Ինչ վերաբերում է թռչնին, ապա գալիս է պահը, երբ նա պետք է թռչի, եւ թռչունը պարզ հասկանում է ամեն ինչ այնպես, ինչպես կա` հասկանում է, որ, թռչելով, նա թողնում է այն ամենը, ինչ ծանոթ է նրան, եւ հայտնի չէ, թե ինչ է նրան սպասում, այդուհանդերձ, հնազանդ թռչունն ակնթարթաբար ճամփա է ելնում, պարզության մեջ, լիակատար հնազանդության շնորհիվ, նա միայն մի բան գիտի, բայց գիտի անկասկած. որ այժմ հենց դրա համար է եկել ակնթարթը: Երբ թռչունը հանդիպում է այս կյանքի անբարեհամբուրությանը, երբ նրա վրա են թափվում անախորժություններն ու տհաճությունները, երբ նա ամեն առավոտ իր բույնը քանդված է գտնում, հնազանդ թռչունը դարձյալ սկսում է աշխատանքը նույն սիրով եւ ջանադրությամբ, ինչպես առաջին անգամ, պարզության մեջ, լիակատար հնազանդության շնորհիվ, նա միայն մի բան գիտի, բայց գիտի անկասկած` որ դա իր աշխատանքն է, որ հենց ինքը պետք է դա անի: Երբ պատահում է, որ թռչունը բախվում է այս աշխարհի չարիքին, երբ փոքրիկ երգող թռչունը, ով երգում է ի փառս Աստծո, ստիպված է լինում հաշտվելու այն բանի հետ, որ չարաճճի երեխան զվարճանում է, ծաղրելով նրան եւ դրանով ձգտելով, որքան հնարավոր է, խախտել երգի հանդիսավորությունը, կամ երբ մենավոր թռչունը իր համար սիրելի տեղ է գտնում, սիրելի ճյուղը, որի վրա նա հատկապես սիրում է նստել, փայփայելով, գուցե թե, իրեն համակող թանկագին հուշերը, եւ ահա հայտնվում է մարդը, ով ուրախություն է գտնում այն բանում, որպեսզի նրա վրա քար նետելով կամ ինչ-որ այլ կերպ, նրան քշի այդ տեղից, մարդը, ով ավաղ, նույնքան անխոնջ է չարիք գործելիս, որքան որ թռչունը, որին նա քշում եւ վախեցնում է, անխոնջ է իր փորձերում վերադառնալու այն բաներին, ինչը նա սիրում է, վերադառնալ հին տեղը, հնազանդ թռչունը հպատակվում է բացարձակապես ամեն ինչում, լիակատար հնազանդության շնորհիվ, նա միայն մի բան գիտի, բայց գիտի անկասկած` որ իրականում այդ ամենն իր հետ կապ չունի, որ այդ ամենը վերաբերում է իրեն սոսկ այլաբանորեն, կամ, ավելի ճիշտ, որ իրեն այդ ամենում վերաբերում է, բայց վերաբերում է անվիճարկելի, լոկ այն, որ լիակատար հնազանդության մեջ Աստծուն` հաշտվի դրա հետ:
Այդպիսին են շուշանն ու թռչունը, որոնցից մենք պետք է ուսանենք: Եվ դու չպետք է ասես` «Շուշանին եւ թռչնին հեշտ է հնազանդ լինել, չէ՞ որ ոչ մի այլ բան չեն կարող, կամ նրանք այլ կերպ չեն կարող, ընդ որում, հնազանդության օրինակ ծառայելը` նշանակում է բարօրություն գործել»: Դու չպետք է այդպես խոսես, դու ընդհանրապես չպետք է ոչինչ խոսես, դու պետք է լռես եւ լսես, չէ՞ որ, եթե շուշանն ու թռչունը իսկապես անհրաժեշտությունից բարօրություն են գործում, ապա գուցե թե քեզ էլ հաջողվի բարիք գործել: Չէ՞ որ դու էլ ես անհրաժեշտությանը ենթակա, եւ Աստծո կամքը կատարվում է անխուսափելիորեն, արդ, ուրեմն, ջանա բարիք գործել անհրաժեշտությունից, լիակատար հնազանդության մեջ կատարելով կամքն Աստծո: Աստծո կամքը կատարվում է անխուսափ` արդ, ուրեմն ջանա բարիք գործել անհրաժեշտությունից, լիակատար հնազանդության մեջ հպատակվելով Աստծո կամքին, այնչափ լիակատար հնազանդության մեջ, որպեսզի Աստծո կամքն իրագործելու եւ Նրան հպատակվելու առումով, դու հիրավի կարողանաս ինքդ քո մասին ասել` ես չեմ կարող ոչ մի այլ բան, ես այլ կերպ չեմ կարող:
Եվ այժմ քեզ հարկ է խորհրդածել այն մասին, թե ինչու շուշանի եւ թռչնի հետ համեմատած մարդուն իսկապես ավելի դժվար է լինել բացարձակապես հնազանդ, եւ այն մասին, որ` մարդու համար դարձյալ վտանգ գոյություն ունի, որը, համարձակվում եմ ասել, կապակցված է այն բանին, որ ընդունակ է նրա համար թեթեւացնելու այդ խնդիրը` Աստծո համբերությունը ձեռքից բաց թողնելու վտանգը: Չէ՞ որ, եթե դու երբեւէ իսկապես լրջորեն դիտարկել ես քո կյանքը, մարդկային աշխարհը, որն այնքան տարբերվում է բնության աշխարհից, ուր ամեն ինչ` բացարձակ հնազանդություն է, եթե դու երբեւէ այդպիսի դիտարկում կատարել ես եւ եթե դու այդ ժամանակ, բացի սարսուռից, ինչ-որ այլ բան էլ ես զգացել, ապա դու զգացել ես, թե որքան արդարացի է Աստված Իրեն կոչում Համբերանքի Աստված, չէ՞ որ Նա` Աստված է, որ ասում է` կամ-կամ, որ նշանակում է` կամ սիրիր Ինձ, կամ քամահրիր Ինձ, Նա մեզ տանելու համբերանք ունի, եւ ինձ, եւ մեզ բոլորիս: Եթե Աստված սովորական մարդ լիներ, ապա ի՞նչ կլիներ այնժամ: Այդժամ Նա` վերցնենք, օրինակ, ինձ` արդեն շատ վաղուց հոգնած կլիներ ինձանից, հոգնած կլիներ ինձ հետ գործ ունենալուց եւ կսրտնեղեր ինձանից, եւ կասեր անսահման ավելի մեծ իրավունքով` «Այս երեխան միաժամանակ անպիտան է, հիվանդագին, բութ եւ անհասկացող, եթե նրա մեջ ինչ-որ լավ բան էլ կար, ապա վատը խիստ շատ է նրանում` ոչ մի մարդ չի կարող դա տանել: Այո, ոչ մի մարդ ունակ չէ դա տանելու, դրան ընդունակ է միան համբերատար Աստված:
Իսկ հիմա մտածիր այն մասին, թե որքան անհամար են երկրի երեսին ապրող մարդիկ: Մենք՝ մարդիկ, ասում ենք, որ ցածր դասարանների ուսուցիչ լինելը` համբերություն պահանջող աշխատանք է, իսկ ինչ համբերություն ունի Աստված, որ ունակ է լինելու մարդկանց անթիվ բազմության ուսուցիչը: Եվ անսահմանորեն համբերության պետք ունի Նա, նաեւ այն պատճառով, որ այնտեղ, ուր Աստված ուսուցիչ է` բոլոր երեխաները առավել կամ նվազ չափով տառապում են երեւակայությամբ, թե իբր իրենք` մեծ հասուն մարդիկ են, երեւակայությամբ, որից շուշանն ու թռչունը միանգամայն ազատ են` ինչու, թերեւս, նրանց համար այդպես հեշտ է եւ հաջողվում է հնազանդ լինել միշտ եւ ամեն ինչում: «Մնում էր, կասի մարդ ուսուցիչը, որ երեխաներն իրենց հասուն մարդիկ երեւակայեն, այդպես կարելի է ընդհանրապես կորցնել համբերությունն ու հուսահատվել, ոչ մի մարդ չի կարող դա տանել, դրան ունակ է սոսկ համբերատար Աստված: Եվ Նա հիանալիորեն գիտի, ինչ է ասում, երբ Նա Իրեն անվանում է համբերանքի Աստված: Նա այդպես է կոչում Իրեն ոչ ըստ տրամադրության, Նա չի փոխվում տրամադրության մեջ, չէ՞ որ դա` անհամբերություն է: Նա հավերժությունից գիտի, որ քանի դեռ պիտի գոյություն ունենա ողջ երկրայինը, եւ դրանում` մարդկային ցեղը, Նա ստիպված կլինի լինել համբերանքի Աստված, չէ՞ որ այլապես անհնար է տանել մարդկային անհնազանդությունը: Շուշանի եւ թռչնի հանդեպ Նա հայրաբար Արարիչ եւ Պահապան է, եւ միայն մարդու հանդեպ Նա` համբերանքի Աստված է: Դա հիրավի մխիթարանք է, անհրաժեշտագույն եւ անարտահայտելի մխիթարանք, երբ Սուրբ Գիրքն ասում է, որ Աստված համբերանքի Աստված է, եւ մխիթարանքի Աստված, բայց միաժամանակ դրանք սարսափելի լուրջ խոսքեր են, որոնք ասում են, որ մարդուն հենց այնպես չէ բաժին հասնում այդ համբերությունը: Մարդը Աստծո մեջ բացահայտել է մի հատկություն, որը չգիտեն շուշանն ու թռչունը, որ միշտ եւ ամեն ինչում հնազանդ են Աստծուն, իսկ Աստված այնքան է սիրում մարդուն, որ վստահությամբ բացահայտել է նրա համար, որ Ինքն ունի այդ հատկությունը, որ Նա` համբերանքի Աստված է: Եվ ընդ որում այդ հատկությունը որոշակի իմաստով պատասխանում է, Օ՜, սարսափելի պատասխանատվություն` մարդկային անհնազանդությանը, որոշակի իմաստով պատասխանում է Աստծո համբերանքը: Դա մխիթարանք է, բայց այն կապված է սարսափելի պատասխանատվությանը: Մարդուն վստահված է իմանալու, որ եթե նույնիսկ բոլոր մարդիկ երես թեքեն նրանից, եթե նույնիսկ հենց ինքն էլ մոտ է այն բանին, որ երես թեքի ինքն իրենից, միեւնույն է, Աստված համբերանքի Աստված է: Դա անգնահատելի հարստություն է: Օ՜, միայն թե իրավամբ գործածիր այն, հիշիր, որ այդ խնայողությունները. երկնից Աստծո համար իրավամբ օգտագործիր այդ հարստությունը, կամ թե այն քեզ ավելի մեծ չարիքի մեջ կանկանի, կվերածվի իր հակադրությանը եւ կլինի արդեն ոչ թե մխիթարանք, այլ կդառնա քեզ համար մեղադրանքներից ամենասարսափելին: Չէ՞ որ քեզ շատ դաժան են թվում խոսքերը, որոնք, սակայն, ավելի դաժան չեն, քան ճիշտը` որ միշտ եւ ամեն ինչում «մեկեն» Աստծուն չապավինելը նշանակում է՝ քամահրել Նրան: Գուցե թե, այդժամ ոչ այնքան դաժան կլինի քեզ համար խոսքն այն մասին, որ Աստծո համբերությունից զուր օգտվելը կնշանակի Աստծուն քամահրել:
Այնպես որ, օգտվելով Ավետարանի վկայությունից, հոգ տար առ այն, որպեսզի հնազանդություն ուսանես շուշանից եւ թռչնից: Եվ դու սարսափից չես ընկրկի, եւ չես հուսահատվի, երբ քո կյանքը համեմատես այդ ուսուցիչների կյանքի հետ: Այստեղ հուսահատվելու կարիք չկա, չէ՞ որ դու պետք է նրանցից սովորես, եւ Ավետարանը սկզբում մխիթարում է քեզ, ասելով, որ Աստված համբերանքի Աստված է, իսկ հետո հավելում է` դու պետք է սովորես շուշանից եւ թռչնից, սովորես կատարելապես հնազանդ լինել, ինչպես շուշանն ու թռչունը, սովորել չծառայել երկու տերերի, այլ գուցե կամգ կամ:
Բայց եթե դու կարողացել ես դառնալ լիապես հնազանդ, ինչպես շուշանն ու թռչունը, ապա դու սովորել ես այն, ինչը որ պիտի սովորեիր, եւ դու սովորել ես դա շուշանից եւ թռչնից (եւ եթե դու լիովին սովորել ես դա, դու դարձել ես նրանցից այնքան կատարյալ, որ շուշանն ու թռչունը ուսուցիչներից պատկերի են վերածվում), դու սովորել ես ծառայել միայն Տիրոջը, սիրել Նրան եւ ապավինել Նրան միշտ եւ ամեն ինչում: Եվ այդժամ այն, ինչի մասին դու խնդրում ես, երբ աղոթում ես Աստծուն` Եղիցի կամք Քո, ինչպես երկնքում, այնպես էլ երկրի վրա, ինչը որ, իհարկե, այսպես թե այնպես, միշտ կատարվում է` կկատարվի եւ քեզանով, չէ՞ որ լիակատար հնազանդության դեպքում, քո կամքը միասնական է Աստծո կամքին, այնպես որ կամքն Աստծո, ինչպիսին է որ այն երկնքում, կատարվում է քեզանով երկրի վրա: Եվ այդժամ կլսվի քո խնդրանքը, երբ դու աղոթում ես` մի տար մեզ ի փորձություն, չէ՞ որ եթե դու լիապես հնազանդ ես Աստծուն, ապա քո մեջ ոչ մի երկիմաստ բան չկա, իսկ եթե քո մեջ ոչ մի երկիմաստ բան չկա, ապա դու ամբողջովին բացարձակ պարզ ես Աստծո առաջ: Այստեղ առկա է պարզությունը` պարզությունը, որը ողջ սատանայական խորամանկությունը եւ գայթակղությունների բոլոր ցանցերը անզոր են որսալու կամ հանկարծակիի բերելու: Չէ՞ որ այն, ինչ սատանան սրատես հետապնդում է, որպես իր ավար, բայց ինչը որ երբեք չունեն շուշանն ու թռչունը. ինչին որ ձգտում են բոլոր գայթակղությունները, բայց ինչը որ երբեք չունեն շուշանն ու թռչունը, դա` երկիմաստությունն է, դրա հիմքում միշտ, այսպես թե այնպես, ընկած է անհնազանդությունը, հենց այդ պատճառով էլ շուշանի եւ թռչնի մոտ բացակայում է որեւէ երկիմաստություն, չէ՞ որ նրանց մոտ ամեն ինչի հիմքում խորն ու հաստատապես դրված է լիակատար հնազանդությունը, եւ հենց դրա պատճառով, որ շուշանի եւ թռչնի մեջ բացակայում է որեւէ երկիմաստություն, նրանց անհնար է ներքաշել գայթակղության մեջ: Սատանան անզոր է այնտեղ, որտեղ ոչ մի երկիմաստ բան չկա, ինչպես անզոր է թռչնորսը իր բոլոր թակարդներով, երբ չկա եւ ոչ մի թռչուն, բայց այնտեղ, ուր կա երկիմաստության թեկուզ դույզն-ինչ նշույլ, այնտեղ սատանան ուժեղ է եւ գայթակղությունը հնարամիտ է, եւ նա սրատես է` նա, ով չարիքն է, ում որոգայթը գայթակղություն է կոչվում, իսկ ավարը` մարդկային հոգին է: Նա ինքն իրականում ոչնչով հրապուրիչ չէ, սակայն ոչ մի երկիմաստություն չի կարող նրանից թաքնվել, եւ նա կգտնի այն, եւ նրա հետ կգա գայթակղությունը: Բայց մարդը, ով լիակատար հնազանդությամբ թաքչում է Աստծո մեջ, նա կատարյալ անվտանգության մեջ է, իր հուսալի թաքստոցից նա կարող է տեսնել սատանային, բայց սատանան չի կարող նրան տեսնել: Իր հուսալի թաքստոցից, չէ՞ որ, որքան սրատես է սատանան երկիմաստության հանդեպ, նույնքան էլ նա կույր է գտնվում՝ դեմ առնելով պարզությանը, նա կույր կամ կուրությամբ զարկված է լինում: Եվ այդուհանդերձ, ոչ առանց սարսռալու է նայում սատանային նա, ով լիովին հնազանդ է, նա տեսնում է նրա առկայծող հայացքը, որն ասես միջաթափանց շամփրում է եւ երկիրը, եւ ծովը, եւ սրտի խորագույն գաղտնիքները, եւ որն իրոք կարող է դա, եւ ահա, այդ հայացքով, նա կույր է: Բայց եթե նա, ով գայթակղությունների ցանցեր է նետում, եթե նա կույր է քո հանդեպ, որ լիակատար հնազանդությամբ թաքչած ես Աստծո մեջ, կնշանակի, քեզ համար ոչ մի գայթակղություն գոյություն չունի: Աստված ոչ մեկին չի գայթակղում: Եվ, ուրեմն, լսված է քո աղոթքը` Մի տար մեզ ի փորձություն, այսինքն` թող որ չհամարձակվեմ ես երբեք անհնազանդության պատճառով իմ թաքստոցից դուրս գտնվել, եւ եթե ես, այդուհանդերձ, անհնազանդ եմ գտնվում, մի քշիր ինձ մեկեն իմ թաքստոցից, որից դուրս ես ակնթարթաբար գայթակղության մեջ կընկնեմ: Եվ եթե դու քո լիակատար հնազանդության շնորհիվ մնում ես քո թաքստոցում, դու կազատվես նենգադավից:
Ոչ ոք չի կարող երկու տերերի ծառայել, նա կամ կսիրի մեկին եւ կատի մյուսին, կամ կապավինի մեկին եւ կքամահրի մյուսին. չեք կարող ծառայել Աստծուն եւ մամոնային, Աստծուն եւ աշխարհին, Աստծուն եւ չարին: Կնշանակի, կա երկու ուժ` Աստված եւ աշխարհը, Աստված եւ չարը, եւ պատճառը, ըստ որի՝ մարդ կարող է ծառայել միայն մի տիրոջ, հավանաբար, այն է, որ այդ երկու ուժերը, եթե նույնիսկ դրանցից մեկն անսահմանորեն ավելի ուժեղ է, մարտնչում են միմյանց դեմ կենաց ու մահու կռվով: Այդ պայքարը մարդու համար վիթխարի վտանգ է ներկայացնում եւ հատկապես մարդու համար, շուշանն ու թռչունը իրենց լիակատար հնազանդությամբ, հավասարապես եւ իրենց երջանիկ անմեղությամբ, այդ վտանգից ազատված են, չէ՞ որ նրանց համար չեն մարտնչում Աստված եւ աշխարհը, Աստված եւ չարը: Հենց վիթխարի վտանգը այն է, որ մարդը դրված է երկու վիթխարի ուժերի միջեւ, եւ նրան տրված է ընտրել դրանց միջեւ, այդ վիթխարի վտանգն էլ հենց պատճառն է այն բանի, որ մարդ կարող է կամ սիրել, կամ ատել. չսիրել` կնշանակի ատել. չէ՞ որ այդ երկու ուժերը այնչափ թշնամի են միմյանց, որ նվազագույն շեղումն այդ ուժերից դեպի մեկի կողմը դառնում է մյուսի հանդեպ լիակատար հակադրություն: Երբ մարդ մոռանում է այն վիթխարի վտանգի մասին, որում նա գտնվում է, վտանգի մասին, նկատենք, այնպիսի տեսակի, որ իրականում չկա հարմար կենտրոն նրա միջեւ, որպեսզի տեսնես այդ վտանգը, եւ այն բանի, որպեսզի մոռանաս դրա մասին, երբ մարդ մոռանում է, որ ինքն ահռելի վտանգի մեջ է, երբ նա ենթադրում է, թե ինքն ամենեւին էլ վտանգի մեջ չի, եւ երբ նա նույնիսկ ասում է` խաղաղություն եւ անվտանգություն` Ավետարանի խոսքերը կարող են նրան անհեթեթ չափազանցություն թվալ: Ավաղ, բայց դա այն բանից է, որ նա խեղդվել է վտանգի մեջ, որ նա մոլորվել է, որ նա գաղափար չունի սիրո մասին, որով Աստված սիրում է նրան, եւ ոչ չարի խարդավանքի եւ ուժի մասին, եւ ոչ էլ իր իսկ անզորության մասին: Եվ մարդն ի սկզբանե չափազանց մանկամիտ է այն բանի համար, որպեսզի ունակ լինի եւ կամենա հասկանալ Ավետարանը. Ավետարանական խոսքը կամգ կամի մասին նրան անհեթեթ չափազանցություն է թվում. այն, որ վտանգն այնքան մեծ է, որ անհրաժեշտ է լիակատար հնազանդություն, որ լիակատար հնազանդության պահանջի հիմքում սերն է` դա նրա գլխում չի տեղավորվում:
Ինչ է այդժամ անում Ավետարանը: Ավետարանը, իմաստուն դաստիարակը, մարդու հետ մտքերի ու խոսքերի պայքարի մեջ չի մտնում այն բանի համար, որպեսզի ապացուցի նրան, որ դա իրոք այդպես է: Ավետարանը հիանալիորեն գիտի, որ անհնար է, որ մարդ սկզբում հասկանա, որ դա այդպես էլ կա, ինչպես ասվում է, իսկ հետո արդեն լիովին հնազանդ լինելու որոշում ընդունի, այլ, ընդհակառակը, միայն լիովին հնազանդ լինելու դեպքում մարդը հանգում է այն բանի ըմբռնմանը, որ ամեն ինչ այդպես էլ կա, ինչպես ասում է Ավետարանը։ Այդ պատճառով էլ Ավետարանը իշխանություն է կիրառում եւ ասում է` դու պետք է: Սակայն հենց նույն պահին այն մեղմանում է, այնպես որ, նա ունակ է հուզելու ամենաչորուկ մարդուն, այն ասես բռնում է ձեռքդ, այնպես, ինչպես հայրն է բռնում իր երեխայի ձեռքը, եւ ասում է՝ «Արի գնանք շուշանի եւ թռչնի մոտ»։ Եվ արդեն շուշանի եւ թռչնի մոտ շարունակում է` «Հետեւիր շուշանին եւ թռչնին, ինքնամոռաց տրվիր դրան, մի՞թե քեզ չի հուզում այն, ինչ տեսնում ես: Իսկ երբ շուշանի եւ թռչնի մոտ իշխող հանդիսավոր մնջանքը խորապես կհուզի քեզ, Ավետարանը շարունակում է իր բացատրությունն ու ասում է՝ «Բայց ինչո՞ւ է այդ մնջանքն այդքան հանդիսավոր: Որովհետեւ այն արտահայտում է լիակատար հնազանդությունը, երբ ամեն ինչ զբաղված է միասնական Աստծուն ծառայելով, ծառայելու պատրաստակամությամբ միտված է միայն Միասնականին, միասնականը կատարյալ միասնության մեջ, միասնական մեծ ժամերգության մեջ, դե ուրեմն համակվիր այդ մեծ մտքով, չէ՞ որ այդ ամենը միասնական միտք է, եւ ուսանիր շուշանից եւ թռչնից»: Բայց մի մոռացիր, դու պետք է սովորես շուշանից եւ թռչնից, դու պետք է լիովին հնազանդ դառնաս, ինչպես շուշանն ու թռչունը: Մտածիր, չէ՞ որ հենց հատկապես այդ մարդկային մեղքը` միմիայն Աստծուն կամ ծառայելու ինչ-որ այլ տիրոջ կամ երկու մեծ թվով տերերի` խախտեց աշխարհի ողջ գեղեցկությունը, եւ եթե նախկինում ամեն ինչ բավական լավ էր, մարդու մեղքը, նախկինում միասնական աշխարհում անմիաբանություն մտցրեց, մտածիր`չէ՞ որ ամենայն մեղք անհնազանդություն է եւ ամենայն անհնազանդություն` մեղք:
3
Նայեք երկնքի թռչուններին` նրանք չեն ցանում, չեն հնձում, չեն հավաքում շտեմարաններում` մի հոգացեք վաղվա օրվա մասին: Նայեք դաշտի խոտին, որ այսօր կա:
Եկեք, ուրեմն, դիտարկենք շուշանին եւ թռչնին, այդ բերկրուն ուսուցիչներին: «Բերկրուն ուսուցիչներին»,- բայց չէ, որ դու գիտես, որ ուրախությունն ունակ է փոխանցվելու, այնպես որ, ոչ ոք ավելի լավ չի ուսուցանի բերկրանքը, քան նա, ով ինքը բերկրուն է: Ուրախության ուսուցչին պետք չէ այլ բան անել, քան այն, որպեսզի ինքդ բերկրես կամ բերկրանք լինես, որքան էլ ջանադրաբար նա աշխատի հաղորդել բերկրանքը` եթե նա ինքը բերկրալի չէ, նրա դասը թերարժեք է: Այսպիսով, ավելի հեշտ բան չկա, քան բերկրանք ուսուցանելը` ա՜խ, դրա համար հարկ է լոկ միշտ իսկապես բերկրել: Սակայն այդ «ա՜խը», վկայում է այն մասին, որ այդ ամենն այնքան էլ հեշտ չէ, այսինքն՝ այնքան էլ հեշտ չէ միշտ բերկրելը, չէ՞ որ, եթե դու միշտ բերկրում ես, հեշտ է եւ ուրախություն ուսուցանելը` ինչը կարող է դրանից ակնհայտ լինել:
Սակայն այնտեղ, շուշանի եւ թռչնի մոտ, կամ այնտեղ, ուր շուշանն ու թռչունը ուրախություն են ուսուցանում, միշտ` ուրախություն է: Եվ շուշանն ու թռչունը երբեք դժվարության մեջ չեն ընկնում, ինչպես դա երբեմն պատահում է մարդ-ուսուցչի հետ, ում մոտ, այն, ինչ նա դասավանդում է, գրված է թղթի վրա կամ դրված է գրադարակում, կարճ ասած, գտնվում է ինչ-որ այլ վայրում, եւ միշտ չէ իր հետ, ո՛չ, այնտեղ, ուր շուշանն ու թռչունը բերկրանք են ուսուցանում, այնտեղ միշտ ուրախություն է` չէ՞ որ այն հենց շուշանի եւ թռչնի մեջ է: Ինչ բերկրանք է, երբ լուսանում է, եւ թռչունն արթնանում է վաղ առավոտյան օրվա բերկրանքի համար, ինչ ուրախություն է, թեպետ եւ այլ երանգի, երբ իրիկնանում է, եւ թռչունը բերկրալի փութում է դեպ իր բույնը, եւ ինչ ուրախություն է` երկար ամառվա օրը: Ինչ ուրախություն է, երբ թռչունը, ով ոչ թե պարզապես, ինչպես բերկրալի մշակ՝ երգում է իր գործի պահին, այլ ում աշխատանքը հենց երգելն է` բերկրալի սկսում է իր երգը, ինչ նոր ուրախություն է, երբ սկսում են երգել նաեւ իր հարեւանները, եւ երբ երգավարժվում է այս գոյավորված երգչախումբը` ինչ ուրախություն է, եւ երբ, վերջապես, այդ երգչախումբն իր ձայների ծովով լցնում է անտառ ու հովիտ, եւ արձագանքով նրան են երկրորդում երկինք ու երկիր` ձայների ծովով, որում նա, ումից սկսվում է այդ երգեցողությունը, այժմ բերկրանքից գլուխը կորցրած կայտռում է, ի՜նչ բերկրանք է, ի՜նչ բերկրանք: Եվ այսպես, ողջ թռչնային կյանքի ընթացքում, ամենուր եւ միշտ կա ինչ-որ բան, եւ բավ է այն, ինչի համար կարելի է ուրախանալ, թռչունը ոչ մի անթարթ չի կորցնում, բայց նա կորած կհամարեր ամենայն ակնթարթ, եթե ինքը չուրախանար: Ինչ բերկրանք է, երբ իջնում է ցողը եւ թարմացնում է շուշանին, եւ շուշանը, զովանալով, հանգստանում է, ինչ բերկրանք է, երբ լվացված շուշանին քնքշորեն չորացնում են առաջին արեւաշողերը, եւ ինչ բերկրանք է` երկար ամառվա օրը: Օ՜, դե նայիր նրանց, նայիր` շուշանին եւ նայիր` թռչնին, եւ հիմա նայիր նրանց միասին: Ինչ բերկրանք է, երբ թռչունը ապաստան է գտնում շուշանի մոտ, ուր նա բույն ունի, եւ ինչ աննկարագրելի հարմարավետ է այնտեղ, երբ նա ժամանակ է անցկացնում, կատակելով եւ զվարճանալով շուշանի հետ: Ինչ բերկրանք է, երբ թռչունը վերից, բարձր ճյուղից, կամ` ավելի բարձր, հենց երկնատակից, երանավետ հայացքով հետեւում է բույնին եւ շուշանին, ով ժպտալով վեր է նայում` նրան: Դյութիչ, երջանիկ կյանք, բերկրանքով այնչափ լեցուն: Կամ, գուցե թե, բերկրանքն ավելի քիչ է այն բանից, որ, եթե մանրակրկիտ քննես, ապա այն, ինչի համար նրանք այդքան ուրախանում են, քիչ է եւ չնչին: Ոչ, այդպիսի մանրախնդիր ըմբռնումը` չէ՞ որ դա լիակատար անհասկացողություն է, ավաղ, գերագույնս տրտմալի եւ վշտալի անհասկացողություն, չէ որ հենց այն, որ քիչը նրանց այդքան բերկրալի է դարձնում, վկայում է այն մասին, որ հենց իրենք` բերկրանք են եւ հենց բերկրանք: Մի՞թե այդպես չէ: Չէ՞ որ, եթե այն, ինչի համար որեւէ մեկը ուրախանում է, պարապ բան է, եւ այդուհանդերձ հիրավի անասելիորեն ուրախ է, ապա դա լավագույնս ապացուցում է, որ նա ինքը ուրախություն է եւ որ ինքը` հենց ուրախությունն է: Հենց այդպիսին են շուշանն ու թռչունը, այդ ուրախության բերկրալի ուսուցիչները, չէ՞ որ նրանք այն պատճառով են միշտ բացարձակ բերկրուն, որովհետեւ նրանք` հենց ուրախությունն են: Չէ՞ որ նրան, ով բերկրում է ոչ միշտ, բայց ում ուրախությունը կախված է այս կամ այն պայմաններից, չես կոչի հենց ուրախություն, նրա ուրախությունը պատկանում է պայմաններին, ի տարբերություն շուշանի եւ թռչնի բերկրանքի: Սակայն նա, ով ինքը ուրախությունն է, նա միշտ բացարձակ բերկրուն է, նա` հենց ուրախությունն է: Օ՜, մեզ մոտ, մարդկանց, բազմաքանակ պայմաններ են, որոնցից է կախված մեր ուրախությունը, բազում դժվարություններ եւ հոգսեր` եթե նույնիսկ բոլոր պայմանները լինեն, մենք, հնարավոր է, միեւնույն է, բացարձակ ուրախ չենք լինի: Բայց արդյո՞ք ճիշտ չէ, օ՜ դուք, բերկրանքի խորիմաստ ուսուցիչներ, որ այլ կերպ լինել էլ չի կարող, չէ՞ որ նույնիսկ թող որ բոլոր անհրաժեշտ պայմանների օգնությամբ կարելի է ձեռք բերել սոսկ առավել կամ նվազ հարաբերական ուրախություն, չէ՞ որ պայմաններն ու այդ հարաբերականությունը համապատասխանում են միմյանց: Ոչ, բացարձակ բերկրալի կենում է միայն նա, ով ինքնին ուրախությունն է, եւ միայն նա` ինքը ուրախությունը, ով բացարձակ բերկրալի է:
Սակայն արդյո՞ք չի կարելի լրիվ համառոտ ցուցանել, թե հատկապես ինչ են ուսուցանում շուշանն ու թռչունը, երբ ուրախություն են սովորեցնում, այսինքն թե՝ ինչպիսին է այդ ուրախության դասերի բովանդակությունը, արդյո՞ք հնարավոր չէ համառոտ շարադրել այդ դասերի համար որոշիչ մտքերը: Այո, դա դժվար չէ անել, չէ՞ որ այն բանում, ինչում շուշանն ու թռչունը այդքան պարզ են, դրանում նրանք, իհարկե, անխոհեմ չեն: Այնպես որ, դա դժվար չէ, միայն թե չմոռանանք, որ պատասխանն արդեն գտնվում է այնտեղ, ուր հենց ինքը անսովոր կրճատում է թվում, այնտեղ, որ շուշանն ու թռչունը հենց իրենք են այն, ինչը ուսուցանում են, իրենք են արտահայտում այն, ինչի ուսուցիչներն են: Դա տարբեր է անմիջական եւ սկզբնական նախնականությունից այն բանով, որ շուշանն ու թռչունը ամենախիստ իմաստով առաջին ձեռքից են ստանում այն, ինչը նրանք դասավանդում են` ձեռքբերովի նախնականությունը: Եվ շուշանի եւ թռչնի այդ ձեռքբերովի նախնականությունը, դա նորիցնոր` պարզություն է, չէ՞ որ, երբ դասավանդումը պարզ է, նա այնքան էլ շատ կախված չէ այն բանից, որի շարադրանքը կպահանջեր սովորական եւ առօրյա կամ թե վերամբարձ եւ գիտական արտահայտություններ, ոչ, այն պարզապես այն է, որ ուսուցիչն ինքը հենց այն է, ինչ դասավանդում է: Եվ բանն այդպես է շուշանի եւ թռչնի դեպքում: Եվ ուսուցանում են նրանք, եւ դա դարձյալ արտահայտվում է իրենց կյանքով, կարճ ասած, հետեւյալը` կա միայն այսօրը, եւ այդ կա-ի վրա անվերջանալի իմաստային շեշտ է ընկնում, եւ պետք չէ, ամենեւին պետք չէ ոչ մի կերպ հոգ տանել այն մասին, թե ինչ կլինի վաղը կամ ուզածդ հաջորդ օրը: Դա թեթեւամտություն չէ, որն իբր ներհատուկ է շուշանին ու թռչնին, դա բերկրանքն է, որ բերում են լռությունն ու հնազանդությունը: Չէ՞ որ, եթե դու լռում ես այդ հանդիսավոր մնջանքում, որն իշխում է բնության մեջ, վաղվա օրը գոյություն չունի, եւ եթե դու հնազանդ ես, ինչպես հնազանդ է արարվածը, ապա վաղվա օրը գոյություն չունի, չարաբաստիկ օրը, շատախոսության եւ անհնազանդության հայտնագործությունը: Եվ եթե լռության եւ հնազանդության հողի վրա վաղվա օրը գոյություն չունի, ապա լռության եւ հնազանդության մեջ կա միայն այսօրը, եւ կնշանակի, կա այն բերկրանքը, որը կա շուշանի եւ թռչնի մեջ: Ի՞նչ է ուրախությունը կամ` ուրախալի լինելը: Բերկրուն լինել՝ կնշանակի հիրավի ինքնին ներկա լինել, դա էլ հենց` «այսօրն է», դա էլ հենց` այսօր լինելն է, հիրավի այսօր լինել: Եվ այնչափ, որչափ դու իրոք կաս այսօր, այնչափ, որչափ դու ինքզինքդ ես լիովին ներկա այսօրվա մեջ կենալում, այդչափ էլ չարաբաստիկ վաղվա օրը քեզ համար գոյություն չունի: Ուրախությունը` ներկա ժամանակն է, եւ այստեղ է ընկնում ողջ իմաստային շեշտը` ներկա ժամանակը: Քանզի Աստված երանյալ է, Նա որպես Հավերժ ասում է` այսօր, Նա որպես Հավերժ եւ Անվերջանալի Ինքզինքն է, որ ներկա է այսօրվա մեջ կենալում:
«Բայց,- կասես դու,- շուշանին եւ թռչնին, նրանց դա հեշտ է»: Կպատասխանեմ` ոչ մի «բայց» դու իրավունք չունես վկայաբերելու` բայց ուսանիր շուշանից եւ թռչնից այնպես լինել ինքնեկ, լիովին ներկա լինելով այսօրվա մեջ կենալում, որպեսզի դու նույնպես բերկրանք լինես: Բայց, ինչպես ասված է, ոչ մի «բայց», չէ՞ որ դա լուրջ է, դու պետք է բերկրանք ուսանես շուշանից եւ թռչնից: Եվ ավելի քիչ իրավունք ունես մեծամտելու, որքան ես մեծամտում, երբ տեսնելով, որ շուշանն ու թռչունը պարզ են այդ արարքում, դու, հնարավոր է, այն բանի համար, որ զգաս, որ դու մարդ ես, սրամիտ ես դառնում եւ, խորհրդածելով լոկ վաղվա օրվա մասին, ասում ես` «Շուշանի ու թռչնի համար դա հեշտ է, նրանց համար ասես չկա էլ ոչ վաղվա օր, որը նրանց տանջեր, բայց մարդը, որը ոչ միայն վաղվա հոգսն ունի, թե ինչ է ուտելու, այլ նաեւ երեկվա օրվա հոգսը, այն մասին, թե ինչ է կերել, եւ այդ ամենը վճարովի»: Չկա ոչ մի սրամտություն, ուսմունքին խանգարող եւ ոչ մի չարաճճիություն: Բայց սովորիր, դե թեկուզ սկսիր սովորել շուշանից եւ թռչնից: Չէ՞ որ ոչ մեկը իրավունք չունի լրջորեն մտածելու, որ այն, ինչից ուրախանում են շուշանն ու թռչունը, եւ բոլոր համանման բաները, որ այդ ամենը չնչին է եւ բերկրանքի անարժան: Այն, որ դու լույս աշխարհ ես եկել, որ դու կաս, քեզ հարկ է «այսօր» լինել, այն, որ դու լույս աշխարհ ես եկել, որ դու մարդ ես ծնվել, այն, որ դու կարող ես տեսնել, որ դու կարող ես լսել, որ դու կարող ես հոտոտել, որ դու կարող ես համ զգալ, որ դու կարող ես շոշափել, որ արեւը շողում է քեզ, եւ քեզ համար, երբ արեգակը հոգնում է, հայտնվում է լուսինը եւ վառվում են աստղերը, որ գալիս է ձմեռը, եւ ողջ բնությունը փոխում է հանդերձանքը, անծանոթ է ներկայանում, որպեսզի զվարճացնի քեզ, որ գալիս է գարունը, եւ թռչունները չվում-գալիս են վիթխարի երամներով, որպեսզի ուրախացնեն քեզ, որ բուսնում է կանաչը, որ անտառը նորոգվում է եւ կեցած է, հանց հարսնացու, որ քեզ բերկրանք պարգեւի, որ վրա է հասնում աշունը, որ թռչունը չվում է, ոչ թե որ գինը բարձրացնի, օ՜, ոչ, այլ որ քեզ չձանձրացնի, որ անտառը թաքցնում է իր հանդերձանքը մյուս անգամվա համար, այսինքն՝ որպեսզի հաջորդ անգամ կարողանա քեզ ուրախացնել, եւ դա՞ է չնչին եւ բերկրանքի անարժան: Օ՜, եթե ես համարձակվեի նախատել, բայց շուշանի եւ թռչնի հանդեպ ակնածանքից ես չեմ համարձակվի դա անել, եւ այդ պատճառով ես, այն բանի փոխարեն, որ ասեմ, որ այստեղ որախանալու բան չկա, կասեմ, որ եթե այս ամենը բերկրանքի արժանի չէ, ապա չկա ոչինչ, որ արժանի է բերկրանքի: Մտածիր, որ շուշանն ու թռչունը` հենց ուրախությունն է, իսկ չէ՞ որ նրանց մոտ, հասկանալի բան է, շատ ավելի քիչ է այն, ինչից կարելի է ուրախանալ, քան քեզ մոտ` քեզ մոտ, ով նույնպես կարող է բերկրել շուշանից եւ թռչնից: Այդու ուսանիր շուշանից, ուսանիր թռչնից, նրանք` ուսուցիչներ են, նրանք ըստ էության այստեղ են, նրանք ըստ էության այսօր են, եւ նրանք ըստ էության բերկրանք են: Եթե դու չես ուրախանում. նայելով շուշանին եւ թռչնին, որոնք չէ որ` հենց ուրախությունն են, եթե դու չես ուրախանում, նայելով նրանց, եւ չես կամենում ուրախությունից սովորել նրանցից, ապա քո վիճակը նույնն է, ինչ երեխայինը, ում մասին ուսուցիչն ասում է` «բանն աստեղ ընդունակությունների պակասը չէ, ընդ որում, առարկան այնքան հեշտ է, որ ընդունակությունների պակասի մասին խոսք անգամ չի կարող լինել, այստեղ, իհարկե, բանն այն է, ինչ-որ այլ բան, հնարավոր է, ընդամենը ընկճված տրամադրությունն է, որին չի կարելի մեկեն շատ խիստ մոտենալ եւ դրան վերաբերվել՝ որպես չկամության կամ նույնիսկ համառության»:
Այսպիսով, շուշանն ու թռչունը` բերկրանքի ուսուցիչներն են: Եվ այդուհանդերձ շուշանն ու թռչունը ունեն հոգս ու բեռ, ինչպես եւ ողջ բնությունն ունի հոգս ու բեռ` մի՞թե չի հեծեծում ողջ արարվածը քայքայումից, որին ենթակա եղավ ոչ իր կամքով: Ամեն ինչ ենթակա է քայքայման: Աստղը, որքան էլ հաստատուն նա կենա երկնքում, նույնիսկ այն, որ ամենաամուրն է մնում երկնքում, պետք է տեղից վար գա եւ ընկնի, այն, որ երբեք չի իջանել իր տեղից, պետք է վարընկեց լինի անդունդը, ողջ այս աշխարհն իր ամեն ինչով, որ կա նրանում, աշխարհը, որ պիտի փոխվի, ինչպես հագուստն են փոխում, երբ այն մաշվում է` քայքայման ճարակ է: Եվ շուշանը, եթե նույնիսկ նա խուսափի վառարանը նետվելու բախտից, միեւնույն է՝ պետք է թոշնի, մինչ այդ, այս կամ այն փոքր-ինչ ճաշակելով: Եվ թռչունը, եթե նույնիսկ նրան թույլատրվի մահանալ օր ծերության, միեւնույն է՝ ստիպված կլինի մահանալ, բաժանվել այն բանից, ինչը նա սիրում է, նախօրոք այս կամ այն փոքր-ինչ ճաշակելով: Օ՜, ամեն ինչ երկրի երեսին քայքայման ենթակա է: Քայքայում, քայքայում, դա հոգոց է` չէ որ քայքայման ենթակա լինելը, կնշանակի՝ ենթակա լինել այն բանին, ինչի համար հառաչում են` կալանքի, շղթաների, զնդանում բանտարկվելու համար, եւ հոգոցն ասում է` քայքայում, քայքայում:
Շարունակելի