Ինչպես ասում է ժողովրդական իմաստնությունը՝ իսկական տղամարդը պետք է ծառ տնկի, տուն կառուցի եւ որդի ունենա։ Եթե ծառ տնկելու եւ որդի ունենալու հարցում հայ տղամարդու գործը համեմատաբար հեշտ է, ապա տուն կառուցելու դեպքում՝ ամեն ինչ շատ ավելի բարդ է եւ գնալով բարդանում է։
Իհարկե, տուն կառուցելը մեր օրերում կարելի է նույնացնել նաեւ տուն գնելու հետ։ Սակայն խնդրի բարդությունը դրանից չի նվազում։ Ըստ Ազգային վիճակագրական ծառայության երեկ հրապարակած տվյալների, Հայաստանում միջին ամսական անվանական աշխատավարձը կազմում է 101.700 դրամ։ Եվ եթե նկատի ունենանք, որ 15 միլիոն դրամից պակաս գումարով նորմալ բնակարան հնարավոր չէ գնել, ապա ստացվում է, որ երիտասարդը պետք է ուղիղ տասներկու տարի աշխատի, չուտի, չխմի, չհագնվի եւ իր ամբողջ աշխատավարձը հավաքի՝ շատ համեստ տուն գնելու համար։ Իհարկե, ոմանք կասեն՝ պետք չի վատատես լինել, Հայաստանում էլ աշխատավարձերը կբարձրանան, եւ տուն գնելը երիտասարդի համար ֆանտաստիկայի ոլորտից կտեղափոխվի իրականություն։ Սակայն նույն այդ իրականությունը վերջին տարիներին ցույց է տվել, որ անշարժ գույքի գները մեզանում մի քանի անգամ ավելի արագ են աճում, քան աշխատավարձերը։ Ճգնաժամը ընդամենը 1 տարով խախտեց այս օրինաչափությունը, սակայն մասնագետները համոզված են, որ տնտեսության վերականգնմանը զուգահեռ՝ կաճեն նաեւ անշարժ գույքի գները։ Մի խոսքով, հայաստանցի երիտասարդներին սպառնում է լիարժեք տղամարդ կոչվելու իրավունքը չվաստակելու (կամ օր ծերության վաստակելու) դաժան հեռանկարը։
Եվ որպեսզի աշխարհի առաջ խայտառակ չլինենք՝ դարերից եկած մեր իմաստնության պատճառով, պետությունը որոշել է օգնել երիտասարդներին։ Կենտրոնական բանկը, ինչպես արդեն նշել ենք, նախաձեռնել է «Բնակարաններ երիտասարդների համար» ծրագիրը, որի շրջանակներում երիտասարդ ընտանիքները կարող են վարկեր ստանալ՝ առավելագույնը 16 միլիոն դրամ արժեքով բնակարան ձեռք բերելու համար։ Ծրագրի տված օգուտն այն է, որ նախ՝ բանկերը էժան միջոցներ կստանան հիպոթեքային վարկավորում իրականացնելու համար, իսկ տարեկան 10.5-11% տոկոսադրույքից 2%-ը կսուբսիդավորվի պետության կողմից։ Իհարկե, ծրագրից կարող են օգտվել միայն այն ընտանիքները, որոնք ի վիճակի են որպես կանխավճար մուծել բնակարանի արժեքի 30%-ը։ Հետաքրքիր կոմպոնենտներից մեկն էլ այն է, որ ծրագրի հեղինակները գծել են «երիտասարդության սահմանը»։ Ծրագրին կարող են մասնակցել երիտասարդ այն զույգերը, որոնց գումարային տարիքը չի գերազանցում 60-ը, իսկ ամուսիններից յուրաքանչյուրը 30 տարեկանից ցածր է։ 30 տարեկան եւ մեկ ամսական տղամարդը (կամ կինը), փաստորեն, արդեն նախկին երիտասարդ է համարվում եւ իրավունք չունի ծրագրին մասնակցել։
Ինչեւէ՝ փող տվողն իրենք են, իրենք էլ կարող են որոշել երիտասարդության սեփական բանաձեւը։ Հայաստանի բանկերի միության նախագահ Արարատ Ղուկասյանը եւ Ազգային հիպոթեքային ընկերության գործադիր տնօրեն Մհեր Եդիգարյանը երեկ տեղի ունեցած ասուլիսի ժամանակ տեղեկացրին, որ թվով 10 բանկեր արդեն ցանկություն են հայտնել մասնակցել ծրագրին։ Մեկնարկը կլինի մի քանի շաբաթից։
Ծրագրի կապիտալը 3 միլիարդ դրամ է, եւ դրանից ելնելով՝ մոտավոր հաշվարկներով կտրամադրվի շուրջ 300 վարկ։ Սակայն Մհեր Եդիգարյանի խոսքերով՝ շահառուների թիվը կարող է ավելի մեծ լինել։ «Եթե վերցնեն վարկերը առավելագույնով՝ 10-11 մլն դրամ, ստացվում է 280-300 շահառու: Սակայն համոզված եմ, որ ոչ բոլորն են առավելագույն գումար վերցնելու։ Իսկ այդ դեպքում հնարավոր է լինեն 300-500 շահառու»,- ասում է նա։
Սահմանափակ կապիտալից բացի՝ պոտենցիալ շահառուների թիվը սահմանափակում է նաեւ այն գործոնը, որ վարկ ստանալը շատերին հասանելի չի լինի։ Մասնավորապես, վարկ ստանալու համար անհրաժեշտ է ունենալ ամսական 350-400 հազար դրամ եկամուտ։ Ծրագրի ղեկավարներն էլ ընդունում են, որ՝ այո, հնարավոր է, որ որոշակի խավի համար եկամուտները բավարար չլինեն։ Բայցեւ մխիթարում են՝ հիշեցնելով, որ ծրագիրը նախնական փուլում է գտնվում, եւ հնարավոր է այն հետագայում ընդլայնել նաեւ ավելի ցածր եկամուտ ունեցողների համար։ Իսկ արդյո՞ք ԿԲ-ն հաշվարկ արել է եւ մոտավոր գնահատականներ ունի, թե Հայաստանի երիտասարդների քանի տոկոսը ունի բարձր, ծրագրի պայմաններին համապատասխանող եւ անպայման՝ փաստաթղթավորված եկամուտ։ Բանկերի Միության նախագահը կոնկրետ թիվ չնշեց` ասելով. «Բանկային համակարգի փորձը ցույց է տալիս, որ կան մեծ թվով երիտասարդներ, որոնք աշխատում են, ունեն թափանցիկ եւ փաստաթղթով հիմնավորված աշխատավարձ»։
Ա. Ղուկասյանը նաեւ համոզմունք հայտնեց, որ հիպոթեքային վարկավորման շուկան Հայաստանում բավականին հաջող զարգանում է։ Որպես խոսքերի ապացույց՝ նա նշեց, որ արձանագրվել է եւ՛ վարկային պորտֆելի, եւ՛ վարկառուների թվի աճ։
Նշենք, որ Կենտրոնական բանկի տվյալներով, իրոք, վարկային պորտֆելը նախորդ տարվա ընթացքում աճել է։ Եթե 2008թ. դեկտեմբերի դրությամբ հիպոթեքային վարկերի ծավալը կազմում էր 83 միլիարդ 621 միլիոն դրամ, ապա 2009-ի վերջին այդ ցուցանիշը հասել է 83 միլիարդ 960 միլիոնի։ Սակայն նույն տվյալները բացասական դինամիկա են արտացոլում, եթե դիտարկում ենք, թե ինչպես է փոխվել դրանց տեսակարար կշիռը։ Այսպես, եթե 2008թ. դեկտեմբերի դրությամբ հիպոթեքային վարկերը կազմում էին ընդհանուր վարկային ներդրումների 13.5%-ը, ապա 2009-ի վերջին այդ ցուցանիշը նվազել է 2 տոկոսային կետով՝ կազմելով 12%։
Ուշագրավ է նաեւ այն հանգամանքը, որ դրամով տրամադրված վարկերի ծավալը նվազել է, իսկ արտարժույթինը՝ բարձրացել։ Այսպես, 2008թ. վերջին դրամով տրամադրված վարկային ներդրումները կազմել են 57.8 միլիարդ դրամ, իսկ 2009թ. դեկտեմբերի վերջին՝ 51.9 միլիարդ (նվազել է՝ 10%-ով)։ Մինչդեռ արտարժույթով հատկացված վարկերի դեպքում պատկերն այսպիսին է. 2008թ. դեկտեմբեր՝ 25.7 միլիարդ դրամ, 2009թ. դեկտեմբեր՝ 32 միլիարդ։ Փաստորեն, ըստ ԿԲ տվյալների, արտարժույթով տրված հիպոթեքային վարկերի ծավալն աճել է 24.5%-ով։ Սա փոքր ինչ կասկածելի է, քանի որ 24.5% աճը հիշեցնում է նաեւ մեկ այլ իրադարձություն. 2009թ. մարտին հենց այդ չափով արժեզրկվեց հայկական դրամը (1 դոլարը 305 դրամից դարձավ 380 դրամ)։ Փաստորեն, միակ տրամաբանական բացատրությունն այն է, որ ԿԲ-ն իր ցուցանիշները, այսպես ասենք, չի ինդեքսավորել։ Այսինքն, մեր կարծիքով, տեղի է ունեցել հետեւյալը։ 2008թ. դեկտեմբերի վերջին արտարժույթով տրված հիպոթեքային վարկերի ծավալը, դոլարով արտահայտված, կազմել է 84.2 միլիոն դոլար։ Այն ժամանակվա փոխարժեքով դա կազմում էր հենց 25.7 միլիարդ դրամ։ Իսկ դրամի արժեզրկման արդյունքում այդ 84.2 միլիոնը 2009-ի վերջին կազմել է արդեն 32 միլիարդ դրամ։ Եթե այդպես է, նշանակում է՝ փոխարժեքի տատանման արդյունքում արձանագրված թվային, մեխանիկական փոփոխությունը ներկայացվում է որպես իրական աճ, հիպոթեքային շուկայի աշխուժացում։ Իսկ իրականում՝ հիպոթեքային վարկերի պորտֆելը նվազել է։ Վատ չէր լինի, եթե ԿԲ-ն այս հարցում հստակություն մտցներ։
Ի դեպ, Ա. Ղուկասյանը չի բացառում, որ առաջիկա տարիներին շուկայում, հնարավոր է, լինեն փոփոխություններ՝ թե տոկոսադրույքի, թե վարկավորման ժամկետի ու կանխավճարի առումով։ Այսինքն՝ հիպոթեքային վարկը կդառնա ավելի մատչելի։ Մյուս կողմից, բանկի եւ վարկառուի միջեւ կնքված պայմանագրով՝ տոկոսադրույքն ու մարման ժամկետը փոփոխման ենթակա չեն։ Ստացվում է, որ այսօր մեծ ջանքերի գնով 8.5% հիպոթեքային վարկ ստացած մարդը 2-3 տարի հետո կարող է ափսոսել շտապելու համար, տեսնելով, որ տոկոսադրույքները իջել են, ասենք, 7-7.5%-ի։
Ա. Ղուկասյանը, սակայն, դա բնական է համարում եւ պատկերավոր բացատրում է. «Եթե նոր մոդելի մեքենա է հայտնվում շուկայում, ապա մի քանի տարի հետո այդ նոր մոդելն անհամեմատ էժան է արժենալու, քան այսօր։ Ուրեմն ի՞նչ՝ եթե հնարավորություն ունենք, այսօր չգնե՞նք այդ մեքենան»։ Մի խոսքով, բանկային ոլորտի պատասխանատուները խորհուրդ են տալիս չափսոսել ամիսը 15-20 հազար դրամ կորցնելու համար։