Դերասան, սցենարների, պիեսների ու վեպերի հեղինակ Էրիկ Պողոսյանի նախնիներն ԱՄՆ են գաղթել Թուրքիայից: Ու թեեւ նա ժամանակ առ ժամանակ խաղում է մեծ բյուջե ունեցող հոլիվուդյան ֆիլմերում (վերջինը Էդրիան Բրոուդիի ու Բիյոնսե Նոուլզի հետ խաղացած «Կադիլակ Ռեքորդսն» է), այսուամենայնիվ, իրեն ոչ թե կինոպերսոնաժ, այլ թատրոնի մարդ է համարում եւ Off Broadway-ում հանդես է գալիս իր մենաներկայացումներով: Նա աշխատել է լավագույն ամերիկացի կինոռեժիսորների` Ռոբերտ Օլթմանի, Օլիվեր Սթոունի հետ:
Այժմ նա վարում է իր հեղինակային «Low&Order» հեռուստաշոուն, խաղում է ոստիկանական սերիալում ու գիրք է գրում հայոց պատմության ողբերգական տարիների մասին: Նա շատ բազմակողմանի ու սեփական գործին խիստ պահանջներ ներկայացնող դերասան է: Ասում է, որ էությամբ պացիֆիստ է եւ այդ մոտեցմամբ էլ գրքեր է գրում: Էրիկ Պողոսյանն առաջին անգամ եկել էր Հայաստան որպես «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի ժյուրիի անդամ:
– Պացիֆիստ լինելով՝ ինչպե՞ս եք գնահատում մեր երկրի ու մեր հարեւանների փոխահարաբերությունները:
– Իհարկե, ես այնքան ուժ չունեմ, որպեսզի ասեմ` մարդի՛կ, մի՛ կռվեք իրար հետ: Կարծում եմ` խաղաղությունն ավելի հասանելի է դառնում, երբ մարդիկ երկար տարիներ կողք կողքի ապրելով, սկսում են իրար ավելի լավ հասկանալ: Ուզում եմ հավատալ, որ Հայաստանը խաղաղ է ապրելու` առանց Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջամտության: Որքան շատ լինեն մշակութային կապերը, այնքան մարդիկ իրար ավելի լավ կհասկանան: Այսօր դեռ չի կարելի սպասել, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ժողովուրդների միջեւ կարող է երկխոսություն լինել, քանի որ միմյանց հանդեպ զայրույթը շատ է, ինչը խանգարում է ուշադրություն դարձնել մշակույթին: Բայց այն իրականությունը, որը կա Թուրքիայում, թույլ է տալիս մտածել, որ արվեստը կարող է շատ էֆեկտիվ լինել: Ստամբուլի օդակայանում նույնիսկ կարելի է հանդիպել Օրհան Փամուկի հսկայական նկարը, որը կախված է նացիոնալիստական դրոշների կողքին: Փամուկի վեպերը թուրքական գրախանութներում վաճառելը խիզախություն է պահանջում թուրքերից: Բայց նրանք անում են դա: Շատերն, իհարկե, փորձում են ստիպել մարդկանց չկարդալ, բայց, բարեբախտաբար, դա հնարավոր չէ:
– Նկատելի է, որ Դուք Ձեզ ներքուստ հայ եք զգում:
– Տարօրինակ զգացում ունեմ. Հայաստանում ինձ հայ չեմ զգում, քանի որ հայերեն չեմ խոսում, իսկ ԱՄՆ-ում հայ եմ, որովհետեւ արտաքնապես հայի նման եմ: Երբ սկսում էի իմ դերասանական կարիերան, շատերն ինձ համոզում էին փոխել քթիս ձեւը, մազերս ուղղել եւ ազգանվանս վերջին երեք տառերը ջնջել` ասելով, որ այդպես ավելի արագ ու ավելի պայծառ վերելք կունենամ: Բայց ես որոշեցի հետեւել ոչ թե պրոդյուսերների, այլ` տատիս խորհրդին ու «յան» վերջավորությունը պահպանեցի: 30 տարի առաջ ԱՄՆ-ում ազգային փոքրամասնության ներկայացուցիչ լինելը թերություն էր համարվում, իսկ հիմա այլ մոտեցումն է գնահատելի. ազգային արմատներն ինքնության սիմվոլն են: Իրականում ես շատ հպարտ եմ, որ հայ եմ: Եվ այդ հպարտությունն ինձ մոտ առավել սրվել է վերջին տարիներին, երբ սկսեցի աշխատել հայկական նախագծի վրա: Հայկական պատմության հետ կապված բազմաթիվ նյութեր ուսումնասիրեցի, խորասուզվեցի անցյալի մեջ:
– Հայ հանդիսատեսը Ձեր ազգանունը կարդաց Սթիվեն Սիգալի հերոսական ֆիլմերից մեկում, որտեղ Դուք մոլագար չարագործի դեր էիք կատարում: Բացասական կերպարներ խաղալն ավելի հետաքրքի՞ր եք համարում:
– Դերասան լինելն ինձ համար նշանակում է՝ ձեւացնել, որ դու ուրիշ մարդ ես: Երբ դրական հերոս ես խաղում, հաճույքով ես ձեւացնում` ասելով` տեսեք որքան ուժեղ, խելացի եւ սեքսի եմ: Նման հավակնոտ կարծիքն ինձ համար հետաքրքիր չէ, ինձ հետաքրքրում է միայն ուրիշ լինելը: Դերասանությունը մոգական, զարմանալի մի մասնագիտություն է, որը թույլ է տալիս իրականում այլ մարդ դառնալ ու այդ մարդուն ներկայացնել հանդիսատեսին: Ո՞վ կարող է նման փորձով հպարտանալ: Ոչ ոք, միայն դերասանը: Իրականում ես կինո-պերսանաժ չեմ, ես թատրոնի մարդ եմ: 16 տարեկանում թատրոնի բեմ եմ բարձրացել, հետո պիեսներ եմ գրել:
– Դուք նյույորքցի եք: Դա արդեն կարծես Ձեզ առանձնացնում է Հոլիվուդի բնակիչներից: Այդպե՞ս է:
– Լոս Անջելեսում գրեթե բոլորն այս կամ այն կերպ անպայման կապված են կինոարտադրության կամ հեռուստատեսության հետ: Նյու Յորքում իմ շրջապատն ավելի լայն է, շատ ընկերներ ունեմ, որոնք նկարիչներ, կոմպոզիտորներ, լուսանկարիչներ, գրողներ են: Արվեստը մեր քաղաքում ավելի լայն է ներկայացված եւ միայն հեռուստատեսությամբ չի սահմանափակվում: Դա, անշուշտ, այլ հայացք է ստեղծում:
– Շատերը նշում են, որ Հոլիվուդն «աղբանոց» է, որտեղ շատ հազվադեպ են արժեքավոր ֆիլմեր ստեղծվում: Արդյո՞ք կոմերցիոն ֆիլմերը «աղբ» են:
– Եթե նայեք Հոլիվուդի տնտեսական կառուցվածքին, կտեսնեք, որ գումարների 50%-ը ծախսվում է ֆիլմերն արտադրելու, իսկ 50%-ն՝ այդ ֆիլմերը վաճառելու վրա: Ինչո՞ւ են դրանք վատը: Երբ միանգամից շատ գործ ես անում, ստեղծածիդ մեծ մասն արժեքավոր չի լինում: Դու ստիպված ես լինում անընդհատ նոր բան արտադրել: Նոր, ավելի նոր, էլի նոր… Սովորաբար նման սիստեմի դեպքում ֆիլմերը վատն են լինում: Հոլիվուդի կեսը զբաղվում է վատ ֆիլմերի արտադրությամբ, իսկ մյուս կեսն այդ վատ ֆիլմերը վաճառում է: Իսկ վատ ֆիլմ վաճառելը լուրջ աշխատանք է: Եվ շատերն այդ աշխատանքը չափազանց պրոֆեսիոնալ են կատարում: Դժբախտաբար ամերիկյան անկախ եւ արժեքավոր կինոն դժվարությամբ է էկրաններ հասնում. ֆիլմեր վաճառող 5-6 հսկա միավորումները փոքր ստուդիաներին ստիպում են գործել1 «hit» եւ 1 «shit» սիստեմով, այսինքն` առաջարկում են 2 ֆիլմերից բաղկացած փաթեթ գնել: Օրինակ, երբ ստեղծվում է «Ֆորեստ Գամփ» ֆիլմի նման մի հիթային ֆիլմ, ապա կինոթատրոններին պարտադրվում է այդ ֆիլմի հետ միասին գնել նաեւ որեւէ «աղբ»:
– Լավ ֆիլմի ստեղծումը պարտադիր մեծ գումարների հե՞տ է կապվում:
– Ցանկացած ֆիլմ խոշոր ներդրումներ է պահանջում, եւ ոչ ոք չգիտի, թե այդ ֆիլմի ճակատագիրն ինչպիսին է լինելու, այն իր ծախսերը փակելո՞ւ է, թե՞ ոչ: Ուիլյամ Գոլդմենը շատ դիպուկ բնութագրել է Հոլիվուդն` ասելով. «Այդտեղ ոչ ոք ոչինչ չգիտե»: Ֆիլմարտադրող ընկերությունների միակ մտահոգությունն այն է, որ մարդիկ տոմսեր գնեն: Եվ ֆիլմի հաջողությունը հաշվարկվում է վաճառված տոմսերի քանակով: Նույնիսկ հատուկ բանաձեւ կա, որը հաշվում է տոմսարկղը ցուցադրման առաջին ուիքենդի, առաջին շաբաթվա ընթացքում: Եվ եթե տոմսարկղն է ֆիլմի որակի չափանիշը, ապա անպայման ֆիլմում պետք է «աստղեր» լինեն, իսկ հետո՝ տոմսեր… Համակարգն այդպիսին է: Դա անվերջ շղթա է: Որպես բիզնես՝ Հոլիվուդը շատ լավ է աշխատում, ես էլ ժամանակ առ ժամանակ այդ բիզնեսի մասն եմ կազմում:
– Որպես սցենարիստ, թատերախաղերի հեղինակ՝ Դուք ավելի ազա՞տ եք:
– Երբ սցենար ես գրում, պետք է քեզ ազատ զգաս: Դա տեղի է ունենում միայն այն դեպքում, երբ հանդիպում ես ներքուստ ուժեղ ու անկախ ռեժիսորի, որն ընդունում է քո սցենարն այնպիսին, ինչպիսին այն կա` առանց պրոդյուսերների կարծիքին ենթարկվելու: Հակառակ դեպքում քո համագործակցությունը մեծ ստուդիաների հետ անարդյունք կլինի ու անվերջ եւ անավարտ մի պատմություն կդառնա. դու կգրես, հետո ստուդիան քեզ գրածդ ետ կուղարկի, դու նորից կգրես, նորից ետ կստանաս, եւ այդպես անվերջ: Շատ դեպքերում դու վատնում ես ժամանակդ, թեեւ, իհարկե, փոխարենը խոշոր գումարներ ստանալու խոստում ես ստանում: Բայց գալիս է մի պահ, երբ հասկանում ես` կյանքը շատ կարճ է, եւ այլեւս չես ուզում քո էներգիան ծախսել կինոյի վրա: Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում ես հեռուստատեսային նախագծեր եմ անում, որոնք ինձ ֆինանսապես բավարարում են: Եվ, իհարկե, գրքեր եմ գրում այն մասին, ինչ ուզում եմ եւ ինչն ինձ, իրոք, հետաքրքիր է: Այդ գործում ես ազատ եմ, եւ միշտ գրում եմ այն մասին, ինչը լավ գիտեմ: Ինքս մեծացել եմ արվարձաններում ու այդ մասին «Արվարձանիա»` «subArbia», պիես եմ գրել, հետո աշխատել եմ ռադիոյում ու «Ռադիոզրույց»` «Talk Radio», պիեսն եմ գրել: Գիրք գրելիս ես կարող եմ միայն իմ սեփական փորձի վրա հիմնվել:
– Ինչի՞ մասին է լինելու Ձեր նոր վեպը:
– Այն պրոյեկտը, որի վրա տարիներ շարունակ աշխատում եմ, հիմնված է ամերիկահայ լինելու իմ փորձառության վրա: Դա յուրատեսակ անձնական ուսումնասիրություն է, որի մեջ, անշուշտ, նաեւ պատմական ակնարկներ են լինելու: Մասնավորապես հիշատակվելու են Թալեաթ փաշայի եւ Սողոմոն Թեհլերյանի փոխհարաբերությունները: Աշխարհում հիմա շատ քիչ գրքեր կան Եղեռնի մասին, ոմանց թվում է, որ իրենք արդեն ամեն ինչ գիտեն այդ ողբերգության մասին, եւ հերիք է այն անընդհատ հիշատակել: Բայց համոզված եմ, որ եղած գրքերի մեծ մասն իրական պատմությունից անտեղյակ մարդիկ են գրել: Իմ գիրքը միայն Եղեռնի մասին չէ, ուզում եմ, որ այն իրոք հետաքրքրի ու հասկանալի լինի ամերիկացիների համար: Ամերիկացիները հիմա անընդհատ լուրեր են լսում Թուրքիայի, Եղեռնի, Օբամայի, պատերազմների մասին, սակայն իրականում չեն պատկերացնում, թե այդ ամենն ինչ է նշանակում, ինչ է իրականում տեղի ունենում: Շատերը պրոթուրքական կարծիք ունեն ու համարում են, որ իրականում ոչինչ էլ տեղի չի ունեցել: Թալեաթի ու Թեհլերյանի պատմությունը ոչ այնքան պատմական, որքան էքզիստենցիալ տեսանկյունից է ինձ համար հետաքրքիր: Այն ոչ թե սոսկ անմեղ զոհված մարդկանց համար վրեժխնդիր լինելու, այլ անհատի ինքնության որոնումների մասին է: Ես հավատում եմ, որ Թեհլերյանը շատ խիզախ մարդ էր: Թեհլերյանն անհատ է, որը փորձում էր իր տեղը գտնել այս աշխարհում: Իսկ վրեժխնդիր լինելը նրա ներքին պայքարի արդյունքն էր: Թեհլերյանն ինձ հետաքրքիր է որպես ինքս ինձ հասկանալու մի օրինակ: Արդյո՞ք, եթե ես լինեի նրա փոխարեն, կկարողանայի խիզախություն ունենալ ու մարդ սպանել: Թե՞, այնուամենայնիվ, չէի կարողանա…
– Այդ նույն երկընտրանքի առջեւ կանգնած էր նաեւ Համլետը:
– Ճիշտ այդպես: Համլետը նույն ներքին պայքարն է իր մեջ կրում: Իհարկե, մեզանից յուրաքանչյուրն էլ որոշումներն ընդունելուց առաջ նման` անե՞լ, թե՞ չանելու, հարցեր է իրեն տալիս, եւ հետո է միայն գործի անցնում: Երբ սկսեցի գիրքը գրել, այն ընդամենը բոլորին հայտնի պատմական դրվագի վրա էր հիմնվում, բայց հետո այն վերածվեց փոխհատուցման ու ճակատագրի մասին պատմության:
– Հնարավո՞ր է, որ հետագայում այդ գիրքը պիեսի վերածվի ու թատրոնում խաղացվի:
– Չգիտեմ` ինչպես կլինի: Ցանկացած ֆորմա կարելի է ընտրել, կարծում եմ, որ գիրքն ամենահարմարն է, քանի որ թույլ է տալիս հերոսներին ասել այն, ինչն իրենք իրականում են մտածում: Միգուցե հետագայում ես այն դիալոգի կվերածեմ ու ներկայացում կանեմ:
– Լինելով «Ոսկե ծիրանի» ժյուրիի անդամ, ինչպե՞ս եք գնահատում ներկայացված ֆիլմերի թեմաները: Շատերը նկատում են, որ ֆիլմերը շատ են թախծոտ եւ դրամատիկ:
– Թախծոտ ֆիլմեր են նկարում հիմնականում երիտասարդները: Նրանք դա անում են հենց այն պատճառով, որ երիտասարդ են: Երիտասարդությանը հատուկ է վատը տեսնել` առանց փորձելու հասկանալ, թե ինչո՞ւ է այդ վատը ծնվում: Հասունանալով՝ շատերը սկսում են ավելի պոզիտիվ մտածել: Համոզված եմ, որ երբ երիտասարդների մտերիմ շրջապատում ծեր մարդիկ շատ են լինում, նրանք հոգ են տանում ծերերի մասին ու փոխում են սեփական մտածելակերպը: Թեեւ ինքս արդեն երիտասարդ չեմ, բայց միշտ իմ աչքի առջեւ ունեմ ծնողներիս օրինակը: Դա ինձ շատ է օգնում: Համոզված եմ, որ մոտակա տարիների ընթացքում հայկական ֆիլմերը շատանալու են: Ֆիլմ նկարահանելն ավելի ու ավելի հեշտ ու էժան պրոցես է դառնում: Հարկավոր է միայն, որ հայ ռեժիսորները չցանկանան հոլիվուդյան ֆիլմերի օրինակով թանկ ֆիլմեր անել: Երբ երկար ժամանակ ես մխրճված լինում կինոյի մեջ (ինչպես իմ դեպքում է), սովորում ես, որ կինոյում ընդամենը մի քանի տիպական ֆորմաներ կան` բռնություն, սեքս կամ սիրային պատմություն… Եվ խոշոր գումարները հենց այդ թեմաների խտացման համար են տրվում: Արդյունքում բոլոր ֆիլմերն իրար նման են: Կինոն ինձ հիմա շատ չի հետաքրքրում, սեփական կյանքը, էմոցիաները ես արտահայտում եմ իմ գրքերում ու պիեսներում: