասպիրանտուրայի
ընդունելության ժամանակ, ունենալով նույն գնահատականները, առաջնությունը
տվեցին տղային, եւ իմ առաջին ապտակը այդտեղ ստացա, երբ տղան ընդունվեց
ստացիոնար բաժին, իսկ ես՝ հեռակա: Հեռակա ուսուցմանը մեկտեղ, ընտրվեցի
համալսարանի կոմերիտմիության քարտուղարի տեղակալ: Գիտությամբ զբաղվելու
ժամանակ չէր մնում: Ծիծաղելի է, երբ ասում են, որ այսինչ պաշտոնյան
թեկնածուական թեզ է գրել: Ես դրան չեմ հավատում: Իսկ որպես հայրենադարձ,
առանձնապես խոչընդոտների չեմ հանդիպել: Եվ միգուցե դա նաեւ պրոպագանդա՞
էր, որ` «տեսեք, հայրենադարձ մարդը եկավ ու ինչ վերելքների հասավ»: Մյուս
կողմից էլ` պետք է ասել, որ խորհրդային շրջանում աշխատանքն ու աշխատող
մարդը գնահատվում էին: Աշխատող մարդը թեկուզ «թիկունք» էլ չունենար,
ինչ-որ մի բանի հասնում էր:
– Այսօրվա իշխանություններից նեղացա՞ծ եք:
– Բոլորովին: Ես այս կամ այն մարդու համար չեմ աշխատել: Ես իմ ազգի համար
եմ աշխատել: Եվ բացի այդ, ամեն մարդ հարցեր է լուծում եւ որոշումներ
ընդունում իր ինտելեկտի, դաստիարակության, մակարդակի չափով: Ես հիմա ունեմ
աշխատանք, ինքս լուծեցի իմ հարցերը, չսպասելով, որ ինչ-որ մեկն ինձ օգնի։
Այնպես որ, ոչ մեկին պարտական չեմ այդ հարցում։ Պարզապես մեկ-մեկ սիրտս
ցավում է:
– Ձեր ընտանիքում կոնֆլիկտներ չէի՞ն լինում, չէ՞ որ հայրենադարձները
հավատացյալ էին, իսկ խորհրդային շրջանում կարելի էր հավատալ միայն
Կոմունիստական Կուսակցությանը:
– Մեր ընտանիքը միշտ համերաշխ է եղել: Հայրս Վազգեն Առաջին վեհափառի օրոք
եղել է Եկեղեցական գերագույն խորհրդի անդամ: Այդ իմաստով իմ մեջ
երկակիություն կար. մի կողմից` եկեղեցին ու կրոնը մեր տանը արժեք էին,
մյուս կողմից` ես բնույթով աթեիստ էի: Բայց ներքին հավատք միշտ ունեցել
եմ: Երեւի մենք մի քիչ բիրտ էինք, ու այնքան ճկուն չէինք, որ եկեղեցում
ամուսնական ծիսակատարությունը գոնե գեղեցիկ արարողություն ընդունվեր: Չէ՞
որ երիտասարդների մեծ մասը ոչ թե հավատքով, այլ արարողության համար էին
եկեղեցում պսակվում։ Եվ հենց այդ բացը լրացնելու համար էր, որ
Երիտասարդական պալատում բացվեց ԶԱԳՍ-ի բաժանմունք, որտեղ ամուսնական
արարողությունն անցնում էր երգեհոնային երաժշտության ներքո: Մենդելսոնի
հանդիսավոր երաժշտության ուղեկցությամբ։
– Օրերս Ձեր ծննդյան օրն էր: Ինչպե՞ս եք սովորաբար նշում:
– Սովորաբար նշում եմ տանը հարազատներիս ու ընկերներիս հետ: Շատ զանգեր են
լինում: Եվ ես շատ եմ ուրախանում, որ զանգահարում ու ինձ շնորհավորում են
ոչ թե որպես պաշտոնյա, այլ որպես Աիդա Թոփուզյան: Դա ամենամեծ գնահատականն
է:
– Իսկ խոհանոցում ո՞վ է այդ օրը լինում:
– Իհարկե ես: Ես շատ եմ սիրում հայկական խոհանոցը, մայրիկիցս մի քիչ էլ
սովորել եմ արաբական ուտեստներ պատրաստել: Մայրս շատ համով ձեռք ունի։ Շատ
բազմազան է իր խոհանոցը, շատ համով տոլմա է պատրաստում, բայց ամուսինս իմ
պատրաստածն է ավելի նախընտրում, զոքանչին ասելով՝ «Ես Ձեր պատրաստած
տոլման պաշտում եմ, իսկ պաշտամունքի առարկան չեն ուտում»: