– Պրն Բեկիրսկի, ի՞նչ է արտադրում «Տոսպ» ընկերությունը եւ արտադրանքի ո՞ր մասն է արտահանում:
– Տոսպը տեքստիլ արդյունաբերության ոլորտում գործող ձեռնարկություն է: Արտադրանքի 80 տոկոսն արտահանում ենք, հիմնականում` Ռուսաստան, 20 տոկոսը վաճառվում է ներքին շուկայում: 1995 թվականին ձեռնարկությունը սեփականաշնորհվեց ու ինչ-ինչ պատճառներով դարձավ բաց բաժնետիրական ընկերություն (ԲԲԸ): Բաժնետոմսերի 60%-ի սեփականատերը մեր ընտանիքն է, 40 տոկոսինը` մոտ 800 հոգի: Բայց ԲԲԸ-ն կորպորատիվ բարդ կառավարում է ենթադրում, եւ ՀՀ-ի համար դժվար կարգավիճակ է, 800 բաժնետեր ունենալը հեշտ բան չէ: Այնուամենայնիվ, դա ավելի թափանցիկ աշխատելու խթան է, քանի որ բաժնետերերին հաշվետու լինելու խնդիր կա: Պահպանում ենք կորպորատիվ կառավարման բոլոր սկզբունքները, եւ սա ինքնակարգապահություն է առաջացնում: Վատն այն է, որ բաժնետեր լինելը բաժնետերերը զգում են միայն դիվիդենտ ստանալու կամ ակնկալելու ժամանակ, իսկ երբ ներդրում անելու խնդիր է լինում, մենք մեր 60 տոկոսով ներդրումների 100 տոկոսն ենք ապահովում: Ինչ վերաբերում է արտահանմանը, նշեմ, որ եւ ԽՍՀՄ-ի տարիներին, եւ հիմա մեր գործարանը իր արտադրանքի 75-80 տոկոսը արտահանում է, քանի որ «Տոսպը» մեծ ձեռնարկություն է: Սա հնարավորություն է տալիս ներքին շուկայում շատ հաստատուն տեղ զբաղեցնել: Իսկ եթե աշխատում ես միայն ներքին շուկայի վրա, խնդիրներ են առաջանում:
– Տեքստիլ արդյունաբերության ոլորտում Հայաստանում էլ ի՞նչ ընկերություններ կան: Թափանցի՞կ են արդյոք նրանք աշխատում: Ինչպե՞ս եք դիմանում մրցակցությանը Ռուսաստանում:
– Մրցակիցներ ունենք ՀՀ-ում, ուղղակի խոշոր արտադրողներ չեն, տարբեր քաշային կարգերում ենք: Մոտ 180-ից մի քանիսը արտահանման ուղղությամբ էլ են աշխատում: Բայց ներսի շուկայի պահանջարկի մոտ 70 տոկոսը բավարարվում է ներմուծման հաշվին: Դա բացատրվում է մի քանի բանով` մենք հումք չունենք, նյութատար ու շատ աշխատատար արտադրանքները ներմուծվում են: Ստվերայինի մասին չէի ցանկանա խոսել, քանի որ մեր հիմնական մրցակիցը այդ դաշտում է, ես նրան չեմ էլ ճանաչում: Ես գիտեմ, որ մոտ 2 տասնյակ ձեռնարկություններ կան, որ միգուցե նույնիսկ ձեւակերպված են, միգուցե հաշվառվում են, բայց ես չեմ տեսել ՀՀ-ի շուկայում այդ քանակությամբ made in Armenia պիտակով ապրանք, թեեւ գիտեմ, որ ՀՀ-ում է արտադրվել: Բայց եթե նա արդեն իսկ իր անունը չի գրում, ուրեմն թափանցիկ չէ, ուրեմն համապատասխան հաշվետվություն չի տալիս, համապատասխան հարկային բեռ չի կրում, ավելի թեթեւ պայմաններում է աշխատում: Իսկ թափանցիկ-ոչ թափանցիկ աշխատելու տարբերության արդյունքը Հայաստանում շատ մեծ է:
– Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի հետեւանքները շա՞տ ծանր են:
– Մեզ համար որպես ռուսական շուկայում ինչ-որ չափով իր տեղն ունեցող ընկերություն՝ նույնիսկ դրական կողմեր էլ եղան: Մաքսային խստացումները Ռուսաստանում, ռուբլու անկումը դոլարի նկատմամբ մեզ համար որոշակի լավ պայմաններ ստեղծեցին, բայց մենք, ցավոք, չկարողացանք օգտվել: Նույն ձեւով 1998-ին էր, երբ իրավիճակը փոխվեց, դաշտը փոխվեց եւ դատարկված շուկայի պայմաններում թռիչքի հնարավորություն կար: Ցավոք սրտի, այդ շարժումը մեզ մոտ չստացվեց: Հակառակը, եթե մենք մոտ 250 աշխատող ունեինք տարեսկզբին` հունվար-փետրվարին, ապա այսօր հազիվ 70-75 հոգի ենք:
– Զգո՞ւմ եք կառավարության, այսպես ասած, աջակցող շունչը` ճգնաժամից դուրս գալու հեռանկարների առումով:
– Կառավարության շունչը, այո, զգում եմ, զգում եմ, որ շնչում է (ծիծաղում է.- Հ. Մ.): ՀՀ-ում ինչպես միշտ, այդպես էլ հիմա է, դեկլարատիվ ցանկություններ են: Վստահ եմ` շատ բան արվում է, չեմ ուզում քննադատողի դեր ստանձնել, որովհետեւ հետաքրքրված, սուբյեկտիվ կողմ եմ: Իսկ հեռանկարները մեզ համար շատ վարդագույն են: Դիմել ենք կառավարությանը` հակաճգնաժամային միջոցառումների հետ կապված, ակնկալում էինք վարկային օգնություն, այսինքն` ոչ թե սովորական կոմերցիոն վարկեր 20-24 տոկոսով, այլ ակնկալում էինք ավելի լավ պայմաններով: Խնդիրը դեռ լուծված չէ, ինչ-ինչ պատճառներով մինչ օրս դոփում ենք տեղում, դեռ սպասում ենք: Մեզ ասում են, որ մենք շատ ռիսկային ձեռնարկություն ենք, ասում են, որ ունենք ոչ շատ լավ վարկային պատմություն: Այստեղ, այո, խնդիրներ ունեցել ենք, ուշացումներ են եղել ժամանակին: Բայց դրա հետ մեկտեղ` մեզ չեն ասում` ոչ, որովհետեւ տեսնում են, որ դեռ կանք: Փորձում ենք մեր ուժերով ոտքի կանգնել, որովհետեւ ես զգում եմ շուկայի տենդենցը եւ չեմ ուզում այն կորցնել: Եթե մեզ կհասցնեն նաեւ օգնել` կնշանակի՝ հստակ ոտքի կկանգնենք: Եթե չօգնենգ
– Հայ-թուրքական սահմանի բացումը ի՞նչ ազդեցություն կունենա Ձեր բիզնեսի վրա, Թուրքիան աշխարհի ամենազարգացած տեքստիլ արդյունաբերություն ունեցող երկրներից է: Վտանգներ տեսնո՞ւմ եք:
– Վտանգ միանշանակ չեմ տեսնում, որովհետեւ թուրքական ու չինական ապրանքները մեր շուկայում իրենց տեղն արդեն իսկ գրավել են: Հայաստան ներմուծվող ապրանքների ծավալը գերազանցում է այն տրամաբանական ծավալը, որ այստեղ կարող է վաճառվել: Այսինքն` ներմուծման պրոցեսի մեջ կա լճացման գործոն: Վստահ եմ, որ սահմանի բացման դեպքում ապրանքների հոսքը չի ավելանա, ընդհակառակը, կարող է կարգավորվել: Որովհետեւ այժմ թուրքական ապրանքները բերվում են երրորդ երկրների միջոցով եւ շատ անգամ ոչ թափանցիկ ձեւով: Իսկ եթե սահմանը բացվի, լինեն միջպետական հարաբերություններ եւ ուղիղ կապի ու պայմանագրերի հնարավորություն լինի, միգուցե նաեւ կարգավորվի: Կարող է ներմուծվող թուրքական ապրանքների գինը էժանանալ, որովհետեւ կրճատվում է ճանապարհածախսը, բայց կարող է նաեւ այդ գինը բարձրանալ, որովհետեւ երկկողմանի կարգավորման ու հսկողության դեպքում մաքսային մուտքերը կարող են շատանալ: Այսինքն` սահմանը բացվելուց ես միայն դրական ակնկալիքներ ունեմ, թեեւ, եթե բացասականը գերակշռեր, դա չի նշանակում, թե սահմանը չպետք է բացվեր: Միգուցե սահմանի բացմամբ կյանքս դժվարանա մի քիչ, եթե որակյալ ու թանկ ապրանքներ շատ ներմուծվեն, բայց դա կստիպի, որ ավելի արդյունավետ աշխատեմ: Նույնը չեմ ասի անորակ ու էժան ապրանքների պարագայում, որը ավելի շատ վնասում է: Մյուս կողմից՝ կարծում եմ` թուրք գործարարները այստեղ գործարաններ կհիմնեն, կամ կգնեն եղածները ու Ռուսաստանում կշատացնեն made in Armenia պիտակով ապրանքները, քանի որ դա մենք այսօր չենք անում: Ինչ վերաբերում է Հայաստանից Թուրքիա արտահանման մեծացմանը, կարծում եմ` տեքստիլի առումով նման բան չի լինի, այլ ոլորտներում` միգուցե:
– Իսկ հիմա ի՞նչն է խանգարում, որ թուրք գործարարը գա Հայաստանում գործարան հիմնի կամ գնի ու արտահանի արտադրանքը Ռուսաստան:
– Ամեն ինչն է խանգարում` ոչ դեսպանատուն կա, ոչ հյուպատոսություն, ոչ մի տեղից պաշտպանություն չի ունենա տվյալ գործարարը, թեեւ թուրք գործարարներ կան, որ ռիսկ են անում եւ գալիս են, նույնիսկ Սպիտակում մի ձեռնարկություն են ստեղծել` տրիկոտաժի ֆաբրիկա: