Ըստ հոգեբույժ Եվգենի Բլեյլերի աշխատության, «շիզոֆրենիա» անվան տակ նկարագրվող հիվանդագին վիճակները տարբեր են իրենց բնույթով, ծագումով, եւ նրանց նույն խմբին դասելը պայմանական բնույթ է կրում: Իհարկե, հետագայում ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ այս հիվանդությանը բնորոշ հատկանիշներ նկատվում են նաեւ այլ հոգեկան հիվանդությունների ժամանակ:
Որո՞նք են շիզոֆրենիայի նման ընթացող հիվանդությունները, եւ ինչպե՞ս կարելի է որոշել ախտանիշների պատկանելիությունը:
Մի շարք հոգեկան հիվանդությունների (ինչպիսիք են ալկոհոլային, վարակական, օրգանական, այդ թվում` անոթային, վնասվածքային եւ մի շարք ոչ էնդոգեն ծագման) փսիխոզների ժամանակ հաճախակի նկատվող հոգեկան խանգարումները երբեմն ընթանում են ոչ սովորական ձեւով: Գիտակցության մթագնած կամ չխանգարված վիճակում ի հայտ են գալիս մի շարք ախտանիշներ, որոնք հաճախ նկատվում են շիզոֆրենիայով տառապող անձանց մոտ.
Կեղծ հալյուցինացիաներ. հիվանդները նշում են, որ նրանց աչքերին երեւացող տեսիլքները ցուցադրվում են ինչ-որ սարքավորումների միջոցով, եւ որ նրանք ցանկանում են ազատվել դրանցից, սակայն վերստին գտնում են իրենց: Երբեմն էլ ցնորքները ներքին` մտավոր տեսողությամբ, ոչ թե իրենցից դուրս, այլ իրենց մեջ` ուղեղի խորքում կամ որովայնի խոռոչում են: Նկատվում են նաեւ լսողական կեղծ ցնորքներ (հիվանդները լսում են տվյալ պահին գոյություն չունեցող ձայներ, ընդ որում` իրենց «գլխի ներսից» կամ ներքին օրգաններից): Հազվադեպ նշում են նաեւ համի, հոտառության եւ շոշափելիքի զգացողության խանգարումներ` կեղծ հալյուցինացիաների ձեւով: Նկատվում են նաեւ աֆեկտիկ խանգարումներ` տրամադրության, մտածողության պրոցեսների ու շարժումների գերակտիվության կամ ընկճվածության ձեւով:
Հիվանդի մոտ նկատվում է հետապնդման զառանցանքների զգացողություն: Նրանց թվում է, թե «թշնամաբար տրամադրված մարդիկ» հիպնոսի կամ տարբեր ուժերի, ճառագայթների, էլեկտրաէներգիայի, բիոհոսանքների միջոցով ազդում են եւ իրենց ենթարկում տանջանքների: Այս զգացողության հետ մեկտեղ՝ նրանց մոտ զարգանում են հոգեկան ավտոմատիզմի երեւույթներ: Այս դեպքում նրանք համոզված են, որ վերը նշված ուժերն ինչ-ինչ մեթոդներով ազդում են նրանց մտածողության ու շարժման պրոցեսների եւ զգայական ֆունկցիաների վրա:
Հիվանդների մոտ նկատվում է շարժման պրոցեսների դանդաղում եւ կարկամում: Հիվանդները դառնում են պակաս շարժուն կամ անշարժ, հարցերին չեն պատասխանում, հրաժարվում են սնվելուց, բժշկական հետազոտության ժամանակ դիմադրում են:
Նման հիվանդների մոտ զգացվում են գիտակցության երազանման խանգարումներ: Նրանց թվում է, թե տվյալ պահին իրենք գտնվում են կռվի դաշտում, որ իրենք են պայքարի կամ կռվի առիթը: Իրենց համարում են մեծանուն գիտնականներ, աշխարհահռչակ արտիստներ, հանդես են գալիս Նապոլեոն Բոնապարտի, Հուլիոս Կեսարի եւ այլ շատ պատմական անձանց դերերում:
