Վիեննայի ճարտարապետական թանգարանի տնօրեն, Ճարտարապետական թանգարանների միջազգային կոնֆեդերացիայի նախագահ, ինչպես նաեւ` Ճարտարապետության ոլորտում Միս վան դեր Րոհեի անվան եվրոպական մրցանակի եւ Հանրային տարածքի եվրոպական մրցանակի կոմիտեների անդամ Դիտմար Շնայներն արձագանքել է Երեւանի «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դալիճի քանդման վտանգին եւ ներկայացրել դահլիճը փրկելու եւ վերակենդանացնելու իր տեսակետը:
– Տեսե՞լ եք արդյոք այն շինությունը, որը մենք փորձում ենք փրկել ոչնչացումից:
– Ես տեսել եմ շենքը` ոչ ամբողջությամբ, իհարկե, քանի որ դահլիճի առջեւ գտնվող սրճարանը, քիչ թե շատ, քողարկում է այն: Բայց դա ինձ համար բավական էր շինության կառուցվածքը, գործառույթը եւ շրջակայքի մեջ ինտեգրումը տեսնելու համար, այնպես որ` ես կարծում եմ, որ, հաշվի առնելով վերջինիս հասարակական գործառույթը եւ դրա կառուցվածքային ու ճարտարապետական ներդաշնակության որակների համակցությունը, այդ դահլիճը եզակի կառույց է նաեւ միջազգային մակարդակում: Մենք նման բացօթյա կինոթատրոններ Եվրոպայի այլ քաղաքներում չունենք:
– Ի՞նչ եք կարծում, արդյոք կառույցն ունի՞ բացառիկ ճարտարապետական արժեք: Քանի որ դա մեր հիմնական առարկություններից է, որոնք ներկայացնում ենք քանդման որոշումը կայացրած անձանց:
– Այո՛, իհարկե:
– Այն կառույցները, որոնք պատմականորեն շատ հին չեն, սակայն կերտել են իրենց պատմականությունը, ներգրավվել են մեր առօրյա կենցաղում եւ ունեն նաեւ բարձր ճարտարապետական արժեք, ի՞նչ կանեիք, եթե այդպիսի բան պատահեր նման մի կառույցի հետ Եվրոպայում: Ինչպիսի՞ն կլիներ արձագանքը:
– Կարծում եմ՝ շատ կարեւոր է, որ նման շենքերը, ինչպեսեւ՝ իրենց գործառույթները պահպանվեն: Իհարկե, ողջ աշխարհում գտնվող պատմամշակութային ժառանգության կոմիտեների համար դժվար է պահպանել 20-րդ դարի շինությունները նաեւ տեխնիկական տեսակետից, քանի որ նրանք կառուցվածքայնորեն համակցված են եւ մակերեսում շատ փխրուն են, սակայն դա հնարավոր է անել: Մենք նման շատ հաջող օրինակներ ունենք. դա մեր ամենօրյա պատմության մասն է կազմում ոչ միայն ճարտարապետական ժառանգության համատեքստում:
– Ինչպե՞ս եք պատկերացնում քաղաքային հյուսվածքի հին եւ նոր կառույցների միջեւ հակադրությունն ու համահնչեղությունը: Թերեւս նկատել եք, Երեւանի քաղաքաշինական կառուցվածքը բավականին ավանդական է, եւ հաճախ շատ բարդ է ճեղքել այդ կարծր ավանդականությունն ու կառուցել ոչ այդքան ավանդական կառույց: Ինչպիսի՞ լուծում եք տեսնում Երեւանի նման ավանդական քաղաքի դեպքում:
– Կարծում եմ, որ «Մոսկվա» կինոթատրոնի բաց դահլիճը Երեւանի համընդհանուր ժառանգության իսկապես շատ լավ օրինակ է, քանի որ Երեւանն, իրոք, շատ հազվագյուտ քաղաք է, որտեղ կարելի է տեսնել շինությունների եւ կառուցապատման տարբեր դեմքերը, տարբեր տասնամյակները: Այսպիսով, դահլիճը ներդաշնակված է իր շրջապատին: Այստեղ կարելի է իրապես տեսնել տարբեր ճարտարապետական ժամանակաշրջանները եւ ոճերը՝ ինչպես որ են: Այն նման չէ այլ քաղաքների, եւ կարծում եմ, որ դա Երեւանի յուրօրինակ հատկանիշն է: Հենց այդ պատճառով է, որ անհրաժեշտ է պահպանել ոչ միայն մեկ շինությունը, ոչ միայն ժամանակաշրջանի մեկ խորհրդանիշը, այլեւ տարբեր ժամանակաշրջանների` հատկապես, իհարկե, 20-րդ դարի մի շարք շենքերը: Դա ոչ թե գրացուցակային նմուշ է, այլ քաղաքի ինքնության մասը:
– Ցավոք, արդեն կորցրել ենք մեր քաղաքի 18-19-րդ դդ. մի հսկայական շերտգ
– Վտանգված են ոչ միայն Երեւանի, այլեւ ամբողջ աշխարհի, հատկապես` հյուսիսային կիսագնդի շատ նման կառույցներ: Արեւմտյան Եվրոպայում մենք նույնպես շարունակ բանավիճում ենք 1950-1970-ական թթ. շինությունների ճակատագրի շուրջ, քանի որ դրանք իսկապես խոցելի են իրենց կառուցվածքով, դրանց պահպանությունն իսկապես անհրաժեշտ, սակայն եւ` բավականին բարդ գործ է:
– Հասարակական կարծիքն ինչպե՞ս է ներազդում հասարակական տարածքի ստեղծման եւ ճարտարապետության ձեւավորման եւ պահպանման վրա:
– Դա շատ կարեւոր հարց է, որովհետեւ հատկապես 20-րդ դարի շինությունների դեպքում մենք դեռեւս հասարակության լայն շերտերի կողմից ճանաչման խնդիր ունենք: Դա կրթական մի գործընթաց է, որը հարկավոր է ձեռնարկել` այդ կառույցների եւ նրանց ստեղծած տարածքների արժեքը բացատրելու համար: Հնարավոր է նաեւ, որ ինչ-որ պատճառներով շենքը մեծ համակրանք չվայելի, բայց դա ոչ մի կերպ չպետք է ներգործություն ունենա այդ շենքի եւ ստեղծած միջավայրի արժեքի վրա: Այնպես որ` հարկավոր է բացատրել այդ ամենը, եւ եթե շենքը կարեւոր է ճարտարապետական եւ պատմական առումով, ապա պետք է պայքարել նրա համար, տեղեկացնել մարդկանց դրա արժեքների մասին: Միգուցե մարդիկ այդ ամենը դեռեւս չգիտեն, բայց 20-30 տարուց անպայման կգնահատեն:
– Կարո՞ղ եք բերել օրինակներ, թե ինչպես է հասարակական կարծիքը Ավստրիայում կամ մեկ այլ եվրոպական երկրում իշխանություններին հարկադրել շենքը փրկել ոչնչացումից կամ չկառուցել որեւէ շենք` քաղաքային տարածքը չխաթարելու համար:
– Արեւմտաեվրոպական երկրներում դա միանգամայն բնական գործելակերպ է: Միայն պատմամշակութային ժառանգության կոմիտեների գործունեության բաժինը շենքերի փրկության հարցում 50% է կազմում: Մյուս 50%-ը պայմանավորված է հասարակական շարժումներով: Ահա մի օրինակ, թե ինչպես կարող է փոխվել վերաբերմունքը պատմական շենքերի հանդեպ: Վիեննան հռչակավոր է Յուգենդշտիլ ուղղության իր շենքերով, սակայն այդ շենքերը ոչնչացվում էին մինչեւ անցյալ դարի 80-ականների կեսերը: Տեղի ունեցավ մի մեծ ցուցահանդես` «1900-ականների Վիեննան» խորագրով, որը շատ հաջող ընթացավ եւ գրեթե մեկ տարի անց լիովին փոխեց հասարակության վերաբերմունքը: 1900-ականների Վիեննայի բոլոր շենքերը փրկվեցին ոչ միայն պատմամշակութային կոմիտեի, այլեւ` հասարակ մարդկանց շնորհիվ: Այնպես որ` սա մի տիպիկ օրինակ է. եթե փորձեք մեր օրինակին հետեւելով նման մի մեծ ցուցահանդես կազմակերպել, ապա դրանից հետո ոչ միայն ժողովուրդը, այլեւ իշխանական կառույցները կգիտակցեն այդ շենքերի արժանիքներն ու արժեքը: Եվս մի ցայտուն օրինակ բերեմ` Վիեննայում Օտտո Վագների նախագծած շատ գնացքի կայարաններ կային, եւ դրանք շարունակ ոչնչացվում էին մինչ 80-ականների կեսերը: Ցուցահանդեսից հետո ոչ ոք այլեւս չփորձեց այդ կայարաններին դիպչել:
– Այսինքն, կառույցների պահպանության գործընթացի կարեւոր բաղադրիչներից է հասարակությանը կրթե՞լը:
– Ոչ միայն կրթելը, այլեւ այդ շենքերի արժանիքների եւ որակի մասին իրազեկելը: Կարծում եմ` «Մոսկվա» կինոթատրոնի բաց կինոդահլիճի օրինակը շատ կարեւոր է, քանի որ միայն դրա գործառույթը բավական է այն պահպանելու համար: Նաեւ կարծում եմ, որ դուք որեւէ կառուցաշեն իրավասու անձ կամ ձեռներեց չեք գտնի, ով կարողանա նմանօրինակ գործառույթով մի նոր շենք կառուցել: Վստահ եմ, որ դա հնարավոր չէ: Այնպես որ, սա կարող է նաեւ հաջող հասարակական փորձառություն լինել ոչ միայն շինությունը պահպանելու, այլեւ դրա ֆունկցիոնալությունը վերականգնելու առումով: Եվ կարծում եմ, որ այն կարող է չափազանց հետաքրքիր դեր կատարել` սոցիալական հանրային տարածքի առումով: Այն վերաաշխուժացնելու հնարավորության մասին մտածելը շատ հետաքրքիր մարտահրավեր կարող է լինել:
– Հայաստանը, ի թիվս եվրոպական այլ երկրների, ճարտարապետական կառույցների պատմական եւ մշակութային արժեքների պահպանության եւ վերականգնման համաձայնագիր է ստորագրել: ՀՀ կառավարությունը բաց կինոդահլիճի շենքն ապօրինաբար հանել է պահպանվող հուշարձանների ցուցակից, եւ եթե դահլիճի քանդման դեմ իրականացվող գործողությունները հաջողություն չունենան, ի՞նչ եք կարծում` եվրոպական այնպիսի կազմակերպություններից, ինչպիսին, օրինակ, Ձեր կազմակերպությունն է, հակազդեցություն կցուցաբերվի՞:
– Անշո՛ւշտ: Երբ ես վերադառնամ Վիեննա, կփորձեմ այս խնդրի վերաբերյալ կապվել որոշ մարդկանց հետ: Գոյություն ունի ICOMOS կազմակերպությունը, որը համաշխարհային անշարժ ժառանգության պահպանության հարցերով է զբաղվում, կան նաեւ UNESCO-ի խորհրդականները: Կարծում եմ, մենք կարող ենք այս խնդիրն արծարծել Եվրոպայի մասշտաբով, եւ համոզված եմ, որ եվրոպական այդ կազմակերպությունները հետաքրքրված կլինեն: Թո՛ւյլ տվեք խոսքս ամփոփել հետեւյալ մտքով` եթե բաց կինոդահլիճը կրկին սկսի գործել, եթե դուք այն առաջարկեք հանրությանը՝ իբրեւ նոր հարթակ, միջոցառումների վերակենդանացած տարածք Երեւանում, ապա համոզված եմ, որ այն շատ հետաքրքիր վայր կարող է դառնալ նաեւ ամառային զբոսաշրջիկների համար, քանի որ այն եզակի է քաղաքում: Ես միանգամայն համոզված եմ, որ այն չափազանց հետաքրքիր վայր կդառնա Երեւան այցելող յուրաքանչյուր զբոսաշրջիկի համար եւ կներառվի Եվրոպայում եւ Ամերիկայում զբոսաշրջիկների համար լույս տեսնող ցանկացած քաղաքային ուղեցույցում:
Սեւադա ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