Մ. Գադաս – Դուք, թվում է թե, զարմանալիորեն հարմարավետ եք զգում ձեզ ժամանակակից աշխարհում:
Մ.Պավիչ – Ինձ չեն վախեցնում փոփոխությունները, որոնց ես հետեւում եմ: Թեպետ դրանք գնահատելու համար ժամանակ է պետք: Չէ՞ որ փոխվել է ոչ միայն ժամանակը, փոխվել է ինքը՝ մարդը:
Մ. Գադաս – Փոխվե՞լ է, թե՞ անհետացել:
Մ. Պավիչ – Եթե խոսենք վիրտուալ իրականության մասին, հետաքրքրությունը միմյանց եւ այլ հարցերի հանդեպ, իհարկե, փոխվել է: Հաճախ տեսնում ես, որ մարդիկ նստած են դեմ դիմաց, հայացքները հառած նոութբուքերին: Գուցե թե նրանք միմյանց նամակներ են գրում: Բայց վերջին ժամանակներս, կարծում եմ, ավելի շատ սիրային ուղերձներ են հղվել, քան երբեւէ, դե, թեկուզ եւ SMS-ով: Ես մի անգամ ասել եմ` ապագան կայուն է: Այնտեղից են գալիս մեր վախերը: Յուրաքանչյուր մարդու ակնհայտ ապագան` մահն է: Սակայն ի՞նչ է հետո: Ես պետք է ասեմ, որ իմ գրքերի երջանիկ ճակատագիրը ինձ համար նվազեցնում է այդ վախը: Ես մահից չեմ վախենում: Իհարկե, վախենում եմ հիվանդությունից եւ անօգնականությունից: Այն բանից, որ հանկարծ կարող եմ կնոջս համար բեռ դառնալ:
Մ. Գադաս – Արդյո՞ք այդ մարդկային նախասահմանվածությունն է ստիպել հորինելու սյուժեի մի քանի տարբերակներ մեկ վեպի ներսում:
Մ. Պավիչ – Ինձ ձանձրացրել է այն արահետը, որով բոլորը պետք է ընթանան: Ես համարում եմ, որ գիրքը կայացնում է ընթերցողը, նրա շնորհիվ այն սկսում է գոյություն ունենալ, այն վերարտադրում է իմ ուղերձը: Ճիշտ նույնն է, ինչ երաժշտության դեպքում: Այն չկա, քանի դեռ չեն կատարում:
Մ. Գադաս – Դուք իդեալական մեթոդ եք առաջարկում, որով կարելի է կառուցել գիրքը: Կարծում եմ, նախկինում ոչ ոք ընթերցողին այդպես չի վերաբերվել…
Մ. Պավիչ – Գուցե, բայց ես կարծում եմ, որ նույն սկզբունքը գոյություն ունի Աստվածաշնչում: Չէ՞ որ եկեղեցում ամեն օր նոր խոսք է ասվում: Այն ամեն օր փոխվում է, մնալով մեկ օրգանիզմի մասը:
Մ. Գադաս – Դուք հաճախ եք խոսում ձեր վրա եկեղեցական սլավոն հեղինակների ազդեցության մասին, որոնց համար շատ կարեւոր է երկի հնչեղությունն ունկնդրելը:
Մ. Պավիչ – Այո, ամեն անգամ, երբ ես ավարտում եմ նախադասությունը, ես այն բարձրաձայն կարդում եմ: Միայն այդ ժամանակ եմ հասկանում՝ լա՞վն է այն, թե՞ վատը: Ես երկար սովորել եմ դրան: Ես պրոֆեսոր եմ եղել Սերբիայի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի համալսարաններում: Ես գիտեմ, որ ճիշտ նույն պատմությունն է ուսանողների հետ` նրանք տաղտկալի դասախոսության ժամանակ սկսում են ննջել:
Ես միշտ վախեցել եմ ընթերցողին ձանձրացնելուց: Նա, ով կարդում է առաջին նախադասությունը, պետք է կարդա եւ հաջորդը: Իսկ հետո, եթե դուք ասելիք ունեք, պետք է սպասեք, որ դա իրականանա: Եթե դուք ավելի իմաստուն եք, քան ձեր գիրքը, դուք գրող չեք:
Մ. Գադաս – Ձեր վեպերից մեկում գրողին աշխարհի բոլոր ծագերից սկսում են ուղարկել նրա գիրքը: Դա է՞լ է ձանձրացնելու վախից:
Մ. Պավիչ – Դա գրողական մղձավանջ է: 21-րդ դարում օտար լեզուներով իմ գրքերի 100-ից ավելի թարգմանություններ են եղել: «Թղթե թատրոնում» բոլոր գրողները հորինված են, բայց հրատարակիչները` իմ գրքերի իրական հրատարակիչներն են:
Մ. Գադաս – Դուք կարդացե՞լ եք ձեր գրքերի ռուսերեն թարգմանությունները:
Մ. Պավիչ – Այո, եւ միշտ մտածել եմ` «Ո՞վ է այդ գիրքը գրած ռուս դասականը»: Թարգմանիչների հարցում իմ բախտը բանել է: Հաճախ դրանք կանայք են, եւ սովորաբար թարգմանության համար նրանք գիրքն ընտրում են նախքան հրատարակության հետ պայմանավորվելը:
Մ. Գադաս – «Թղթե թատրոնում» ռուս գրողը նույնպես կին է: Մեզ մոտ իրոք կանացի գրականության բում է:
Մ. Պավիչ – Սերբիայում նույնն է: Կինս եւս գրող է: Ընդհանրապես գրողների մեջ կանայք շատ են: Ես դեռ անցած հարյուրամյակում ասում էի, որ լավագույնը կլինի կանացի գրականությունը: Տղամարդկային պատմությունը էպիկական պատմություն է, իսկ կանացին` քնարական, պատմություն անձնական կյանքից: Անձնական կյանք, ամենօրյա գործեր: Տղամարդկային պատմությունները` պատերազմն է, քաղաքական խնդիրները: Մարդկությանն, ըստ իս, այդ ամենը ձանձրացրել է: Մի ռուս քննադատ ասել է, որ 21-րդ դարի գրականությունը կանացի գրականությունն է: Այդպիսի բան չի եղել մարդկության ողջ պատմության ընթացքում: Դե, այդպիսի հարյուրամյակ էլ չի եղել: Չէ՞ որ գիրքը 20-րդ դարում մահացավ: Թղթե գիրքը: Իսկ դա նոր դարաշրջանի սկիզբն է: Նախկինում, այն արդեն մահացել էր, նոր ձեւեր ստանալով` քարից անցնելով ծառին, ծառից` գլանաձեւ ձեռագրերին: Բայց հիմա, ձեզ դո՞ւր է գալիս, թե՞ ոչ, վրա է հասնում թղթե գրքի ավարտը: Ծառեր չկան, որ կտրեն:
Մ. Գադաս – Արդյո՞ք դա է ճշմարիտ պատճառը:
Մ. Պավիչ – Դա հիմնական պատճառն է: Բոլոր նրանք, ովքեր լրջորեն մտածում են այդ մասին, դա շատ լավ գիտեն: Գրքի ապագան` էլեկտրոնային գիրքն է:
Մ. Գադաս – Արդյո՞ք դա կփոխի գրքի բովանդակությունը:
Մ. Պավիչ – Իհարկե: Բովանդակությունը միշտ փոխվում է: Դե, էլեկտրոնային տարբերակով կարդալն էլ շատ ավելի հեշտ է: Քեզ պետք չէ լույս մահճակալի մոտ, եւ ոչ էլ ակնոց, տառատեսակը միշտ էլ կարելի է մեծացնել: Եվ, ի վերջո, քեզ գրադարան էլ պետք չէ:
Մ. Գադաս – Դե, այո, եւ գրողը կարող է իրեն անվտանգ զգալ, այլեւս ոչ ոք նրան չի ուղարկի իր գրքերի կույտը:
Մ. Պավիչ – Այո: Ոչ գծային գրի համար էլեկտրոնային գիրքն ավելի հարմար է: Երբ ես գրում էի «Խազարական բառարանը», համակարգիչը դեռ գոյություն չուներ: Ես ուզում էի գրել մի վեպ, որը կունենա 47 գլուխ կամ «մուտք»: Ես ուզում էի, որ ընթերցողը կարողանար ընթերցել յուրաքանչյուր գլուխը նախորդ կամ հաջորդ գլխից անկախ: Ուզածդ դասավորությամբ: Հիշում եմ, թե ինչպես մի անգամ աղջիկս մտավ իմ սենյակ, նա այն ժամանակ 12 տարեկան էր, եւ ես պառկած էի մի վիթխարի մահճակալի վրա՝ գլուխների անվանումներով թղթերը դարսած: Ես կամենում էի ստուգել, թե արդյո՞ք դրանք աշխատում են բոլոր հաջորդականություններով: Նա այնքան զարմացած էր, որ չէր կարողանում հասկանալ, թե ինչ խաղ եմ հորինել: Երբ «Խազարական բառարանը» վերածեցի էլեկտրոնային ֆորմատի, պարզվեց, որ հնարավոր է ընթերցման 2 միլիոնից ավելի տարբերակ:
Մ. Գադաս – Հավանաբար, այլ կերպ էլ կգրե՞ն:
Մ. Պավիչ – Երեւի: Եզրահանգման համար դեռ վաղ է: Ես առաջվա պես գրում եմ փոքրիկ նոթատետրերում: Գիշերը, անկողնում պառկած: Երիտասարդ տարիքին, միեւնույն էր, օ՞ր էր, թե՞ գիշեր: Ես շատ ծույլ եմ: Հիմա գիշերով հորինելն ավելի հեշտ է: Մեկ-երկու նախադասություն գրելն արդեն լավ է: Գրելու ընթացքը գրողին պետք է հաճույք պատճառի: Եթե դա չկա, ընթերցողն անպայման կզգա: Գրողի համար գիրքը` երկրորդ մարմինն է: Այն «երկրորդ մարմինը», որի մասին ես վեպ եմ գրել: Նորոգված, փոխված: Համանման նրան, որ ստացավ Հիսուս հարություն առնելուց հետո:
Մ. Գադաս – «Աստղային պատմուճանը» վեպում` ձեր գրքերում եղած ամենասարսափելի պատկերներից մեկն է, երբ գլխավոր հերոսը Բելգրադի ռմբակոծության ժամանակ սկսում է ինքն իրեն ուտել: Ինչպե՞ս էիք դուք ապրում այդ շրջանը:
Մ. Պավիչ – Վեպը նկարագրում է իմ վիճակը: Բալկանները` հնագրագիտական հրաբուխ է: Այստեղ այնքան շատ ժողովուրդներ են միախառնված, նրանց պատմություններն ու ավանդույթները: Գրողի համար օգտակար է այդ ժայթքումները զգալը: Մարդկային կյանքի համար ողբերգություն է: Ես սովորություն ունեմ կնոջս հետ զբոսնելու Կալերեմդանի մոտ (Կալերեմդանը 15-րդ դարի թուրքական ամրոց է Բելգրադի կենտրոնում): Այնտեղ մենք միշտ նայում էինք փողոցի վրա գտնվող մի բարձր շինության: Այնտեղ 5-րդ հարկում միշտ լույս էր վառվում, եւ երկու մարդ՝ տղամարդ եւ կին, նստած էին հարմարավետ սենյակի սեղանի շուրջ, ուտում էին եւ խմում: Եվ նրանք ամեն օր այնտեղ էին: Պատերազմից հետո այդ մարդիկ անհետացան: Ես չգիտեմ, թե նրանց ինչ պատահեց:
Մ. Գադաս – Ինչպիսի՞ն եք դուք հիշում ձեր մանկության Բելգրադը:
Մ. Պավիչ – Ես ապրել եմ գերմանացիների զավթած Սերբիայում: Եվ ամենից շատ սիրում էի ծնողներիս հետ իմ ճամփորդությունները Պանչեւո: Դա Բելգրադից ոչ հեռու մի փոքրիկ քաղաք է, Դունայի մյուս ափին: Մենք նավակ էինք նստում Սավայի կամրջի մոտ, հետո ընթանում էինք Դունայով եւ Տանիշ փոքրիկ գետով, որը մեզ Պանչեւո էր հասցնում: Նավահանգիստն ու կայարանն այնտեղ դեմ դիմաց են, եւ փողոցում դրանց միջեւ մեզ էր սպասում լծված կառքերով պապս: Մենք նստում եւ ողջ քաղաքով մեկ մոտենում էինք փողոցին նայող չորս պատուհաններով տանը: Պապս գինու նկուղներ ուներ, եւ միշտ ձիեր էր պահում: Երբեմն ես ձի հեծած Պանչեւոյից Սալաշ էի գնում:
Մ. Գադաս – Դուք մի անգամ նկարագրել եք այն վիճակը, երբ մարդ գտնվում է միաժամանակ կենաց տարբեր տարիքներում, եւ գոյություն ունի միաժամանակ՝ որպես երիտասարդ եւ տարեց մարդ:
Մ. Պավիչ – Գոյություն ունեն շատ ժամանակներ: Միաժամանակ: Յուրաքանչյուրն ունի իր ժամանակը: Ինչպես ես ասել եմ «Այլ մարմին» վեպում, ժամանակը հորիզոնական երկայնաձգություն է, իսկ հավերժությունն ուղղահայաց կառուցվածք ունի: Այն սերում է Սուրբ Հոգուց: Երբ նա հատում է Ժամանակը` դա մեր ակնթարթն է: Դրանք էլ կարող են շատ լինել` հավերժությունը հատում, հատում, եւ հատում է ժամանակային երկայնաձգությունը: Կա ժամանակ, որը հավերժականին զուգընթաց է: Դա «անժամանակ ժամանակն է»: Սակայն 21-րդ հարյուրամյակից ինչ-որ բան փոխվեց: Մենք բոլորս դա զգում ենք: Փոխվել է արագությունը, ժամանակը: 19-րդ դարի բանաստեղծներից մեկը դժվար պահին տետրում գրել է. «Երկինքը փակվել է: Իմ աղոթքները երկնքին չեն հասնի»: Այսօր ես չեմ հավատում, ես գիտեմ, որ երկինքը բաց է: Ճշմարտությունը սփռված է մթնոլորտում, եւ այն թույլատրում է մարդուն միավորվել տիեզերքին: Ես կարծում եմ, որ այս նոր արագությունը` վերամիավորման պրոցեսի մասն է:
Մ. Գադաս – Իսկ դա տեղի կունենա՞:
Մ. Պավիչ – Կարծում եմ, մենք այդ ուղու վրա ենք: