– Այս տարվա 8 ամիսների կտրվածքով բյուջեով նախատեսված 727 մլրդ դրամ հարկերից ու տուրքերից հավաքագրվել է մոտ 300 մլրդ դրամ: Տարվա ավարտին մնացել է ընդամենը 4 ամիս, հույս կա՞, որ կհավաքվի մնացած մասը:
– Բոլորի համար ակնհայտ է, որ մենք ունենք տնտեսական աճից շեղված սցենար: Նախ՝ ունեինք ՀՆԱ-ի աճի սցենար, բայց հիմա ունենք մոտ 18 տոկոս անկում: Բնական է, որ 727 մլրդ դրամը չի հավաքվի: Կառավարությունն առայժմ փորձում է պահպանել հարկեր/ՀՆԱ հարաբերության 2009թ. բյուջեում դրված ցուցանիշը` 17,4 տոկոս: Ճիշտ է, հիմա այդ հարաբերակցությունը 20 տոկոսից էլ բարձր է, բայց դա պետք է դիտարկենք տարեկան կտրվածքով: Ես կարծում եմ, որ եթե կառավարությանը հաջողվի պահպանել 17,4 տոկոսը, դա իդեալական ցուցանիշ կլինի: Դա կնշանակի, որ վարչարարության առումով հարկային ծառայությունն արել է ամեն ինչ, պարզապես հարկերի նվազումը պայմանավորված է եղել տնտեսական աճի նվազմամբ:
– Տարեսկզբին 131 մլրդ դրամի ծախսեր տեղափոխվեցին չորրորդ եռամսյակ, բայց այսօր արդեն ակնհայտ է, որ դրանք չեն կատարվելու: Արդյո՞ք դա արդեն սեկվեստր չէ, որից այդքան խուսափում է ՀՀ կառավարությունը:
– Խոսակցությունները, թե կառավարությունը մեղք է գործել, որ թաքնված սեկվեստր է արել, ճիշտ չեն: Բյուջետային օրենսդրության մեջ ընդունված է, որ կառավարությունը կարող է փոխել իր ծախսային համամասնությունը, կարող է տարվա մեջ ցանկացած ամիս փոխել իր եռամսյակային համամասնությունը: 2003թ. բյուջետային համակարգի մասին օրենքում ԱՄՀ-ի եւ ՀԲ-ի առաջարկությամբ կատարվեց փոփոխություն, թե կառավարությունն իրավունք ունի բյուջեի 10 տոկոսի չափով կրճատել ծախսերը: Առաջին տարին է այդ նորմը կիրառվում: Այն ժամանակ ոչ մեկս հստակ չենք պատկերացրել, թե ինչ օրենք ենք ընդունել: Կառավարությունը 131 մլրդ եկամուտներ տեղաշարժեց 4-րդ եռամսյակ, բնական է, որ եկամուտների հետ պիտի ծախս էլ տեղաշարժի: Տեղաշարժեց ավելի քիչ` 92 մլրդ-ի ծախս: Մոտ 40 մլրդ տարբերությունը փակել ենք տարեսկզբում ունեցած մոտ 80 մլրդ ազատ մնացորդից: Ճգնաժամի ժամանակ մեր կառավարությունը դրել է երկու կարեւոր խնդիր` չկրճատել ոչ մի սոցիալական ծրագիր եւ ֆինանսական կառավարումն այնպես տանել, որ ներքին պարտքեր չկուտակվեն: Սեկվեստրն էլ արվում է ներքին պարտքեր չկուտակելու համար, բայց դա անում են, երբ կրճատված ծախսը գերազանցում է 10 տոկոսը: Ասում են, եթե կառավարությունը սեկվեստր անի, պիտի հրաժարական տա: Հրաժարականը օրենսդրության մե՞ջ է նշված: Հրաժարականը մի դեպքում է լինում` բյուջեն չընդունվելու դեպքում: Սեկվեստրի դեպքում էլ կարելի է հրաժարականն ընդունել, եթե ապացուցեն, որ դա կառավարության աշխատանքի պատճառով է:
– Այդ դեպքում կառավարությունն ինչո՞ւ է ահռելի չափով վարկեր վերցնում, արտաքին պարտքը ավելացնում, բայց 10 տոկոսից ավելի ծախսեր չի կրճատում, որ սեկվեստր չանի:
– Սեկվեստրի հաճույքը ո՞րն է:
– Իսկ ինչո՞ւ 92 մլրդ եւ ոչ թե՝ 100 մլրդ ծախսեր կասեցրեցիք: Չէ՞ որ գումարն ավելի շատ է պակասում:
– Որովհետեւ դա 10 տոկոսն է, եթե 100 վերցնեինք, պետք է ԱԺ թույլտվությունը ստանայինք: Երկրորդը` մեզ 100 պետք չէր, որովհետեւ մենք խնդիր տեսել էինք 92 մլրդ-ի մեջ: Եթե հետեւեինք ձեր հորդորներին եւ 100 մլրդ վերցնեինք, պետք է սեկվեստր անեինք: Հավատացեք, որ դա պատահական թիվ չէ: Մենք հաշվարկել եւ տեսել ենք, որ պետք է կասեցնել 92 մլրդ դրամի ծախս: 10 տոկոսը 94 մլրդ էր կազմում:
– Իսկ ի՞նչ ծախսեր կրճատեցիք:
– Կրճատեցինք բենզինի, մեքենաների պահպանման, գործուղումների, ներկայացուցչական, կառավարման ապարատի եւ այլ ծախսերը: Բացի այդ, որոշվեց կասեցնել նաեւ նախատեսված 26 մլրդ դրամ գերավճարների վճարումը, բայց հետո որոշվեց 15 մլրդ-ը թողնել:
– Հնարավո՞ր է, որ մինչեւ տարեվերջ այլ ծախսեր եւս կրճատվեն:
– Եթե պարզվի, որ հարկային եկամուտներն ավելի քիչ են հավաքվում, եւ մենք հնարավորություն չունենք ծախսերը կատարելու` հնարավոր է: Բայց մենք վարկեր ենք վերցրել, եւ կարծում եմ՝ նման բան չի լինի:
– Մարտի սկզբին մոտ 60 դրամով դոլարի արժեւորումն ի՞նչ ազդեցություն ունեցավ բյուջեի կատարման վրա:
– Միանշանակ չէ, որ դոլարի կուրսի տատանման արդյունքում ծախսերի վրա ծանրաբեռնվածություն ընկնի կամ` հակառակը: Դոլարով ստացվող եկամուտների դեպքում շահում ենք: Բայց երբ վարկերի տոկոսներն ենք վճարում, բնականաբար, մեր ծախսերը մեծանում են: Ես մոտ 2 տարի առաջ հաշվարկ էի արել, որ 40-50 դրամի տատանումը 700 մլն դրամի շրջանառություն է, որը մեր բյուջեի համեմատ չնչին տոկոս էր եւ ռիսկային չէր: Այս դեպքում հաշվարկ չենք արել:
– 2010թ. բյուջեի հիմքում ի՞նչ սկզբունքներ են դրվելու: Օրինակ` ՀՆԱ-ի, գնաճի ի՞նչ զարգացում եք նախատեսում:
– Այդ ցուցանիշները դեռ հստակ չեն: 2009-ի բյուջեում ունեինք 942 մլրդ ծախսային մաս, որից 92 մլրդ-ը կասեցվեց: Ուրեմն այս տարի էլ պետք է այդ թվից հանենք 92 մլրդ:
– Բայց խորացող ճգնաժամի պայմաններում դա շատ լավատեսական բյուջե կլինի:
– Դրանից էլ հանեք եւս 100 մլրդ: Դուր եկա՞վ:
– Բացի հարկերից ու տուրքերից, Կառավարությունը որքա՞ն վարկային միջոցներ է պատրաստվում մուտքագրել բյուջե:
– 65-70 մլրդ դրամ: 15 մլրդ-ի էլ համաֆինանսավորում կա: Բացի այդ, տարեսկզբից ունենք եւս 40 մլրդ դրամի ազատ միջոցներ:
– ԱՊՀ տարածքում տնտեսության անկման ցուցանիշով ՀՀ-ն առաջին տեղում է: Այդքան մեծ անկում չունենալու համար ի՞նչ պետք է աներ մեր կառավարությունը, որ չի արել: Կամ` կառավարության ո՞ր քայլերի արդյունքում այդքան խորացավ ճգնաժամը:
– Եթե ինձ ասեն` մենաշնորհների դեմ լավ չի պայքարում, ես, իհարկե, չեմ ասի, թե լավ է պայքարում: Իսկ այն, ինչ անում է, բոլորն ուղղված են նրան, ինչ նախկինում չի արել: Վարկեր է տալիս:
– Կառավարության ղեկավարի անձը ի՞նչ նշանակություն ունի բյուջեի կատարման եւ եկամուտների հավաքագրման գործում: Այդ հարցում արդյո՞ք նշանակություն ունի վարչապետի կուսակցական լինելը, կարեւո՞ր է, որ նրա թիկունքին կուսակցություն լինի կանգնած:
– Բյուջեն կատարելու, եկամուտները հավաքագրելու համար կառավարության ղեկավարի դերը, իհարկե, շատ մեծ նշանակություն ունի: Սկսած բյուջետային կարգապահության եւ շատ այլ հարցերից: Կարեւոր է նաեւ, թե որքան ժամանակ կպահանջվի նոր իշխանությանը՝ դաշտը պատկերացնելու համար: Մի բան է, որ դրսից ես վերլուծություններ, կարծիքներ անում, մեկ այլ բան է, որ ներսում ես լինում: Փողը միշտ սահմանափակ է լինում, եւ երբ գալիս ես գործադիր, դու արդեն դատապարտված ես հաշվի նստել այդ իրողության հետ, քո վարքագծի մեջ արդեն փոփոխություններ են լինում: Շատ լավ բյուջե կարող է կատարվել, երբ լավ վարչապետ է լինում: Շատ ավելի լավ կլինի, եթե լավ վարչապետի հետեւում լինում է լավ կուսակցություն։
– Բյուջեն մշակելիս` Դուք նախարարություններին, տնտեսության ոլորտներին գումարներ եք բաժանում: Մեր պաշտոնյաները նույնիսկ այս տարի ֆանտաստիկ ծրագրերի մասին են խոսում: Նման գաղափարների պակաս չունի, օրինակ, էկոնոմիկայի նախարար Ներսես Երիցյանը: Դուք նման բոլոր ծրագրերին գումար հատկացնո՞ւմ եք:
– Դա մեր գործի վատ կողմերից մեկն է: Այդ նոր գաղափարները դրանք կրողներն ամբողջականության մեջ են տեսնում, իսկ մեզ համար դրանց մինչեւ վերջին կետը պետք է հասկանալի լինի: Այդ դեպքում միշտ իդեաներ եւ ֆինանսներ տվողների միջեւ կոնֆլիկտ է առաջանում, որովհետեւ նրանց իրենց գաղափարն է հետաքրքրում: Ֆինանսիստներին հետաքրքրում է, թե նոր գաղափարով նախատեսված լողափում եկողներ լինելո՞ւ են, իսկ եթե գան, ապա նրանք ի՞նչ են ուտելու, եւ այլն: Իդեա տվողին նման շատ անդուր հարցեր են սպասվում: Նման բոլոր հարցերին եթե չպատասխանեն, մենք չենք կարող որոշում ընդունել` այդ ծրագրին փող տա՞լ, թե՞ ոչ: Հավատացնում եմ, որ այս բյուջեները կազմելիս բոլոր պատգամավորներն ու լրագրողները միասին այնքան հարցեր չեն տալիս, որքան մենք ենք տալիս եւ նրանց համար դառնում ենք շատ անտանելի: Իսկ երբ գնում եմ ԱԺ, այդ հարցերին ստիպված ես եմ պատասխանում:
– Անցած տարի ֆինանսների նախարար Տիգրան Դավթյանը ԱԺ-ում հայտարարեց, թե 2009թ. բյուջեն լինելու է «աղքատամետ բյուջե»: Ի՞նչ բյուջե է լինելու 2010-ի բյուջեն:
– Սա հերթական, 2010թ. բյուջեն է: Իսկ եթե շատ եք ուզում, կասեմ, որ սա ֆինանսական ճգնաժամը դիմագրավող բյուջե է:
– Սա Ձեր որերո՞րդ բյուջեն է:
– 13-րդ: Լավ թիվ չէ, բայց բյուջեի համար լավ կլինի: