Երբ քննադատում ես իշխանություններին, նրանք երբեք չեն ասում` եկեք, մեր
փոխարեն կառավարեք։ Նրանք արհամարհում են, քննադատությունը մատնում
անուշադրության, որովհետեւ իշխանության հիմնասյունն ինքնավստահությունն է՝
քողարկված գաղտնիքի մշուշով՝ իբր մենք մի բան ենք անում, որ ոչ ոք չի
տեսնում ու չի հասկանում, թե իբր ժամանակ կանցնի ու մարդիկ կզգան, որ
քննադատությունը հանիրավի էր։
«Ի՞նչ է իշխանությունը» հարցին դարեր շարունակ տարբեր պատասխաններ են
տրվել, սակայն բոլոր ժամանակների ու հասարակարգերի իշխանություններին
միավորել է ուժը, դրա գործադրմամբ կամքի կատարումն, ինչն էլ ծնել է
ինքնավստահություն, թե ամեն բան ու գործ արդար է ժամանակի այդ հատվածում։
Եվ երբ հեղափոխություններ, հեղաշրջումներ ու նման բաներ են եղել եւ նոր
իշխանություններ են եկել, գուցե դրանով ինչ-որ բան փոխվել է, բայց
էությունը մնացել է նույնը։ Իշխանության կարիքը շարունակ եղել է իշխելը։
Բարեկամներիցս մեկն, ով փիլիսոփա է եւ եկեղեցու դպիր, մի խոսակցության
ընթացքում փորձում էր համոզել, թե իշխանությունը նախեւառաջ հոգատարություն
է։ Այդ միտքն, անշուշտ, ինձ դուր էր գալիս, բայց ոչ այնքան, որ համարեի
ճշմարտացի, եւ ոչ այնքան, որ կարողանայի տեղավորել մարդու բնույթի մեջ։
Այսինքն՝ ո՞նց հոգատարություն։ Ի՞նչ պիտի անի թագավորը (մեր
ժամանակներում՝ նախագահը), ո՞նց պիտի դրսեւորի իր հոգատարությունը, որ
մարդը մարդու կողքին կարողանա ապրել՝ առանց տագնապի, վախի, չկեղեքվելով
ինքնահաստատման կամ ինքնաժխտման վիճակներից։
Ու բարեկամիս հետ չվիճելու ու նրա մտքի բարի պտուղը դանդաղորեն ճաշակելու
համար ես լքեցի նրան՝ չհարցնելով, թե ո՞վ ու ինչպե՞ս է հոգատար լինելու իմ
եւ իր հանդեպ, որ հոգատարություն ասվածն ընկալում ենք միանգամայն տարբեր
կերպերով։ Ես նրան չհարցրի նաեւ, թե ի՞նչ էր անելու ինքը, եթե լիներ
իշխանավոր, ո՞նց էր խնամելու իր պարտեզը, որտեղ թփերն ու ծառերը, խոտերն
ու ծաղիկներն աճում են անհավասար՝ բնականաբար, իրարից խլելով լույսն ու
ջերմությունը։ Ես նրան չհիշեցրի, որ «Եղբայրություն ու հավասարություն»
կարգախոսը բազմիցս կատարել է իր սեւ գործն, ու համընդհանուր հավասարության
մկրատը բազում պայծառ գլուխներ է թռցրել, եւ այլ բազում գլուխներ ի նշան
հավանության ճոճվել են վերուվար՝ հանուն «եղբայրության ու հավասարության»։
Խոսակցությունը եկեղեցու բակում էր, ուր ամեն առավոտ ու իրիկուն
փիլիսոփա-դպիր բարեկամս ժամերգությունների է մասնակցում, եւ իր համար,
անշուշտ, իշխանության հոգատարությունն այն է, ինչը ստիպում է
երգեցողությամբ երախտագետ լինել Բարձրյալի առջեւ, որովհետեւ լույսը թե
բացվում է, հավասարների համար չի բացվում, այլ անհավասարների, եւ
շնորհակալությունը ոչ թե հենց լույսի բացվելու համար է, այլ բաշխման։
Սխալ կլիներ, անշուշտ, պահանջել, որ բարեկամս բացատրեր իր ասածի
գործադրման մեխանիզմը, որովհետեւ հոգատարությունը, հավասարությունը կամ
եղբայրությունն օրենք չեն, որ գործադրման մեխանիզմ ունենան։ Դրանք
կանխամտքեր են, եւ վեր որեւէ գործունեությունից։ Նույնիսկ հարազատ մոր կամ
հոր հոգատարությունը գործադրվելիս ունենում է անցանկալի հետեւանքներ։ Բայց
երբ կա մայր եւ հայր, հոգատարությունն ինքնին թեւում է՝ տալով
ապահովություն, ինչն ամենից կարեւորն է մարդու համար։
Ուրեմն հոգատարությունն, ըստ փիլիսոփա-դպիր բարեկամիս, իշխանության
հոգեւոր պատճառն է, որը հետեւանքների վրա որեւէ ազդեցություն չի ունենում։
Այսպես սերն էլ մարդու հոգեւոր պատճառն է, բայց չես ասի, թե մարդկությունը
տառապում է սիրո ավելցուկից։ Եվ այս դեպքում՝ վերանալով իրականությունից,
արժե՞ փորփրել պատճառները, որոնք վերացականից էլ վերացական են ու
անհավատալի։
Հոգատարության կանխամիտումը թույլատրելի սխալի սահմանից այնքան է հեռու,
որքան իշխանության ինքնավստահությունն ու իրականության թշվառությունը
միմյանցից։ Եվ նարնջագույն դրոշներով ընտրված մի նախագահի որդու
ամբարտավանությունը, որ մեր աչքն են փորձում մտցնել՝ իբրեւ հեղափոխության
հակացուցիչ, ոչ այլ ինչ է, քան նույն հոգատարության կեղծ դրսեւորումը։
Անհատն Աստված չէ, որ շնորհ բաշխի։ Անհատն անհատ է, ու ժամանակ չկորցնելու
համար նրան էլ կարող է տանջել «Բա ե՞ս» շատ բնական հարցը։
Ուրեմն իշխանությունը, որ պետք է հոգատար լինի, մարդը չէ, եւ բնականաբար
մարդկանց փոփոխությունը մարդկանցով չի բարելավում իշխանության որակը, այլ
հակառակը՝ բերում է հիասթափության։ Իշխանությունն օրենքն էլ չէ, քանզի
օրենքը տառ է, եւ, լավագույն դեպքում, կարող է լինել ուժի գործիք։
Օրենքների փոփոխումն էլ չի բարելավում կյանքի որակը, եթե այդ կյանքը
գիտակցված չէ իբրեւ վերին մի հոգատարության արդյունք։
Սահմանադրության մեջ պարզ-պարզ գրված է, թե մարդն ունի կյանքի իրավունք,
եւ այս դրույթն այնքան տարողունակ է, որ ցանկացած կերպ կարող ես
մեկնաբանել։ Մարդուն չսպանելն արդեն այս դրույթի կատարումն է, քանզի
բառերով այլ բան պարտադրված չէ, գրված չէ, ասենք՝ մարդն ունի լավ կյանքի
իրավունք։ Եվ եթե գրված չէ, թե մարդն ունի լավ կյանքի իրավունք, ուրեմն
ցանկացած իշխանություն երեսպաշտորեն կարող է ասել, թե բոլորս էլ ապրում
ենք՝ լավ կամ վատ, եւ չարժե աղմուկ բարձրացնելով խաթարել անտեսանելի
գործընթացները, որոնք «աներկբայորեն» հանգեցնում են դրական արդյունքների։
Եվ ընդհանրապես, հակառակն ապացուցելու համար չարժե հաշվել որբերի գլխի
ոջիլներն ու հանգել եզրակացությունների, թե կյանքի իրավունքը խախտվում է
կամ իրագործվում սխալ։ Չարժե, որովհետեւ իրավունքը (որեւէ իրավունք)
նախեւառաջ համոզմունք է, իսկ եթե համոզմունք չէ, ոչ մի բանով չի
տարբերվում քարե արձանագրությունից, որի զորությունը կարող է լինել
ոջիլներին վերացնելու նպատակով գլուխ կոտրելը։
Բա ո՞ւր մնաց իմ փիլիսոփա-դպիր բարեկամի՝ իշխանությանը վերագրած
հոգատարության հատկանիշը։ Չվերացավ, անշուշտ, չանէացավ, քանզի խոսքն
ասվելուց հետո չի կորչում, մնում է ինչ-որ տեղ։ Այս դեպքում՝ երեւի օրենքի
ու մարդու միջակայքում, երկուսից էլ նույնքան հեռու։