Երբեւէ չես էլ երեւակայի, որ աշխարհում ամենադեմոկրատական էլեկտրոնային կայք ճանաչված «reddit»-ը հիմնադրել է մի երիտասարդ, ով այն ժամանակ ընդամենը 23 տարեկան էր: Դա 2004 թվականն էր, որից 3 տարի անց նույն երիտասարդը հիմնադրեց «Breadpig» սոցիալական ձեռնարկությունը, որը հայտնի է իբրեւ զվարճալի ապրանքներ ստեղծող ու վաճառող ընկերություն: Ի դեպ, վերջին զվարճալի ապրանքը` xkcd գիրքն էր, որը վաճառվեց շուրջ 25.000 օրինակից: Սոցիալական ձեռներեցն ընկերությունից ստացած եկամուտը տրամադրում է բարեգործական նպատակներով: Ու հաճելին այն է, որ, աշխարհում ճանաչված լինելով հանդերձ, նա խոսում է առանց մեծամտության, բայց` անգլերեն:
– Դուք հայ եք, բայց խոսում եք անգլերե՞ն:
– Ցավոք, ես հայերեն չգիտեմ: Դեռ նոր եմ սկսել սովորել հայերեն: Իրականում ես շատ եմ ուզում հայերի հետ հաղորդակցվել մայրենի լեզվով: Հիմա մասնավոր դասեր եմ անցնում եւ կարող եմ մի քանի բառ ասել, օրինակ՝ բարի օր, պարոն, բարի օր, տիկին, բարի օր, օրիորդ: Եվ, իհարկե, մոռացա ասել կարեւոր բառը` շնորհակալություն: Հուսով եմ` շուտ կսովորեմ հայերենը:
– Դժվա՞ր է:
– Առոգանության, արտասանության իմաստով շատ դժվար է: Կան տառեր, որոնց իմ լեզուն սովոր չէ, թեեւ ես ամեն կերպ փորձում եմ ճիշտ արտասանել (ժպտում է` փորձելով արտասանել ձ եւ ծ տառերը.- Մ.Մ.):
– Որտեղի՞ց եք արմատներով:
– Ես ծնվել եմ Նյու Յորքում, որտեղ ապրել եմ մինչեւ 3 տարեկանս: Հայրս արմատներով հայ է, մայրս` գերմանուհի: Հայրս ծնվել է Սան Ֆրանցիսկոյում: Նրա հայրը, այսինքն` պապս՝ Ջոն Օհանյանը, ծնվել է 1922թ. Բինգհամպտոնում (Binghampton): Իսկ նրա հայրն ու մայրը ԱՄՆ տեղափոխվեցին 1915թ.: Նրանք ապրում էին Արեւելյան Անատոլիայում գտնվող Խարբերդ քաղաքում: Նրանք քաղաքից մեկնեցին առանց ընտանիքի անդամների, ովքեր մեծամասամբ սպանվեցին թուրքերի կողմից: Իսկ տատիկս` Էլիզաբեթ Տեր-Գրիգորյանը, ծնվել էր Մարսելում, նրա ծնողները Ֆրանսիա գաղթել էին Բիթլիսից, որը Վանա լճի մոտ է: Հիշում եմ`դեռեւս դպրոցական տարիներին դասարանի աշակերտների ամերիկյան անունների կողքին միշտ զարմանքով էին արտաբերում իմ ազգանունը` Օհա՛նյան: Սա հաճախ շփոթության տեղիք էր տալիս: Ինձ միշտ հարցնում էին, թե արդյո՞ք ես իռլանդացի եմ: Նման հարցերին միշտ պատասխանում էի` «Բնավ ոչ: Ես հայ եմ»: 99 տոկոսը գաղափար չուներ, թե ինչ է Հայաստանը: Մի կողմից էլ՝ շատ հաճելի էր, որովհետեւ մենք լայն հնարավորություններ ունենք, ինչո՞ւ չէ, մեր ազգի ու մշակույթի մասին պատմելու: Կարծում եմ` դա նաեւ լավ միջոց է նրանց կրթելու համար, չնայած ես մինչ այդ դեռ Հայաստան չէի եկել ու ընդհանրապես գաղափար չունեի անգամ տեղի հասարակության մասին: Պապիկս շատ էր պատմում Հայաստանի ու հայերի մասին, իսկ ես պապիկիս պատմածները տարածում էի իմ շրջապատում` ասելով, որ այն, ինչի միջով անցել են հայերը, որեւէ ազգ չի անցել: Իրական Հայաստանը տեսնելու ու ճանաչելու համար պետք է ապրել այստեղ որոշակի ժամանակ:
– Այսօր աշխարհը ինչո՞վ է ճանաչում Հայաստանը: Արդյո՞ք վատ չէ, որ մենք ամեն կերպ ուզում ենք, որ մեզ Ցեղասպանության փաստով ճանաչեն:
– Ես չեմ կարող խոսել Ամերիկայից դուրս գտնվող մարդկանց անունից, բայց շատ ամերիկացիներ ծանոթ չեն լինում Հայաստանին, մինչեւ հայի հետ չեն հանդիպում: Մեծանալով Ամերիկայի պես արվարձանային, սահմանափակ հանրության մեջ` ես շատ մարդկանց եմ հանդիպել, ովքեր երբեւէ չէին լսել Հայաստանի մասին: Նրանց միշտ փորձում եմ Հայաստանը ներկայացնել երկու փաստերի միջոցով` քրիստոնեությունը` որպես պետական կրոն ընդունած երկրի, եւ ցեղասպանություն տեսած ժողովրդի: 20-րդ դարի առաջին դաժան ոճրագործությունն էր հայերի ցեղասպանությունը, ինչպես նաեւ՝ Հոլոքոստը: Բայց բոլորս էլ գիտենք, որ Գերմանիան ճանաչեց իր կողմից կատարված դաժան սպանությունը: Այսօր Գերմանիայում անգամ թանգարաններ են բացել Հոլոքոստի դեպքերի սահմռկեցուցիչ տեսարանները պատկերող նկարներով: Մինչդեռ անհասկանալի է այն, թե ինչո՞ւ է աշխարհը անտեսում մեր Ցեղասպանության ճանաչումը: Եվրոպական քաղաքներում ճամփորդելիս էլ նկատվում է շարքային եվրոպացու վերաբերմունքը Հոլոքոստին: Թուրքիայի կողմից հայերի ցեղասպանության ճանաչումը, անշուշտ, ռազմավարություն է: ԱՄՆ-ում նույնիսկ շատերը չգիտեն հայերի ցեղասպանության մասին: Ես` որպես պատմության ֆակուլտետի ուսանող, ցավում եմ, որ այս պատմությունը մերժում են, բայց որպես հայ, ես ավելի շատ եմ հետաքրքրվում Հայաստանի ապագայով:
– Ի՞նչ կառաջարկեիք Հայաստանի տնտեսությունը զարգացնելու համար:
– Մենք բոլորս էլ գիտենք դրսում ապրող հայերի հաջողությունների մասին: Շատ ուրախ կլինեի, եթե այդ հնարավորությունները բերվեին Հայաստան: Կարծում եմ` Հայաստանի զարգացման բեռն ընկած է ներկա սերնդի ուսերին, ովքեր, սովետական մանկություն ունենալով, այժմ անկախ երկրի երիտասարդներ են: Չնայած Հայաստանի աշխարհագրական բոլոր դժվարություններին, այստեղ իսկապես հնարավոր է գլոբալ մակարդակի ներդրումներ կատարել, եւ, ինչո՞ւ չէ, գրավել համաշխարհային հանրության ուշադրությունը հաղորդակցության միջոցներով եւ ինտերնետը դիտել որպես համալիր հաղորդակցություն:
– Ե՞րբ սկսեցիք Ձեր գործունեությունն՝ իբրեւ սոցիալական ձեռներեց:
– Դեռեւս քոլեջում սովորելու տարիներին ես ու ընկերս հիմնադրեցինք մի ընկերություն: Այդ ժամանակ մենք սոցիալական ձեռներեցներ չէինք: Դա վեբ-սայթ էր` «reddit.»-ը, որտեղ մենք տեղադրում էինք նորություններ: Այդ ժամանակ ես 23 տարեկան էի: Շատ տարօրինակ զգացողություններ ունեի: Մենք որոշեցինք, որ ընթերցողները կքննարկեն նորությունները: Անսպասելի էր, որ կայքը վերածվեց հրաշալի բիզնեսի: Գլխավորն այն էր, որ այդ գումարներով մենք սկսեցինք օգնել մարդկանց: Դա մեզ շատ է ոգեւորում: Նկատենք նաեւ այն, որ մենք ընդհանրապես չենք պարտադրում մարդկանց գնել, այսպես ասած, «արտադրանքը»: Այն ժամանակ նույնիսկ դասախոսս ինձ ասաց, որ ես սոցիալական ձեռներեցությամբ եմ զբաղվում` առանց գիտակցելու:
– Եկամտաբե՞ր է:
– Անշուշտ, շատ եկամտաբեր է: Մենք ստացած եկամուտները միշտ բարեգործության նպատակներին ենք ծառայեցնում: Օրինակ, վերջին 2 տարվա ընթացքում շուրջ 100.000 դոլար ենք նվիրաբերել: Հարկային դաշտում մեր պարտավորությունները շատ-շատ են: Մենք վճարում ենք մեծ հարկեր: Այս պարագայում մեզ օգնում է նաեւ այն գործոնը, որ մարդիկ սիրում են մեզ, ու մեր գործը չեն դիտում իբրեւ բիզնես: Իսկ այն, որ կարողանում ես հենց նրանց միջոցով այլ մարդկանց օգնել, դա ավելի մեծ նպաստ է:
– Սպասո՞ւմ էիք, որ «reddit»-ը դառնալու է աշխարհի ամենադեմոկրատական էլեկտրոնային կայքը:
– Ցանկացած բիզնես սկսելու համար հատկանշական եմ համարում փոքր-ինչ գիժ ու խելացի լինելը: Գուցե թվարկածս առաջին գործոնը խանգարի, երբ ինքդ ես ուրիշի մոտ աշխատում, բայց երբ սկսում ես կազմակերպել աշխատանքը, հասկանում ես գործի կարեւորությունը: Եթե տարիներ առաջ ինձ ասեիք` դու աստղ ես դարձել, ես հաստատ կմտածեի, որ Դուք խելագար եք: Ամեն դեպքում ինձ նաեւ շատ օգնեցին տարբեր երկրներում իմ ուղեւորությունները:
– Այսօր «reddit»-ը համարվում է աշխարհի դեմոկրատական էլեկտրոնային կայքը: Սոցիալական մեդիայի անհրաժեշտությունը կա՞ր:
– «Reddit»-ի եւ մյուս կայքերի տարբերությունն այն է, որ «reddit»-ն ամենադեմոկրատական նորություններն է տալիս: Ընթերցողներն են որոշում նորությունները, իրենք են լուսանկարները դնում: Դու այնտեղ կարող ես գրել քո մեկնաբանությունը ու քննարկում կազմակերպել: Երբեմն շատ զվարճալի ու նաեւ խելացի թեմաներ են լինում:
– Այսինքն` էլեկտրոնային կայք` առանց լրագրողների՞:
– Մեր անձնակազմում լրագրողներ չունենք: Մենք ժուռնալիստիկայով չենք զբաղվում ու չենք որոշում թեմաները: Պարզապես մարդկանց օգնում ենք հաղորդակցվել:
– Ո՞վ եք, այսպես ասած, բուն մասնագիտությամբ:
– Մասնագիտությամբ պատմաբան-բիզնեսմեն եմ: Պատմություն շատ եմ սիրում, իսկ բիզնեսն իմ կեցության աղբյուրն է: Համոզված եմ` աշխատասիրության դեպքում փողը կշատանա: Բավական մեծ տարրեր կան բիզնեսում, բայցեւայնպես, միշտ պետք է հիշել ապրելու մասին:
– Առաջին անգա՞մ եք Հայաստանում:
– Այո: Ես միշտ ծրագրում էի Հայաստան գալ ու մի քանի ամիս մնալ այստեղ: Երբ ստացա «KIWA»-ի հրավերքը, իրոք, շատ հուզվեցի: Եկա` որպես կամավոր, եւ աշխատում եմ միկրոտնտեսական ինստիտուտում: Դասընթացներ եմ կազմակերպում սոցիալական ձեռներեցության մասին: Իմ նպատակն օգնելն է:
– Իսկ իրական Հայաստանը համապատասխանո՞ւմ էր Ձեր պատկերացրածին:
– Եկա այստեղ՝ առանց որեւէ պատկերացում ունենալու: Հաճախ ինձ շրջապատող մարդկանց հարցնում էի Հայաստանի մասին: Գրեթե միշտ ստանում էի ոգեւորիչ պատասխաններ: Նրանք պատմում էին, թե որքան հրաշալի է Հայաստանը, ոնց է այն փոխվել: Երբ օդանավն արդեն իջնում էր, սկսեցի հուզվել… Այստեղ սնունդն է բնական, ու, ցավոք, ես սկսում եմ շատ ուտել: Ամերիկա վերադառնալուց հետո լուրջ խնդիրներ կունենամ քաշիս հետ: Տնեցիներս հաստատ կզարմանան:
– Այնուհանդերձ, տնտեսական ի՞նչ հեռանկարներ ունենք:
– Եթե ես վաղը նախագահ դառնայի՞ (ծիծաղում է.- Մ. Մ.):
– Այսինքն` ուզում եք Հայաստանի նախագա՞հ դառնալ:
– Իհարկե ոչ: Դա ինձ համար չէ: Այն ժամանակը, որն անցկացնում եմ այստեղ, ինձ որոշակիորեն պատկերացում է տալիս Հայաստանի մասին: Կարծում եմ` Հայաստանում պետք է խրախուսեն տեղի ընկերություններին, ծրագրավորողներին, ներդրումներ կատարող անձանց: Այսօր կան հայեր, ովքեր, ապրելով օտար երկրներում, մեծ գումարներով օգնել են տեղի տնտեսությանը, բայց նրանք այդպես էլ Հայաստան չեն եկել: Արդյունաբերության մեջ պետք է խոշոր ներդրումներ անել: Ես միշտ բերում եմ Էստոնիայի օրինակը, որտեղ ստեղծեցին Skype-ը, ինչը միլիոնավոր դոլարների եկամուտ բերեց պետությանը: Սա, ինչ խոսք, խթան էր նաեւ Էստոնիայի տնտեսության զարգացման համար:
– Իսկ ինքներդ Հայաստանում կաշխատեի՞ք:
– Դժբախտաբար, ես չեմ կարող մնալ Հայաստանում: Իմ ընտանիքը փոքր է: Ես չունեմ ո՛չ քույր, ո՛չ եղբայր: Բայց ես որոշակի ծրագրեր ունեմ Հայաստանում իրականացնելու համար:
– Ձեր հիմնադրած «Breadpig» սոցիալական ձեռնարկության ամենավերջին ապրանքը xkcd գիրքն էր, որը վաճառվեց 25.000 օրինակով: Ինչո՞ւ որոշեցիք զվարճալի ապրանքներ արտադրել: Շահութաբե՞ր են:
– «Breadpig»-ն ընկերություն է, որն արտադրում է, այսպես ասած` «գիգի» ապրանքներ, որոնք ստեղծում են մարդիկ, ծրագրավորողները: Կոնկրետ xkcd գիրքը վեբկոմիկների մասին հավաքածու էր: Այնտեղ կային գիտական կատակներ, ռոմանտիկ պատմություններ եւ այլն: Այն յուրօրինակ գիրք է: Պարզ գեղագիտություն ունի, բայց մտածելու տեղիք տվող է:
– Ի վերջո, այսօր աշխարհն ինչի՞ կարիք ունի:
– Մենք հաղորդակցության կարիք ունենք: Իմ երազանքն է՝ տեսնել ինտերնետի ռեսուրսների զարգացումը: Մասնավորապես Հայաստանում անհրաժեշտ է ժամանակակից տեխնոլոգիական միջոցների զարգացում:
– Ի՞նչն է Ձեզ համար կարեւորագույնը բիզնեսում:
– Պատրաստել մի բան, որը մարդիկ սիրում են…
– Ի դեպ, ե՞րբ եք մեկնելու:
– Մինչեւ մայիս Հայաստանում կլինեմ, այնուհետ կգնամ ու կվերադառնամ սեպտեմբերին: