«Հայֆեստ» հայաստանյան թատերական փառատոնը երկու տարի առաջ շատ հաջող եւ հեռանկարային միջազգային համագործակցության սկիզբ դրեց։
Երեւանի Գեղագիտական կենտրոնում գործող «Փոքր թատրոնը» եւ Ֆլորենցիայի «Վերսիլադանցա» պարային թատրոնը անդրադարձան Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» պոեմին ու ստեղծեցին պլաստիկ-վիզուալ մի բեմադրություն, որն իր տեսակի մեջ եզակի գործ էր Հայաստանի համար։ Այն մի քանի տարվա ընթացքում դանդաղորեն սողոսկեց հանդիսատեսի մեջ՝ կարծես հիշեցնելով, որ բեմի վրա հայտնվող յուրաքանչյուր գործողություն առաջին հերթին էներգիա փոխանցելու համար է սկսվում եւ ավարտվում է այն պահին, երբ էներգիան բեմում սպառվում է, իսկ հանդիսատեսը լիցքավորվում է։
«7-րդ զգացողություն» կոչվող ներկայացումը ռեժիսոր Վահան Բադալյանը երկար է ստեղծել։ Նա կարծես փորձարկելով ու ստուգելով հանդիսատեսի ռեակցիան՝ իր մտահղացումը շատ հակիրճ ու ազդեցիկ տեսքի է հասցրել։ Անցյալ տարի ցուցադրվել է «7 զգացողություն» անվանում ունեցող ներկայացումը, որը, սակայն, հետագայում «սեղմվել» է՝ թողնելով միայն զգացողություններից մեկը, այն, որը Գ.Նարեկացին «սրտի տեսողություն» է անվանել։
Մեկ ժամ տեւող ներկայացման մեջ տարբեր թատերական ֆորմաներ են միաձուլված։ Օգտագործվել է պարը, մնջախաղը (դերասաններ Արսեն Խաչատրյան ու Անջելա Տորիանի), վիդեոդրվագները (հեղինակ Լեոնարդո Ֆիլաստո), լուսային էֆեկտները։ Անկասկած, ամենաբարդը եղել է տեքստի մատուցումը, քանի որ Նարեկացու խոսք-աղոթքներն այնքան ինքնաբավ ու լարում պահանջող են, որ դրանք պարզապես կարդալով (եւ Աստված չանի՝ հանկարծ պաթոսով), նշանակում է` փչացնել գործը։ Եվ քանի որ Վ.Բադալյանը խելացի բեմադրիչ է, նա տեքստը ներկայացման մեջ անընդհատ «կոտրում», բեկում է վիզուալ հնարքներով։ Տեքստը կարծես պայքարելով, ճանկռելով է մարմնից դուրս գալիս եւ իր համար ուղի հարթում։ Ներկայացումը դեռ չսկսված՝ հանդիսատեսին առաջարկվում է էկրանի վրա տարբեր լեզուներով Նարեկացու խոսքերի բեկորներ լսել ու տեսնել մարդկային դեմքեր, որոնք հայացքը սեւեռած քեզ են նայում ու սառնասրտորեն ներում են հայցում Բարձրյալից յուրաքանչյուր մարդ արարածի համար։ Դեմքերի ու բառերի կոլաժը սկսում է խտանալ, մանրանալ, եւ արդեն անհնար է տարբերակել մարդկանց ու հասկանալ բառերը։ Սկսվում է տիեզերական կակոֆոնիան։ Մարդիկ դադարում են միմյանց լսել, միմյանց հասկանալգ Եվ ստիպված են նորից սովորել խոսել, նորից սովորել կառուցել իրենց միջավայրը, իրենց ներքինը՝ նորածնի նման անելով առաջին վախվորած քայլերը։
«7-րդ զգացողությունը» խորամանկ է կառուցված։ Երբ բառերը կուտակվում են, ռեժիսորը «ազատվում» է նրանցից։ Օրինակ, դրվագներից մեկում, որտեղ տեքստը սկսում է ամենաբարձր նոտաներով զրնգալ հանդիսատեսի մեջ, բեմադրիչը զգալով պահը՝ «այրում» է իր էկրանային հերոսներին ու խլացնում բառերը (լսեցիք, դե հիմա փորձեք ձեր մաշկի վրա զգալ, օրինակ, «Խնդրում եմ, Տեր, ինձ խայթողներին մի բնաջնջիր» տողի կամ էլ մնացած հարյուրավոր զարմանալի տողերի ազդեցությունը)։
Նարեկացու բառերը հնչում են հայերեն եւ իտալերեն լեզուներով, տեքստը դառնում է այն նյութը, որի հետ լույսերն ու էկրանը «խաղում» են այնպես, ինչպես մնջախաղի դերասաններն են իրենց սեփական մարմնի հետ խաղում։ Բառերը դաջվում են գրքի վրա, հատակին են «պառկում», սահում են ծովի վրայով, մի պահ տեղավորվում մարդու ափի մեջ, իսկ հետո «փախչում» ստվերների նման։ Թերեւս միայն այդպես՝ հպանցիկ սահող կադրերի շարանով կարելի է բեմից հնչող Նարեկացու խոսքերը «մարսել»։ Բառերը պետք է կորչեն, անհետանան, որպեսզի մնա նրանց հետքը։ Եթե խոսքն արձագանք չի ունենում, այն ոչ մեկին պետք չէ։ Իսկ Վ.Բադալյանը շատ է ուզում, որ բառերը ավելին դառնան, հետք թողնեն հանդիսատեսի սրտում, եւ այդ պատճառով էլ իր ներկայացումը հագեցնում է հետաքրքիր ու խորամանկ պլաստիկ լուծումներով։ Նյարդային դերասանը փորձում է փայտերի կտորներից մի կայուն բան սարքել, սակայն նրա շինությունն անընդհատ փլվում է, քանի որ ինչ-որ բան ինչ-որ տեղ սխալ է հիմնադրված եւ դատապարտված է փլուզվելու։ Հանկարծ դերասանի ձեռքում հայտնվում է ամենակայուն ու պարզ կառուցման տարբերակը՝ խաչը։ Եվ ամեն բան իր տեղն է ընկնում, կառույցն այլեւս անսասան է։
Իհարկե, այս ներկայացումը պատմել կամ առավելեւս՝ վերլուծել անիմաստ է, նրա ներգործությունն ավելի շուտ ենթագիտակցական է։ Ոչ ոք չի կարող ասել, թե ներկայացումը դիտելուց հետո ինչո՞ւ է հանկարծ ծագում լռելու ու կենտրոնանալու ցանկությունը։ Ինչո՞ւ է ծնվում սեփական կյանքը մաքրելու, փոշու ու անպիտան շերտից ազատելու պահանջը։ Բայց այդ պահանջը ծնվում է, չէ՞ որ բոլորի (առանց ազգային տարբերությունների) հոգում էլ մի Նարեկացի է նիրհում։
Շատ նուրբ երաժշտական կառուցվածք ունեցող այս ներկայացման մեջ ընդամենը մի պահ, ֆինալում հնչում է հայկական մեղեդին՝ զուռնայի մեկնաբանմամբ։ Կինն ու տղամարդը հեռանում են բեմից, մնում է նրանց թողած լույսը՝ փոքր, հավերժ մի սիմվոլ, որը (կրկին՝ որպես հակակշիռ) աղմկոտ երաժշտական ֆոն ունի։ Հո չի՞ կարելի սիմվոլը սիմվոլիկ ներկայացնել։
Վ.Բադալյանը նկատում է, որ իրեն երջանիկ է զգում, քանի որ «7-րդ զգացողությունը» իր համար անբացատրելի եւ անհասկանալի ազդեցություն է թողնում հանդիսատեսի վրա։ «Ես նույնիսկ չէի սպասում, որ ներկայացումն այդքան էմոցիոնալ կընդունվի»,- ասում է նա։
«7-րդ զգացողությունը» տարբեր երկրներ հյուրախաղերի մեկնելիս՝ միշտ պահպանում է լեզուների միաձուլումը (հայկական տարբերակը հնչում է Արա Դեղտրիկյանի կատարմամբ)։ Այժմ հայ եւ իտալացի հեղինակները փորձում են ստեղծել տեքստի անգլերեն տարբերակը, քանի որ «Փոքր թատրոնն» ու «Վերսիլադանցան» շուտով կմեկնեն Սլովենիա (Լյուբյանա), այնուհետեւ երկարատեւ հյուրախաղեր կունենան Իտալիայում (Ֆլորենցիա, Հռոմ, Պարմա)։ Ֆլորենտացի դերասանները, որոնք «պարել» եւ «նկարել» են Նարեկացու պոեմը, նաեւ նոր արվեստի տեսակ են հնարել։ Նրանք գիրք են հրատարակել, որտեղ հավաքագրել են բեմից ստացված տպավորությունները։ Այսինքն՝ Նարեկացու բառերի հետքերն են հավաքել։ Իսկ դա արդեն բոլորովին նոր մի պատմության սկիզբ է։