Եվ դու պետք է դառնաս մունջ Աստծո առաջ, ինչպես շուշանն ու թռչունը: Դու չպետք է ասես` «Թռչնին եւ շուշանին հեշտ է լռելը, չէ որ նրանք խոսել չգիտեն», դու չպետք է այդպես ասես, դու ընդհանրապես չպետք է ոչինչ ասես, դու ոչ մի կերպ չպետք է ջանաս քեզ համար անհնար դարձնել սովորել լռել այն բանով, որ անհեթեթ ու անիմաստ կլինես, այն բանի փոխարեն, որ լրջորեն լսես` լռությունը խառնես զրույցին գուցե թե, այն դարձնելով խոսակցության առարկա, այնպես որ, այդ դեպքում լռությունից ոչինչ չի մնում, բայց դրա փոխարեն՝ ծնվում է զրույցն այն մասին, թե ինչ կնշանակի լռել: Աստծո առաջ դու չպետք է քեզ ավելի կարեւորություն տաս, քան շուշանին եւ թռչնին, դա հետեւում է արդեն այն բանից, որ դու Աստծո առաջ ես, եւ դու լրջորեն եւ իսկապես կանգնում ես Նրա առաջ: Եվ ինչ էլ որ դու կամենաս անել աշխարհում, ավելի զարմանալի սխրանք չկա, քան այդ` դու պետք է ընդունես շուշանին եւ թռչնին քո ուսուցիչներ եւ Աստծո առաջ ինքդ քեզ ավելի կարեւորություն չտաս, քան շուշանին եւ թռչնին: Եվ եթե անգամ ողջ աշխարհը փոքր է այն բանի համար, որպեսզի ամփոփի քո ծրագրերը, դրանք ծավալելու համար դու պետք է, ինչպես ուսուցիչներից, սովորես շուշանից եւ թռչնից՝ փռել քո բոլոր ծրագրերը Աստծո առաջ առ այն, որ կետից պակաս տեղ է գրավում, որ ավելի քիչ աղմուկ է հանում, քան ամենաչնչին բանը լռության մեջ: Եվ այն, ինչը քեզ ծիծաղելի էր թվում, իրականում այնքան տանջալի է, որքան ոչ մի այլ բան` դու պետք է շուշանին եւ թռչնին ընդունես որպես քո ուսուցիչներ եւ քեզ ավելի շատ կարեւորություն չտաս, քան տալիս են իրենց շուշանն ու թռչունը իրենց փոքրիկ հոգսերում:
Այդպես է բանը, երբ Ավետարանական խոսքն այն մասին, որ շուշանն ու թռչունը պետք է դառնան մեր ուսուցիչները, լրջորեն լսվում է: Բանն այլ կերպ է բանաստեղծի հետ, այսինքն, այն մարդու, ով հենց այն պատճառով, որ նրան չի բավում լրջությունը, մնջանքում, որ իշխում է շուշանի, թռչնի մոտ, ինքը չի դառնում միանգամայն մունջ` այլ դառնում է բանաստեղծ: Թերեւս, հենց բանաստեղծական խոսքը առավելագույնս տարբերվում է սովորական մարդկային խոսքից, այդ խոսքն այնքան հանդիսավոր է, որ սովորական մարդկային խոսքի հետ համեմատած, այն համարյա թե մնջանք է, բայց այն ամեն դեպքում` մնջանք չէ: Դե, իսկ մնջանքն էլ բանաստեղծը փնտրում է ոչ այն բանի համար, որպեսզի ինքը գա առ լռություն, այլ ընդհակառակը` որպեսզի խոսի այնպես, ինչպես խոսում են բանաստեղծները: Այնտեղ, մնջանքում, բանաստեղծը մտածում է սխրանքի մասին, որը, սակայն, նա չի գործում` չէ՞ որ բանաստեղծը հերոս չի, եւ նա պերճախոս է դառնում` գուցե թե, հենց այդ պատճառով էլ նա պերճախոս է դառնում, որ նա սիրում է սխրանքը դժբախտ սիրով, այնինչ հերոսն այն սիրում է երջանիկ, այսինքն՝ նրան պերճախոս է դարձնում կարիքը, նույնպես եւ նրան ըստ էության բանաստեղծ է դարձնում պակասությունը` նա պերճախոս է դառնում, եւ նրա այդ պերճախոսությունը պոեզիա է: Այնտեղ, մնջանքում, նա մեծ ծրագրեր է կազմում. ինչպես վերափոխել եւ երջանկացնել ողջ աշխարհը, ծրագրեր, որոնք երբեք իրականություն չեն դառնա, փոխարենը՝ դրանք կդառնան բանաստեղծություն: Այնտեղ, մնջանքում, նա փայփայում է իր ցավը, թույլատրելով ամենայն ինչին` այո, նույնիսկ ուսուցիչները, շուշանն ու թռչունը, կարող են, նրան սովորեցնելու փոխարեն, նրան այդ բանում ծառայել` թույլատրելով ամեն ինչին արձագանքել իր ցավին, եւ հենց ցավի այդ արձագանքն էլ պոեզիան է, չէ՞ որ պարզապես ճիչը պոեզիա չի, բայց ճիչի անվերջանալի արձագանքն ինքնին արդեն պոեզիա է:
Այնպես որ, մնջանքում, որ իշխում է շուշանի եւ թռչնի մոտ, չի գալիս առ լռություն, եւ ինչո՞ւ` հենց այն պատճառով, որ նա շրջում է ճիշտ վերաբերմունքը, իրեն դարձնելով առավել նշանակալից շուշանի եւ թռչնի հետ համեմատած, եւ նույնիսկ, երազելով իր մասին, իր արժանիքն է համարում այն, որ ինքը, ինչպես դա սովորաբար կոչում են, շուշանին եւ թռչնին բառ ու բան է տալիս, փոխանակ այն բանի, որ ինքը շուշանից եւ թռչնից լռություն ուսանի:
Օ՜, եթե Ավետարանին հաջողվեր շուշանի եւ թռչնի օգնությամբ սովորեցնել քեզ, իմ ունկնդիր, լրջությունը, իսկ ինձ` ինչպես քեզ բացարձակ մունջ դարձնել Աստծո առաջ: Որպեսզի դու մնջանքում կարողանաս մոռանալ ինքդ քեզ, մոռանալ, թե ինչպես են քեզ կոչում, մոռանալ անունդ` հայտնի անունը, խղճուկ անունը, չնչին անունը, հանուն այն բանի, որ մնջանքում աղոթես Աստծուն: Թող փառաբանվի անունը Քո: Որպեսզի դու մնջանքում կարողանաս մոռանալ քո ծրագրերը` վիթխարի, ամենապարփակ ծրագրերը կամ համեստ, քո կյանքին եւ քո ապագային վերաբերող պլանները, որպեսզի մնջանքում աղոթես Աստծուն` Եվ թող գա Արքայությունը Քո: Որպեսզի դու մնջանքում մոռանաս քո կամելիքները, քո ինքնակամությունը` որպեսզի մնջանքում աղոթես Աստծուն` Եղիցի կամք Քո: Այո, եթե դու կարողանայիր ուսանել եւ թռչնից` լինել բացարձակ մունջ Աստծո առաջ, ապա ինչո՞ւմ արդյոք քեզ չէր կարող օգնել Ավետարանը: Չէ՞ որ այդժամ քեզ համար ոչ մի անհնարին բան չէր լինի: Եթե Ավետարանը շուշանի եւ թռչնի օգնությամբ ուսուցաներ քեզ մնջանքը, ապա այլեւս ի՞նչ է մնում, ինչո՞ւմ այն չէր կարողանա քեզ օգնել: Չէ՞ որ, ինչպես ասված է, իմաստնության սկիզբը` Աստծո ահն է, ինչպես եւ Աստծո ահի սկիզբը` մնջանքը: Գնա մրջյունի մոտ եւ իմաստուն եղիր. ասում է Սողոմոնը, գնա թռչնի մոտ եւ ուսանիր լռել. ասում է Ավետարանը:
Փնտրեք նախեւառաջ Արքայությունն Աստծո եւ ճշմարտությունը Նրա: Սակայն, երբ նախեւառաջ փնտրում են Արքայությունն Աստծո եւ ճշմարտությունը Նրա, դա արտահայտվում է հենց լռության մեջ` լռության, որը նման է շուշանի եւ թռչնի լռությանը: Շուշանն ու թռչունը փնտրում են Արքայությունն Աստծո եւ չեն փնտրում ամենեւին այլ բան, մնացյալ ամեն ինչն ինքն իրեն կլինի: Բայց մի՞թե նրանք փնտրում են նախեւառաջ Արքայությունն Աստծո, եթե նրանք այլ ոչինչ չեն փնտրում: Այդժամ ինչո՞ւ է Ավետարանն ասում` փնտրեք նախեւառաջ Արքայությունն Աստծո, կարծես թե կա՞ ինչ-որ այլ բան, որ հարկ է փնտրել հետո: Եվ Ավետարանը միաժամանակ պարզ հասկացնել է տալիս, որ Աստծո Արքայությունը` միակ բանն է, որ հարկ է փնտրել: Հավանաբար, այդպես է ասվում այն պատճառով, որ Արքայությունն Աստծո, անկասկած, կարելի է փնտրել միայն այն ժամանակ, երբ այն փնտրում ես ամենից առաջ, նա, ով չի փնտրում նախեւառաջ Արքայությունն Աստծո, բնավ այն չի փնտրում: Դրանից զատ, այդպես է ասվում այն պատճառով, որ փնտրելու ունակությունն ինքնին իր մեջ այլ բան փնտրելու ունակություն է պարունակում, եւ այդ պատճառով Ավետարանը, քանզի այն գտնվում է մարդուց դուրս, եւ այդ պատճառով կարող է փնտրել եւ այլ բան, ասում է` նախեւառաջ դու պետք է փնտրես Արքայությունն Աստծո: Եվ, վերջապես, այդպես է ասվում այն պատճառով, որ Ավետարանը խոնարհաբար եւ սիրով իջանում է առ մարդը, քիչ-քիչ գոցվելով նրա առաջ, որպեսզի նրան դեպ բարօրությունը ձգի: Չէ որ, եթե Ավետարանը ուղղակի ասեր` դու պետք է փնտրես միմիայն Արքայությունն Աստծո եւ ոչինչ դրանից բացի, մարդուն, թերեւս, թվար, որ այն չափազանց շատ է պահանջում, եւ նա, կիսով չափ անհամբերության մեջ, կիսով չափ` վախի եւ վեհերոտության, կընկրկեր: Բայց ահա Ավետարանը որոշ չափով հարմարվում է մարդուն: Մարդն իր առջեւ բազում բաներ է տեսնում, որոնք նա կամենում է ձեռք բերել, եւ ահա նրան է դիմում Ավետարանն ու ասում` «Նախեւառաջ փնտրիր Արքայությունն Աստծո»: Եվ մարդը մտածում է` դե այո, եթե ինձ թույլատրված է հետո փնտրել եւ մնացյալ ամեն ինչը, ապա ինչո՞ւ սկզբում չփնտրել Արքայությունն Աստծո: Եթե նա իսկապես սկսի փնտրել Արքայությունն Աստծո, Ավետարանը հիանալիորեն գիտի, թե դրան ինչ կհետեւի, եւ հատկապես, նա այնչափ կբավարարվի եւ կհագենա այդ որոնումից, որ իսպառ կմոռանա ինչ-որ այլ բան փնտրելը, նրա մեջ ինչ-որ այլ բան փնտրելու նույնիսկ դույզն-ինչ ցանկություն չի մնա` այնպես որ, նա հիրավի կսկսի փնտրել միմիայն Արքայությունն Աստծո եւ ոչինչ՝ դրանից բացի: Այդպես է վարվում Ավետարանը` նույնպես, ինչպես մեծահասակն է խոսում երեխայի հետ: Պատկերացրու մի երեխայի, ով շատ քաղցած է, երբ մայրը նրա համար սեղան է գցում, եւ երեխան կարող է հետեւել դրան, արդյոք նա հաճախ չի սկսում անհամբերությունից թնկթնկալ եւ ասել` «Մի՞թե ես դրանից կկշտանամ, չէ՞ որ ես այնքան սոված եմ», երեխան կարող է այնքան անհամբեր լինել, որ գուցե բնավ ուտելուց հրաժարվի` «Մի՞թե սրանով հնարավոր է կշտանալ»: Սակայն մայրը լավ գիտի, որ դա այդպես չէ, եւ ասելով` «Հա, հա, փոքրիկս, արի սկզբից սա կեր, չէ՞ որ մենք հետո միշտ էլ կարող ենք մի քիչ էլ ավելացնել»: Երեխան սկսում է ուտե, եւ ի՞նչ է կատարվում: Երեխան կուշտ է, այնինչ նա միայն կեսն է կերել: Եթե մայրը միանգամից սաստեր նրան ու ասեր` «իրականում սա ավելի քան բավարար է», նա դրանում չէր սխալվի, բայց այդպիսի արարքը չէր լինի իմաստության օրինակ, հենց այն դաստիարակչական իմաստության օրինակի պես, որը նա այժմ ցուցադրեց: Այդպես է վարվում եւ Ավետարանը: Ավետարանի համար գլխավորն այն չէ, որ ինչ-որ մեկին սաստի եւ դիտողություններ անի, Ավետարանի համար ամենից կարեւորն այնպես անելն է, որ մարդը հետեւի իրեն: Այդ պատճառով էլ այն ասում է` «Նախեւառաջ փնտրեք»: Դրանով նա գոցում է շուրթերը բոլոր մարդկային առարկությունների, մարդուն բերում է առ լռություն եւ այնպես է անում, որպեսզի նա նախեւառաջ իրոք սկսի այդ որոնումը, եւ այդ որոնումն այնքան է լիացնում մարդուն, որ նա արդեն իրոք որ սկսում է փնտրել միմիայն Արքայությունն Աստծո եւ ոչինչ՝ դրանից բացի:
Փնտրեք նախեւառաջ Արքայությունն Աստծո նշանակում է` դարձեք այնպիսին, ինչպիսին շուշանն ու թռչունն են, եւ դա նշանակում է` Կեցեք Աստծո առաջ միանգամայն մունջ, եւ այդժամ մնացյալը կտրվի:
2
Ոչ ոք չի կարող ծառայել երկու տերերի, քանզի մեկին կսիրի, իսկ մյուսին կատի, մեկի հանդեպ փութաջան կլինի, իսկ մյուսի` անտարբեր։
Իմ ունկնդիր, ինչպես դու գիտես, աշխարհում շատ են խոսում ինչ-որ Կամ-կամի մասին, եւ այդ Կամ-կամն իր վրա մեծ ուշադրություն է բեւեռում, եւ տարբեր կերպ շոշափում է ամենաբազմազան բաները` հույսը, վախը, անհանգիստ գործունեությունը, լարված անզբաղությունը եւ այլն: Ինչպես եւ դու գիտես, ողջ աշխարհում լսվում են խոսակցություններ այն մասին, որ ոչ մի Կամ-կամ էլ չկա, եւ այդ իմաստնությունը ավելի քիչ աղմուկ չի հանել, քան բազմանշանակ Կամ-կամը: Բայց այնտեղ, ուր իշխում է մնջանքը, շուշանի եւ թռչնի մոտ, արդյո՞ք հնարավոր է կասկածել այն բանին, որ Կամ-կամը կա, որ այդ Կամ-կամը խորագույն իմաստով միակ Կամ-կամն է:
Ոչ, այստեղ` այս հանդիսավոր մնջանքում, ոչ թե պարզապես Աստծո երկնքի տակ, այլ Աստծո առաջ հանդիսավոր մնջանքում, այդ բաներում ոչ մի կասկած չի կարող լինել: Կամ-կամը կա` կամ Աստված` կամգ դե չէ որ միեւնույն է ինչ, ինչ էլ որ մարդ ընտրի, եթե նա չի ընտրել Աստծուն, նա բաց է թողել իր Կամ-կամը, կամ նա կորած է իր Կամ-կամի համար: Այսպիսով, կամ Աստված. դու տեսնում ես, բոլոր մնացյալ բաների վրա իմաստային շեշտ չի դրվում, դե եթե նույնիսկ այն մյուսը, որ Աստծուն հակադիր է` բայց այստեղ էլ ողջ շեշտն ընկնում է Աստծո վրա, այնպես որ իրականում, Աստված հենց Նա է, Ով Իրեն ընտրության առարկա է կարգում եւ այնքան է սրում ընտրության անհրաժեշտությունը, որպեսզի Կամ-կամն իսկապես գոյություն ունենա: Մարդը կարող է թեթեւամտորեն կամ մռայլորեն ենթադրել, որ, եթե Աստծո հետ լինելը` առաջինն է, ապա այդուհանդերձ կան երեք բաներ, որոնց միջեւ ստիպված ես լինում ընտրել, նաեւ կարող է պատահել, որ նա կորած է, կամ թե նա կորցրել է Աստծուն, բայց այդժամ նրա համար չկա եւ ոչ մի Կամ-կամ, չէ՞ որ Աստծո հետ, այսինքն՝ երբ Աստծո մասին հասկացությունը խեղաթյուրվում է կամ անհետանում է` հեռանում է նաեւ Կամ-կամը: Սակայն, արդյո՞ք կարող է նման բան պատահել մնջանքում, որ իշխում է շուշանի եւ թռչնի մոտ:
Այնպես որ Կամ-կամ. կամ` Աստված, եւ ինչպես Ավետարանն է դա պարզաբանում, կամ սիրել Աստծուն, կամ ատել Նրան: Ճիշտ է, երբ շուրջբոլորդ աղմուկ է, կամ երբ դու զվարճանում ես, դա համարյա թե չափազանցություն է թվում, թվում է, թե սիրո եւ ատելության միջեւ չափից դուրս մեծ հեռավորություն է այն բանի համար, որպեսզի իրավամբ այդչափ ուղիղ` մի շնչով միմյանց ճակատես, մի շնչով, մեն-միակ մտքում, երկու խոսքով, որոնք առանց որեւէ միջնորդավորման, առանց այդ հակադրություններն համաձայնեցնելու, ամենայն միջանկյալ բառերի, նույնիսկ առանց իսկ փոքրագույն կետադրության նշանի հաջորդում են միմյանց: Բայց ինչպես մարմինն անօդ տարածությունում շատ ավելի արագ է ընկնում, այնպես էլ այնտեղ իշխող մնջանքում, շուշանի եւ թռչնի մոտ, Աստծո առաջ հանդիսավոր մնջանքում, այդ երկու հակադրությունները հակադրվում են միասնական «այժմ»-ում, եւ նույնիսկ ծնվում են միասնական «այժմ»-ում, կամ սիրել, կամ ատել: Ճիշտ այնպես, ինչպես անօդ տարածությունում չկա այն երրորդը, որ դանդաղեցնում է մարմնի վայրէջքը, այնպես էլ Աստծո առջեւ այդ հանդիսավոր մնջանքում չկա այն երրորդը, որ միայն կարող է սերն ու ատելությունը միմյանցից հեռավորության վրա պահել` կամ Աստված, եւ ինչպես Ավետարանն է պարզաբանում, կամ նրան ապավինել, կամ քամահրել Նրան: Մարդոց մեջ, եռուզեռում, երբ շատերի հետ ես շփվում, թվում է, թե այն բանի միջեւ, որ ինչ-որ մեկին ապավինես, եւ այն բանի, որ ինչ-որ մեկին քամահրես, մեծ հեռավորություն է. «Ես կարիք չունեմ շփվելու այն մարդու հետ,- կասի ինչ-որ մեկը,- բայց դրանից ամենեւին չի հետեւում, որ ես նրան քամահրում եմ»: Եվ հենց այդպես է տեղի ունենում աշխարհիկ շփման մեջ, երբ թեթեւամտորեն շփվում են բազում մարդկանց հետ` առանց առանձնակի խորության, շատ կամ սակավ անտարբերությամբ: Սակայն, որքան քչանում է նրանց թիվը, որոնց հետ դու շփվում ես, այնքան նվազում է թեթեւամիտ աշխարհիկ շփումը, այսինքն, որքան խորանում է շփումը, այնքան առավել է սիրո եւ քամահրանքի միջեւ հայտնվում Կամ-կամը, իսկ շփումն Աստծո հետ ոչ մի իմաստով եւ ոչ մի կերպ աշխարհիկ չէ: Վերցրեք դե թեկուզ սիրահարների զույգը, նրանց կապն էլ աշխարհիկ չէ, եւ հենց այդ պատճառով այն այդքան խորն է` նրանց համար դա իրոք այդպես է` կամ միմյանց ապավինել, կամ միմյանց քամահրել: Եվ Աստծո առաջ մնջանքում, այնտեղ, շուշանի եւ թռչնի մոտ, որտեղ այլ ոք չկա, որտեղ այդ պատճառով չկա այլ մեկն ում հետ շփվես, բացի Աստծուց, դա հիրավի այդպես է` կամ դու ապավինում ես Նրան, կամ դու Նրան քամահրում ես: Եվ այդ քամահրանքին ներում չկա, քանզի այստեղ այլ ոք չկա, համենայն դեպս, ոչ ոք ներկա չէ այն կերպ, որպեսզի դու ապավինես նրան, չքամահրելով Աստծուն: Չէ՞ որ այնտեղ, այդ մնջանքում, պարզ է, թե քեզ ինչ մոտ է Աստված: Երկու սիրահարներն այնչափ մոտ են միմյանց, որ նրանցից մեկը, եթե կա էլ ինչ-որ այլ բան կյանքում, կարող է, չքամահրելով երկրորդը, ապավինել այդ մյուսին, դա էլ հենց այն Կամ-կամն է, որ առկա է նրանց միջեւ եղած հարաբերություններում:
Չէ՞ որ այդ Կամ-կամը (կամ ապավինել, կամ քամահրել) կա այնքան ժամանակ, քանի դեռ այս երկուսը միմյանց հետ մոտ են, եւ կախված է այն բանից, թե որքանով են նրանք մոտ: Սակայն Աստված, Ով չի մահանում, ավելի մոտ է քեզ, անհամեմատելի մոտ է, քան երկու սիրահարները միմյանց հետ, Նա քո Արարիչն ու Պահպանիչն է, Նա, Ում մեջ դու ապրում եւ շարժվում ես, եւ կաս, Նա, Ում ողորմածությամբ դու ամեն ինչ ունես: Այնպես որ, չափազանցություն չէ այն, որ դու ապավինում ես Աստծուն, կամ քամահրում ես Նրան, եւ այստեղ ճիշտ չէ այն մարդը, ով Կամ-կամ ընտրությունը պարապ բան է համարում, մարդը, ում մասին այդ դեպքում ասում են, թե նա կարճամիտ է: Այստեղ դա այդպես չէ: Չէ՞ որ ընտրությունն այստեղ Աստծո եւ դարձյալ Աստծո միջեւ է: Եվ Նա չի առաջարկում ընտրություն ինչ-որ անկարեւոր բանի միջեւ: Նա չի ասում` կամ վարդ, կամ մեխակ: Այլ Նա ընտրություն է առաջարկում Ինքն Իր հանդեպ եւ ասում է` ասում է` կամ Եսգ կամ դու ապավինում ես Ինձ միշտ եւ ամեն ինչում, կամ դու քամահրում ես Ինձ: Այլ կերպ Աստված չէր խոսի Ինքն Իր մասին. արդյոք հարի՞ր է Աստծուն չլինել բացարձակ առաջինը կամ խոսել Իր մասին այնպես, կարծես թե Նա առաջինը չլիներ, ինչպես, եթե նա չլիներ Միակը, չլիներ բացարձակ Ամենայնը, այլ ինչ-որ մեկը բազում մյուսներից, ինչ-որ մեկը, ով կարող է սոսկ հուսալ առ այն, որ գուցե թե իր մասին էլ կհիշեն: Եթե դա այդպես լիներ, Աստված կկորցներ Ինքն Իրեն, կկորցներ հասկացությունն Իր մասին եւ կդադարեր լինել Աստված:
Այսպիսով, մնջանքում, որ իշխում է շուշանի եւ թռչնի մոտ, կա Կամ-կամը, կամ Աստվածգ եւ դա նշանակում է՝ կամ սիրել Նրան, կամ ատել Նրան, կամ ապավինել Նրան, կամ քամահրել Նրան:
Այդ Կամ-կամը բացահայտում է, թե ինչ է պահանջում Աստված, չէ՞ որ Կամ-կամը` պահանջատիրություն է, ճիշտ այնպես, ինչպես սիրահարները հավակնում են սիրո, երբ նրանցից մեկն ասում է մյուսին` կամ-կամ: Սակայն Աստված չի վերաբերվում Ինքն Իրեն որպես սիրահարի, ավելի ճիշտ դու ես վերաբերվում Նրան՝ որպես սիրահար: Այստեղ այլ վերաբերմունք է` արարվածինը` Արարչին: Ի՞նչ է Նա պահանջում այդ Կամ-կամով: Խոհեմություն` խոհեմություն միշտ եւ ամեն ինչում, եթե դու հնազանդ լինես Նրան միշտ եւ ամեն ինչում, կնշանակի, դու չես սիրում Նրան` դու ատում ես նրան, եթե դու հնազանդ չես Նրան միշտ եւ ամեն ինչում, դու չես ապավինում Նրան, կամ ապավինում ես Նրան ոչ միշտ եւ ոչ ամեն ինչում, եւ կնշանակի` չես ապավինում Նրան, եւ եթե դու չես ապավինում Նրան, դու քամահրում ես Նրան: Այդ լիովին հնազանդությանը` երբ, եթե դու չես սիրում Աստծուն, ապա ատում ես Նրան, եթե չես ապավինում Աստծուն միշտ եւ ամեն ինչում, քամահրում ես Նրան` այդ լիովին հնազանդությունը դու կարող ես ուսանել այն ուսուցիչներից, որոնց մատնացույց է անում Ավետարանը, շուշանից եւ թռչնից: Ասում են, որ, լսել սովորելով, սովորում են եւ իշխել, բայց ավելի ճիշտ է, որ, լինելով հնազանդ, դու կարող ես ինքդ հնազանդություն ուսուցանել: Այդպես եւ շուշանը թռչնի հետ: Նրանք ուժ չունեն, որի օգնությամբ կկարողանային ստիպել սովորողին, նրանք միմիայն հնազանդություն ունեն, որը եւ հարկադրում է: Շուշանն ու թռչունը` «հնազանդ ուսուցիչներ են»: Արդյո՞ք տարօրինակ չէ դա ասված: Չէ որ «հնազանդը»` բառ է, որը կիրառում են սովորողների նկատմամբ, ումից պահանջվում է լսող լինել, բայց այստեղ` հենց ուսուցիչն է, որ լսող է: Եվ ի՞նչ է նա դասավանդում: Հնազանդություն: Եվ ինչի՞ օգնությամբ է նա դասավանդում: Հնազանդության օգնությամբ: Եթե դու կարողանայիր դառնալ այնչափ հնազանդ, որքան շուշանն ու թռչունը, դու էլ կկարողանայիր քո հնազանդությամբ ինքդ հնազանդություն ուսուցանել: Բայց քանի որ ոչ դու, ոչ ես չունենք այդպիսի հնազանդություն, կսովորենք շուշանից եւ թռչնից` Հնազանդությունը:
Մենք ասում էինք, որ այնտեղ, շուշանի եւ թռչնի մոտ, իշխում է մնջանքը, կամ այն, ինչը որ մենք ջանում էինք ուսանել` լռել կարողանալը` դա առաջին պայմանն է այն բանի համար, որպեսզի իսկապես ունակ լինես լսելու: Երբ ամեն բան քո շուրջը թաղված է այնտեղ իշխող հանդիսավոր մնջանքում, եւ երբ մնջանքը քո մեջ է, այնժամ դու զգում ես, անսահման ուժով եւ պարզությամբ, զգում ես այն բանի ճշմարտությունը, որ դու պետք է սիրես քո Տեր Աստծուն եւ ծառայես միայն Նրան, եւ դու զգում ես, որ դա «դու ես», դու նա ես, որ այդպես պետք է սիրի Աստծուն, միայն դու ողջ աշխարհում, դու` չէ որ դու միայնակ ես հանդիսավոր լռությամբ շրջապատված, միայնակ` այնպես, որ ամենայն կասկած, ամենայն առարկություն եւ ամենայն արդարացում, եւ ամենայն պատրվակ, եւ ամենայն հարց, կարճ ասած, ամենայն ձայն բերված է առ լռություն հենց քո ներսում` ամենայն ձայն, այսինքն` ամենայն ձայն, բացի Աստվածայինից, ով քո շուրջն ու քո ներսում խոսում է, դիմելով քեզ լռության մեջ: Եթե այդպիսի մնջանքը միշտ քո շուրջը լիներ եւ քո ներսում, դու կսովորեիր, իսկ ավելի ճիշտ, մշտապես կուսանեիր հնազանդությունը:
Դիտարկիր բնությունը քո շուրջ: Բնության մեջ ամեն ինչ հնազանդություն է, լիովին հնազանդություն: Այստեղ «արարվում է կամքն Աստծո, ինչպես երկնքում, այնպես էլ երկրի վրա», կամ, եթե որեւէ մեկը կամենա շրջափոխել այդ սրբազան խոսքերը այլ դասավորությամբ, միեւնույն է, ճիշտ կստացվի` այստեղ, բնության մեջ, կամքն Աստծո արարվում է «Երկրի վրա ճիշտ նույնպես, ինչպես այն արարվում է երկնքում»: Բնության մեջ ամեն ինչ` կատարյալ հնազանդություն է, այստեղ դա այդպես է ոչ միայն այն պատճառով, որ, ինչպես եւ մարդկային աշխարհում, Աստված ամենակարող է, եւ ուրեմն ոչինչ, նույնիսկ ամենաչնչին բանը, տեղի չի ունենում առանց Նրա կամքի, ոչ, այստեղ դա այդպես է նաեւ այն պատճառով, որ այստեղ ամեն ինչ` կատարյալ հնազանդություն է: Բայց չէ՞ որ առաջինն ու երկրորդը անսահմանորեն տարբերվում են` քանի որ ինչ է առաջինը, եթե ոչ ամենափոքրոգի եւ համառագույն անհնազանդությունը, երբ առանձին մարդու կամ ողջ մարդկային ցեղի անհնազանդությունը պարզապես անզոր են որեւէ բան անելու Նրա կամքի դեմ` Նրա, Ամենազորի, իսկ երկրորդը, երբ Նրա կամքն արարվում է այն պատճառով, որ ամենայն ինչ կատարյալ հնազանդ է Նրան, այնպես որ, ոչ երկնքում, ոչ երկրի վրա չկա այլ մի կամք, բացի Նրա կամքից, հենց այդպես է տեղի ունենում բնության մեջ: Բնության մեջ, ինչպես ասում է Սուրբ Գիրքը` «Առանց Նրա կամքի ոչ մի ճնճղուկ չի ընկնի երկրի վրա (Տես. Մատթ. 10-29), եւ դա ոչ թե պարզապես այն պատճառով, որ Նա ամենազոր է, այլ այն պատճառով, որ ամենայն ինչ կատարյալ հնազանդ է Նրան, այնպես որ Նրա կամքն այստեղ միակն է, այստեղ դույզն-ինչ առարկություն չի լսվում` ոչ բառ, ոչ իսկ հոգոց` կատարյալ հնազանդ ճնճղուկը լիովին լիակատար հնազանդության մեջ ընկնում է երկրի վրա, եթե դա Նրա կամքն է: Քամու աղմուկը, անտառային գետակի խոխոջյունը, միջատների բզզոցը ամռանը, տերեւների շշուկները, խոտերի շրշյունը, յուրաքանչյուր ձայն, ամենայն ձայն, որ դու լսում ես` այդ ամենը ենթարկվում է` լիովին հնազանդ, այնպես որ, դու այդ ամենում կարող ես լսել Աստծուն, ինչպես եւ կարող ես լսել Նրան հնազանդ շարժվող լուսատուների երաժշտության մեջ: Եվ այս եկող հիասքանչ եղանակը, եւ ամպերի թեթեւությունն ու փափկությունը, ծովի հոսանուտությունն ու նրա կաթիլների համախմբվածությունը, եւ արեւի շողերի արագությունը, առավել արագ, քան ձայնը` այդ ամենը` հնազանդություն է: Եվ արեւի ծագելը որոշակի ժամին եւ որոշակի ժամին մայրամուտը նրա, եւ քամու փոփոխությունը՝ ասես ըստ հրամանի, եւ տեղատվություններն ու մակընթացությունները, իրենց հերթին միմյանց հաջորդող, եւ տարվա եղանակների փոխվելը որոշակի կարգով` այդ ամենը, ամենը, ամենը միասին` հնազանդություն է: Եվ եթե լիներ երկնքում մի աստղ կամ երկրի երեսին մի փոշեհատիկ, որոնք կսկսեին արարել իրենց կամքը, դրանք հենց նույն պահին կդառնային ոչինչ, եւ դա տեղի կունենար շատ պարզ: Չէ՞ որ բնության մեջ ամեն ինչ` ոչինչ է, այսինքն` ոչինչ է, բացի միշտ եւ ամենուր եւ ամեն ինչում իշխող Աստծո կամքից, հենց նույն պահին, երբ ինչ-որ բան դադարում է ենթարկվել Աստծո կամքին, այն դադարում է գոյություն ունենալ:
Եկեք, ուրեմն, ավելի մոտիկից, մարդկայնորեն, դիտարկենք շուշանին եւ թռչնին, որպեսզի նրանցից հնազանդություն ուսանենք: Շուշանն ու թռչունը հնազանդ են Աստծուն միշտ եւ ամեն ինչում: Դրանում նրանք ուսուցիչներ են: Նրանք, ինչպես դա պատշաճ է ուսուցիչներին, կարողանում են վարպետորեն ճշգրիտ հասնել այն բանին, որ, ավաղ, թերեւս, մարդկանց մեծամասնությունը բաց է թողնում եւ կողքանց վրիպում է այդ «միշտ եւ ամեն ինչում»-ի անպայմանականությունից: Բայց մի բան շուշանն ու թռչունը բացարձակապես չեն հասկանում` ավաղ, այն, որ մարդկանց մեծամասնությունը ամենից լավ է հասկանում` կիսատ-պռատությունը: Այն, որ փոքրիկ անհնազանդությունը չի լինի բացարձակ անհնազանդություն, դա շուշանն ու թռչունը չեն կարող եւ չեն ուզում հասկանալ: Այն, որ փոքրիկ անհնազանդությունը պետք է իրականում ինչ-որ այլ կերպ կոչվի, քան Աստծուն քամահրել, դա շուշանն ու թռչունը չեն կարող եւ չեն ուզում հասկանալ: Հնազանդության անպայմանականության մեջ, որին շուշանն ու թռչունն այդքան ճշգրիտ հասնում են եւ որում նրանք անցկացնում են իրենց կյանքը, զարմանալի հուսալիություն եւ անվտանգություն է պարունակվում: Եվ նույնիսկ, օ՜, խորիմաստ ուսուցիչները, որոնցից կախված կլիներ այդ դեպքում անվտանգությունը, իրենցից ինչ-որ անհուսալի բան կներկայացնեին: Այնպես որ, ես, թերեւս, այժմ այլ կերպ կասեմ, ես չեմ հիանա այն բանով, ինչ վստահ եւ ճշգրիտ են նրանք հասնում հնազանդության անպայմանականությանը «միշտ եւ ամեն ինչում», բայց ավելի լավ է ասեմ, որ հենց այդ «միշտ եւ ամեն ինչում»-ի անպայմանականությունը նրանց զարմանալի վստահություն է պարգեւում, որը նրանց հնազանդության ուսուցիչներ է դարձնում: Չէ՞ որ շուշանն ու թռչունը միշտ եւ ամեն ինչում հնազանդ են Աստծուն, նրանք հնազանդության մեջ այնքան պարզ են եւ այնքան վսեմ են, որ նրանք հավատում են այն բանին, որ ամենայն ինչ, ինչ էլ որ կատարվի, միշտ եւ ամեն ինչում ծագում է ըստ Աստծո կամքի, եւ որ նրանք կյանքում այլ գործ չունեն, բացի այն, որպեսզի բացարձակապես հնազանդ ընդունեն կամքն Աստծո, կամ կատարելապես հնազանդ ընդունեն կամքն Աստծո խոնարհության մեջ:
Տեղը, որում շուշանին վերապահված է ապրել, ոչ թե պարզապես ծայրահեղ խղճուկ է, այլեւ ակնհայտ է, եւ այնպիսին է, որ այն ողջ կյանքի ընթացքում երբեք ոչ ոք, գուցե թե, չի տեսնի, ոչ ոք չի ուրախանա նրանով, նրա տեղն ու շրջակայքը, այո, ես իսպառ մոռացա էլ, որ խոսում եմ շուշանի մասին, այնքան «հուսահատ» խեղճ են, որ պարզապես չափազանցություն չի լինի, այլ նույնիսկ չափից դուրս ճապաղ կլինի ասելը` հնազանդ շուշանը հնազանդորեն հաշտվում է իր տեղի հետ եւ աճում է իր ողջ գեղեցկությամբ: Մենք՝ մարդիկ, կամ մեզանից որեւէ մեկը, թերեւս, կասեին, շուշանի փոխարեն` «Դա ծանր է, դա անտանելի է»` չէ՞ որ, եթե դու շուշան ես եւ հիասքանչ, ինչպես շուշան, ապա այսպիսի վայրում տեղադրվելը, ուր դու կաճես այդչափ ապերախտ շրջապատում, որքան միայն հնարավոր է, շրջապատում, որն ասես հատուկ հորինվել է այն բանի համար, որպեսզի վերացնի ամենայն տպավորություն քո գեղեցկությունից` ոչ, դա անտանելի է, այստեղ Արարիչը հակասում է Ինքն իրեն: Ահա այսպես, թերեւս, կսկսեր խոսել մարդը, կամ մենք` մարդիկ, շուշանի փոխարեն վշտից թոշնելով այնտեղ: Բայց շուշանն այլ կերպ է մտածում, նա մտածում է մոտավորապես այսպես` «Ես ինքս չեմ կարող տեղ եւ պայմաններ ընտրել, որոնցում ես ապրում եմ, դե դա իմ գործն էլ չի, այն, որ ես կանգնած եմ այնտեղ, ուր կանգնած եմ` Աստծո կամքն է»: Այդպես է մտածում շուշանը, եւ այն, որ նա իսկապես այդպես է մտածում` մտածում է, որ այդպես է կամքն Աստծո` երեւում է նրանից, չէ՞ որ նա հիասքանչ է` Սողոմոնը ողջ իր փառքով, այնպես չէր զուգված, ինչպես նա: Օ՜, եթե շուշանը շուշանի հետ մրցեր գեղեցկության մեջ, այդ շուշանին պետք է որ մրցանակ հասներ` նրա մեջ մի աստիճան բարձր է գեղեցկությունը` չէ՞ որ գեղեցիկ լինելը, եթե դու շուշան ես, ոչ մի արվեստ չի պահանջում, բայց գեղեցիկ լինելն այդպիսի պայմաններում` արվեստ է: Շրջապատում, ուր ամեն ինչ խոչընդոտում է դրան, այդպիսի շրջապատում, լիովին լինել եւ մնալ ինքնեկ, ծիծաղելով շրջապատի ողջ ուժի վրա, ոչ, չծիծաղելով (շուշանը դա չի անում), բայց կենալով միանգամայն անհոգ իր ողջ գեղեցկությամբ: Չէ՞ որ շուշանը, չնայած շրջապատին, ինքզինքն է մնում, քանի որ նա լիովին հնազանդ է Աստծուն, մանավանդ այդ պայմաններում: Եվ քանզի նա, ի դեպ, հակառակը նույնպես ճիշտ է, լիովին կենում է ինքզինքը եւ միանգամայն անհոգ է, քանզի նա հիասքանչ է: Միայն լիովին հնազանդության դեպքում կարելի է բացարձակ ճշգրտությամբ ընկնել այն «Վայրը», ուր դու պետք է լինես: Եվ երբ ընկնում ես ճիշտ այդ տեղը, հասկանում ես, որ եթե նույնիսկ այդ վայրը գոմաղբի կույտն է, դա բնավ կարեւոր չի: Այդպես եւ շուշանը, այնքան չարաբաստիկ տեղ ընկնելով, որքան որ հնարավոր է, վայր, ուր հենց նույն պահին, երբ նա պետք է ծաղկի, նրան, եւ նա վերջին համոզվածությամբ գիտի այդ մասին, նրան անպայման կջարդեն, կարծես նա ծնվել եւ աճել է այդչափ հիասքանչ՝ լոկ այն բանի համար, որպեսզի կործանվի` հնազանդ շուշանը հնազանդորեն համակերպվում է դրան, նա գիտի, որ այդպես է կամքն Աստծո, եւ նա ծաղկում է, եւ դու տեսնեիր նրան այդ պահին` նրանից ամենեւին անհնար էր գլխի ընկնել այն մասին, որ նրա ծաղկունքը միաժամանակ նրա կործանումը կլինի, անքան լիառատ էր նա բացվել, այնքան հարուստ եւ հիասքանչ էր գույնը նրա, եւ, ծաղկելով այդքան հարուստ եւ հիասքանչ, գնում էր նա, չէ՞ որ դա ընդամենը մի ակնթարթ էր, նա միանգամայն հնազանդ գնում էր իր կործանմանը հանդիման: Մարդը, կամ մենք, մարդիկ, կսկսեինք, թերեւս, շուշանի փոխարեն հուսահատվել այն մտքից, որ մեր ծաղկունքը կհամընկնի մեր կործանմանը, եւ այդ մեր հուսահատությամբ կխանգարեինք ինքներս մեզ դառնալու այն, ինչը որ մենք` կարող էինք դառնալ` թող որ եւ մի ակնթարթ: Այլ կերպ է բանը շուշանի հետ, շուշանը միանգամայն հնազանդ է, եւ այդ պատճառով էր շուշանը բացում իրեն իր ողջ գեղեցկությամբ, իրականացնում էր իր բոլոր հնարավորությունները, չանհանգստանալով, ամենեւին չանհանգստանալով այն մտքից, որ նա կմեռնի, հենց որ ծաղկի: Օ՜, եթե շուշանը շուշանի հետ մրցեր գեղցեցկության մեջ, այդ շուշանին պետք է մրցանակ հասներ` նա էլ առավել հիասքանչ է այն բանից, որ նա այդքան գեղեցիկ է, չնայած կործանման անխուսափելիությանն իր ծաղկունքի պահին: Եվ իրոք, հարկ է խիզախություն եւ հավատ ունենալ ծաղկելու համար քո ողջ գեղեցկությամբ անխուսափելի կործանմանը հանդիման` դրան ունակ է միայն լիովին հնազանդությունը: Մարդն, ինչպես ասվում է, ուզում է խույս տալ անխուսափելի մահից, չէ՞ որ նա չի իրականացրել իր հնարավորությունները, թեպետ եւ նրան թույլատրվել էր իրականացնել դրանք, թող որ իրեն հատկացված կենաց ժամանակը չափազանց կարճ էր: «Ինչի՞ս է պետք այդ ժամանակը»` կասեր մարդը, կամ՝ «ինչի՞ս է այն», կամ` «Ինչի՞ն կարող է դա օգնել»՝ կասեր նա եւ դրանով չէր իրականացնի իր բոլոր հնարավորությունները, այլ արժանի կլիներ սոսկ այն բանին, որպեսզի հաջորդ ակնթարթին խեղված եւ տգեղ ի չիք լիներ: Միայն լիովին հնազանդությունը կարող է բացարձակ ճշգրտությամբ ընկնել «ակնթարթ», միայն լիովին հնազանդությունը կարող է օգտվել ակնթարթից, բացարձակապես հոգ չտանելով հաջորդ ակնթարթի մասին:
Շարունակելի