Վերոհիշյալ հոգեախտաբանական երեւույթները թեեւ հաճախակի նկատվում են շիզոֆրենիայի տարբեր ձեւերի ժամանակ, սակայն որոշ ախտանիշների հետ զուգակցվելու դեպքում նրանց արտահայտման ձեւը փոխվում է, որը բնորոշ չէ շիզոֆրենիային: Հիվանդությանը ոչ բնորոշ ախտաբանական խանգարումների ժամանակ վերոհիշյալ երեւույթներն առաջին հերթին զուգակցվում են նույն զգայարանների կողմից նկատվող իսկական ցնորքների հետ: Դրանք անհայտանալուց հետո հաճախ վերանում են կեղծ հալյուցինացիաները: «Վերաբերման, ազդեցության» եւ այլ զառանցական մտքերը ուղեկցվում են իսկական ու կեղծ հալյուցինացիաներով, իսկ վերջինիս անհայտանալուց հետո աստիճանաբար անհայտանում են նաեւ կեղծ ցնորքներն ու զառանցական մտքերը:
Հոգեկան ավտոմատիզմի տարբեր դրսեւորումներն ի հայտ են գալիս միայն հիվանդության ընթացքի խորացման շրջանում, կարճատեւ են, եւ տարբեր ախտանիշները միասին գրեթե հանդես չեն գալիս: Դա եւս պայմանավորված է իսկական ու կեղծ հալյուցինացիաների առկայությամբ: Դրանք վերանալուց հետո անհայտանում են նաեւ տվյալ սինդրոմի տարբեր ախտանիշները:
Գիտակցության երազանման խանգարումները նկատվում են միայն երեկոյան ժամերին, տեւում են մի քանի րոպեից մինչեւ 1-2 օր, եւ տեսողական ցնորքների անհայտանալուց հետո հիվանդները դուրս են գալիս այդ վիճակից: Շարժումների կարկամածության երեւույթները տեւում են մի քանի ժամ: Նման նշանների առկայության դեպքում հեշտ է «շիզոֆրենիայի» ախտորոշումը հերքելը:
Այսպիսով, կարելի է հանգել հետեւյալ եզրակացություններին. շիզոֆրենանման ախտանիշներն այս կամ այն հոգեկան հիվանդությանը խիստ բնորոշ չեն եւ կարող են նկատվել տարբեր ծագման հոգեկան հիվանդությունների ժամանակ: Նրանց բնորոշությունը պայմանավորված է այն ախտանիշների առկայությամբ, որոնց հետ զուգակցվում են:
Պետք է ասել նաեւ, որ հիվանդագին վիճակների առաջացումը պայմանավորված է իսկական եւ կեղծ ցնորքների առկայությամբ, որոնց անհայտանալուց հետո վերանում է նաեւ շիզոֆրենանման վիճակը: Թեեւ շիզոֆրենանման ախտանիշները կարճ են տեւում, սակայն փոխում են էկզոգեն ծագման եւ օրգանական բնույթի մի շարք հոգեկան հիվանդությունների ընթացքը:
Ատիպիկ ընթացող վերը նշված շիզոֆրենանման փսիխոզները պայմանավորված են գլխուղեղի օրգանական կամ անօրգանական` անցողիկ կամ կայուն բնույթի փոփոխություններով, հետեւապես այն չի կարելի դասել շիզոֆրենիայով պայմանավորված` բարդացած փսիխոզների շարքին:
Շիզոֆրենանման փսիխոզների ժամանակ առաջանում են օրգանական բնույթի փոփոխություններ, նկատվում են էնցեֆալոպաթիային բնորոշ երեւույթներ: Հիվանդների հիշողությունը թուլանում է, հետաքրքրասիրությունների շրջանակը` նեղանում: