Նանա Արամյանի արվեստանոցում կտավներն ասես հաղորդակցվում են իրար հետ: Արվեստանոցի պատից կախված մեծ ժամացույցի զարկերն են ժամանակ առ ժամանակ լսվում, ու կրկին շարունակվում է կտավների լուռ մենախոսությունը: Նկարչուհու գրեթե բոլոր աշխատանքներում դրամատիզմի ֆանտաստիկ դրսեւորումներ կան: Ոմանց համար Նանայի գործերը, չգիտես ինչու, հակաէսթետիկական են ու չափազանց համարձակ, որովհետեւ այնտեղ կարող ես գտնել մարդուն՝ իր անատոմիական մանրամասնություններով, իսկ շատերը նկարչուհու աշխարհում գտնում են իրենց` էմոցիոնալ ողջ շերտերով, փորձում են հասկանալ իրենց որոնումները, վախերը, հույզերը: Նանայի կտավներում մարդն իր ենթագիտակցական ու անգիտակցական տարածական դաշտում է, ազատության մեջ, այլ կերպ ասած` սյուրռեալիզմի ինքնատիպ տարածության մեջ…
– Հայրս` Վաղարշակ Արամյանը, սյուրռեալիզմի ջատագովներից էր (մատնացույց է անում գեղանկարիչ Վաղարշակ Արամյանի 1974թ. սյուրռեալիստական գործերից մեկը.- Մ.Մ.): Այն ժամանակ սյուրռեալիստական գործ ստեղծելը համարվում էր խիզախ քայլ: Սյուրռեալիզմը դեռ մանկուց ինձ հարազատ էր:
– Սյուրռեալիստական գործը հասարակության կողմից որքանո՞վ է ընկալվում:
– Շատ հաճախ սյուրռեալիստական գործերն ընդունվում կամ մեկնաբանվում են արտաքին դեֆորմացիաներով, ֆորմաներով: Սակայն իրականում սյուրռեալիստական գործն ավելի խորիմաստ է: Առարկայի դեֆորմացումը պետք է աննպատակ չլինի: Ճիշտ է, ես իմ գործերը չեմ բնորոշում իբրեւ հստակ սյուրռեալիստական գործեր, բայցեւ այնտեղ առկա է սյուրռեալիստական մտածելակերպը: Կարծում եմ` ինձ մոտ ավելի շատ պոստմոդեռնիստական վիճակ է, քանի որ փորձում եմ համադրել այն ամենը, ինչի ազդեցությունը կրել եմ: Ընդհանրապես աշխատանքներիս համար կարեւորագույն խթան էր արվեստի ամբողջ պատմությունը: Օրինակ, բավական մեծ ազդեցություն եմ կրել բարոկկո ոճից: Այնուամենայնիվ, ավելի շատ զգացվում է դասական սյուրռեալիզմի ազդեցությունը: Ի դեպ, վերջերս դադաիզմի եւ սյուրռեալիզմի հրաշալի ցուցահանդեսի էի մասնակցում Հռոմում, որից ստացած տպավորությունները մինչ օրս վերապրում եմ: Թերեւս վերջին աշխատանքներիս շարքը` «Մանուշակագույն կրքերը», ստեղծվեց այդ տպավորությունների շնորհիվ:
– Իսկ Հայաստանում շա՞տ են սյուրռեալիստ-նկարիչները:
– Չէր ասի, թե այդքան շատ են, բայց որոշ նկարիչների արտահայտչամիջոցը նման է դրան: Ավագ սերնդից կնշեի Սարո Կալենցին, ում ոճը շատ հոգեհարազատ է ինձ: Ինձ համար նա դասական սյուրռեալիզմի ներկայացուցիչ է:
– Քո կարծիքով` ի՞նչ է դրված սյուրռեալիզմի հիմքում:
– Նախեւառաջ` մարդու ենթագիտակցության հետ խաղն ու այդ ֆորմաների պատկերումը: Սյուրռեալիզմն իր մեջ ունի սյուժետային գիծ: Այն զգացողությունը ներկայացնում է անձնավորված ձեւով: Սյուրռեալիստական գործի պարագայում մարդու հոգեկան ամբողջ շերտերը բացվում են, այլ կերպ ասած` մաքրելով հասնում ես մինչեւ մարդու հոգեկան աշխարհի խորքը: Նկարիչը երջանիկ է այնքանով, որ կարողանում է ոչ միայն այդ ամենը վերլուծել, վերապրել, այլեւ արտահայտել այն կտավի միջոցով:
– Մարդու անգիտակցական եւ ենթագիտակցական ոլորտների պատկերումը խորապես զգացվում է քո գործերում, որտեղ մարդը ներկայանում է առանց սահմանների:
– Հատկապես «Մանուշակագույն կրքերում» դա ավելի ակնհայտ է, որի դեպքում խոսքը մաքուր ենթագիտակցական դաշտի մասին է: Գուցե այդտեղ պատկերված կերպարները շատերին հակաէսթետիկական թվան, բայց դա իրականում մարդն է:
– Քո կտավներում նկատվող երկխոսությունների դեպքում անգամ մարդիկ կարծես մենակ են: Ինչո՞ւ: Մի՞թե մարդը միշտ մենակ է զգում իրեն:
– Մարդը միշտ փնտրում է ինչ-որ բան, որպեսզի միայնակ չլինի, չնայած շատ հաճախ նա շրջապատված է լինում ընկերական շրջապատով: Սակայն, այնուհանդերձ, մարդը միշտ մնում է ինքն իր հետ: Ինձ համար նկարչությունը ոչ թե կոնցեպտուալ գաղափարներ արտահայտելու ձեւ է, այլ զգացողությունների ենթագիտակցական շերտերի բացահայտում:
– Իսկ քաղաքականությո՞ւնը: Չէ՞որ շատ արվեստագետներ իրենց մանիֆեստներում հստակ նշում են, որ արվեստն առանց քաղաքականության գոյություն ունենալ չի կարող:
– Դա ինձ համար օտար հայացք է: Քաղաքական կամ սոցիալական վիճակներն արվեստում ինձ երբեւէ չեն հետաքրքրել: Դրանք ինձ համար կեղծ են: Ինձ միշտ հետաքրքրել է մարդն՝ իր ենթագիտակցական դաշտով:
Մարդը ջերմ մի էակ է, որին շերտ առ շերտ մերկացնելով` կարելի է տեսնել հոգին: Իսկ ինձ հետաքրքրում է մարդու հոգին, նրա էմոցիաները, այսինքն` մարդն իր զգայական մակարդակով: Կան երեւույթներ, որոնք գաղափարական իմաստով կարելի է տեսնել IT աշխարհի տեխնոլոգիաներում: Իմ աշխարհընկալման մեջ դա մի նոր շերտ է ստեղծել: Անգամ համակարգչային գրաֆիկական ֆորմաներին փորձում եմ «սյուր» մոտեցում տալ:
– Այսինքն` համակարգչային գրաֆիկաներն ու գեղանկարչական արվեստն իրար ես փոխկապակցում:
– Այո, երկուսի դեպքում էլ փոխազդեցությունը բավական մեծ է: Անգամ տեխնիկական որոշ մասեր ինձ համար դառնում են սիմվոլներ, որոնք օգտագործում եմ իմ գործերում, ինչպես, օրինակ, պլատաները:
– Որոշ նկարներում հատուկ կարգավիճակ ունեն մողեսները: Դրանք ի՞նչ են խորհրդանշում:
– Մողեսները մտացածին կերպարներ են: Դրանք սովորական մողեսներ չեն: Շատ հնարավոր է, որ դրանք ռոբոտներ են: Վաղ շրջանի իմ գործերում միշտ եղել է մողեսի գաղափարը: Դա միջանկյալ տարածությանը պատկանող էակ է, որն էմոցիոնալ չէ, եւ կարող է լինել մի կերպար, որը բաժանում է մտային ու էմոցիոնալ աշխարհը: Միգուցե մողեսը հենց ժամանակի սիմվոլն է: Այն լայնորեն օգտագործում էի վիդեո-արտ-ում:
– Ու կարծես բոլոր գործերում իրենք իրենց ճիշտ տեղն ունեն:
– Թերեւս, ճիշտ է: Առանց մողեսների աշխատանքս վերջնական տեսք չի ունենում: Այն ավելի շատ հայացք է դրսից: Շատ եմ օգտագործում նաեւ երկրաչափական աբսուրդիստական ֆորմաներ, որոնք կարող են ներկայանալ որպես քանդակներ: Իմ վերջին աշխատանքում, որը դեռ չեմ ավարտել, պատկերել եմ մի կին, որը եւ՛ բազմոց, եւ՛ երկրաչափական մարմին է, ու ներկայացնում է Մյոբյուսի հանրահայտ օղակը: Իսկ Մյոբյուսի օղակը Էվկլիդեսյան երկրաչափության հաղթահարումն է, եւ անվերջությանը մոտենալու սիմվոլներից է: Մյոբյուսի ութաձեւ ֆորմաների պտույտի ժամանակ շատ կարեւոր է այն տարածության մեջ ներխուժելը, որտեղ դու ազատ ես: Իսկ ինձ համար դա արվեստն է: Ինչ-որ իմաստով արվեստը մոգական ուժ ունի, ու թվում է, թե մտնում ես երկխոսության մեջ, ինչը մարդու ազատագրվելու, ազատություն ստանալու լավագույն միջոցն է:
– Ո՞րն է պատճառը, որ մեր հասարակությունը մինչ օրս աբստրակտ նկարչությանը վերաբերվում է իբրեւ «խզբզանքների», միտք չպարունակող «անիմաստ» գործերի:
– Կարծում եմ` պատճառը արվեստագետի եւ դիտորդի միջեւ երկխոսության բացակայությունն է: Քիչ են այն մարդիկ, ովքեր ընկալում են աբստրակտ կամ սյուրռեալիստական գործերը: Ժամանակակից արվեստն ընկալելու համար կարեւորագույն նախապայման է արվեստի մասին իմանալը, որոշակի գաղափարական բազա ունենալը, հակառակ դեպքում չես կարող հասկանալ: Ժամանակակից արվեստի մեջ պետք է փնտրել ոչ թե գեղեցիկը, այլ փնտրել գաղափարը:
– Քո աշխատանքներում մեծ էներգետիկա ունեն գույները` հատկապես սեւն ու մանուշակագույնը: Ի՞նչ երեւույթներ են թաքնված այդ գույների ետեւում:
– Գույնի սիմվոլիկան շատ կարեւոր է ինձ համար: Տոտալ սեւը խորհրդանշում է անվերջությունը, մթությունը, որտեղ մարդն իր երազների, ֆանտազիաների հետ է: Իսկ այստեղ մարդ կարող է տեսնել այն ամենը, ինչ ուզում է: Մանուշակագույնը հոգեւոր ու ֆիզիկական կրքերի արտացոլումն է, եւ ամենակրքոտ գույներից է: Ի դեպ, սեւ ու մանուշակագույն գույներն ինձ համար ասես լոգոտիպային են դարձել:
– Կարմրի՞ց էլ է կրքոտ մանուշակագույնը:
– (Ժպտում է.- Մ.Մ): Չէ, կարմիրից հաստատ կրքոտ չէ: Սեւ, մանուշակագույն, կարմիր` սրանք իմ գունային գամմաներն են:
– Ե՞րբ էր քո վերջին անհատական ցուցահանդեսը:
– 2005թ. ՆՓԱԿ-ում:
– Ընկալման խնդիր ունեի՞ր:
– Այդ իմաստով բազմակարծություն կար: Ոմանք ասում էին` պատկերված կերպարները վախ են ներշնչում, ոմանք էլ իրենց ինքնարտահայտումն էին գտնում այնտեղ:
– Որքան գիտեմ՝ դու նույնպես մեծապես ներշնչվում ես Կարավաջոյից, այո՞:
– Կարավաջոն այն բացառիկ նկարիչներից է, ով իկոնայի հասնող կերպար է ինձ համար: Ես հիանում եմ նրա կերպարների հանգստությամբ, որտեղ այնքան մեծ ուժ կա: Նրա շնորհիվ է, որ բարոկկո արվեստն ինձ հետաքրքրում է, եւ այսօր իմպրովիզացիայի հնարավորություն է տալիս: Այլ կերպ ասած` կարավաջիզմի գաղափարն ինձ համար միշտ հետաքրքիր է:
– Ի վերջո, հասարակությունը քեզ ավելի շատ ճանաչում է իբրեւ Մինաս Ավետիսյանի հարս, նրա որդու` նկարիչ Նարեկ Ավետիսյանի կին, քան տաղանդավոր նկարչուհի Նանա Արամյանի: Ինչո՞ւ ես թաքնվում ստվերում: Ե՞րբ է գալու Նանա Արամյան նկարչուհուն գնահատելու ու ճանաչելու ժամանակը:
– (Ծիծաղում է.- Մ.Մ.) Կարծում եմ` այս տարի անհատական ցուցահանդեսի կազմակերպումը պատասխան կտա քո բոլոր հարցերին:
– Ուրեմն` սպասե՞նք:
– (Ժպտում է.- Մ.Մ.)…